تغییر خلقت الهی: معنا و معیار (براساس آیۀ «تغییر خلقت»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران

چکیده

بر اساس آیۀ 119 سورۀ نساء یکی از ترفندهای شیطان تأکید فراوان به «تغییر خلقت الهی» است. در اینکه تغییر خلق چیست و ملاک آن کدام است؟ بین دانشمندان اسلامی در مورد مفاد این آیه اختلاف نظر وجود دارد. دانشمندان اسلامی عمدتاً تغییر خلقت الهی را به دین، فطرت، ناقص­کردن خلقت بدنی انسان و حیوان، خال­کوبی، تشبه به صفات جنس مخالف و... تفسیر کرده­اند و برای تفکیک بین تغییر خلقت ممدوح و مذموم، معیارهایی را ذکر کرده­اند. نگارنده با ارزیابی دیدگاه­های موجود در این زمینه و با طرح یک­سری مقدمات به تبیین معیار تغییر خلقت الهی می­پردازد. بر این ­اساس تغییر خلق الهی دارای دو مصداق تشریعی و تکوینی است. برای احراز تغییر مذموم از ممدوح، احکام کلی خلق تکوینی و تشریعی بیان شده­ است. برخی از احکام کلی خلق تکوینی عبارتند از: هدفمندی اشیاء، اتقان صنع، خلقت احسن، هدایت تکوینی و... و برخی از احکام کلی خلق تشریعی عبارتند از: التزام به حدود الهی، نگرش آلی به امور دنیوی، عدم اسراف در استفاده از اشیاء و عدم افساد در استفاده از اشیاء و... بر این­ اساس تغییری که با اصول تکوینی و تشریعی خلقت ناسازگار باشد، تغییر شیطانی و مذموم است و تغییراتی که منطبق و هماهنگ با اصول مذکور باشد، ممدوح و مطلوب است. بر اساس این مبنا چالش «کیفیت اطلاق خلق بر دین» که در برابر برخی از دیدگاه­ها وجود دارد، نیز رفع می­شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن
[2]. ابن طاووس (1367.ق). اقبال الاعمال. تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[3]. ابن عاشور، محمدالطاهر (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌نا، الدار التونسیه للنشر.
[4]. ابن منظور، محمدبن­مکرم ‏(1414. ق‏). لسان العرب. چاپ: سوم، بیروت، دار صادر.
[5]. امینی، عبدالحسین(1375). الغدیر. بیروت، دارالکتاب.
[6]. اندلسی، ابو­حیان­محمد­بن­یوسف‏ (1420ق‏). ‏البحرالمحیط فی التفسیر. ‏بیروت: دارالفکر.
[7]. آلوسی، سیدمحمود(1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏. چاپ: اول، بیروت، دارالکتب العلمیه‏.
[8]. بحرانی، محمد­سند‏(1423.ق‏). فقه الطب و التضخم النقدی. بیروت، مؤسسۀ أم‌القری للتحقیق و النشر،  چ1.
[9]. بخاری، محمد­بن­اسماعیل(1401.ق). صحیح البخاری. بیروت، دار الفکر.
[10]. بیضاوی، عبدالله­بن­عمر‏(1416ق‏). تفسیرالبیضاوی. بیروت، دار الفکر
[11]. تبریزی، المیرزا جواد‏(1416.ق‏). صراط النجاه. تهران، دفتر نشر برگزیده.
[12]. ثعالبی، عبدالرحمن­بن­محمد ‏(1418.ق‏). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. چاپ: اول، بیروت‏، داراحیاء التراث.
[13]. ثقفی تهرانی، محمد (1398.ق)، تفسیر روان جاوید، چاپ: سوم، تهران، انتشارات برهان.
[14]. جوادی آملی، عبدالله (1389. ش)‏. تسنیم. چاپ: پنجم، قم، اسراء.
[15]. حلی، ‏یوسف­بن­مطهر(1413.ق‏). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. چاپ: چهارم، قم، مؤسسه النشر الإسلامی،  چ 4.
[16]. ‏خویی، البوالقاسم(بی‌تا). مصباح الفقاهه. قم، داوری.
[17]. رازی،‏ فخرالدین(1420.ق‏). ‏مفاتیح الغیب. چاپ: سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[18]. راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد‏(1412.ق‏). المفردات. چاپ: اول، بیروت، دارالعلم الدار الشامیة.
[19]. رشیدرضا، محمد (بی‌تا). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار). بیروت، دارالفکر.
[20]. زمخشری، محمود‏(1407.ق‏). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چاپ: سوم، بیروت‏، دارالکتاب العربی‏.
[21]. سبحانی، جعفر(1382.ش)، الـمواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم، موسسه امام صادق(ع).
[22]. شیخ طوسی (1365.ق).‏ التهذیب. تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[23]. شیخ طوسی (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[24]. صادقی­تهرانی، محمد (1365.ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. چاپ: دوم، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
[25]. طباطبایی، سیدمحمدحسین(بی‌تا). تفسیر المیزان. قم، جامعۀ مدرسین.
[26]. طبرسی، فضل­بن­حسن‏(1372. ق). مجمع‌البیان لعلوم القرآن. چاپ: سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[27]. طبری، ­محمد­بن­جریر‏(1412.ق‏). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ: اول، بیروت، دار المعرفه‏.
[28]. طریحی، فخرالدین(1365.ق). مجمع البحرین. تهران، مرتضوی.
[29]. عاملی، حسن­بن­زین­الدین(1365.ش). معالم الدین. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[30]. عسکری، لابی­هلال‏(1428ق‏). الوجوه و النظائر. بالقاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
[31]. عیاشی، محمد­بن­مسعود (1380.ق)‏. تفسیر العیاشی. تهران، چاپخانه علمیه.
[32]. فیض کاشانی، ملا­محسن ‏(1404.ق‏). الوافی. قم، مکتبة المرعشی النجفی.
[33]. فیض کاشانی، ملا­محسن ‏(1415.ق‏). تفسیر الصافی. چاپ: دوم، تهران، انتشارات الصدر.
[34]. قرطبی، محمد­بن­احمد (بی‌تا). تفسیر قرطبی. بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[35]. قمی، علی­‌بن­ابراهیم‏(1404.ق‏). تفسیر قمی. قم، مؤسسه دارالکتب.
[36]. گروهی از نویسندگان،‏ (1416ق‏). فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام. قم، موسسه دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت(ع).
[37]. محسنی، محمد­آصف (1382). ‏الفقه و مسائل طبیه. چاپ: اول، قم، بوستان کتاب.
[38]. مصباح یزدی، محمدتقی(1391.ش)‏. جنسیت از منظر دین و روان شناسی. قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
[39]. مصطفوی، حسن (1360.ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[40]. مومن، محمد ‏(1415ق‏). کلمات سدیده. قم، موسسه نشر اسلامی.
[41]. نراقی، احمد (1391.ق)‏. رسائل و مسائل. تهران، نور محبت.