بهره‌گیری از سیاق متنی در معناشناسی ساختگرای قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

معناشناسی ساختگرای قرآن، معنای واژگان را با استفاده از متن قرآن و از طریق روابط هم‌نشینی و جانشینی واژگان تعیین می‌کند. در این روش، توجه به واحدهای زبانیِ «واژه» و «جمله»، بدون درنظر گرفتن «گفتمان» صورت می‌گیرد. بنابراین بخشی از سیاق متنی آیات در شناخت معنا لحاظ نمی‌شود. پژوهش حاضر با هدف افزایش دقت در معناشناسی ساختگرای قرآن، درصدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، چگونگی به‌کارگیری روابط معنایی میان جملات و نیز جانشینان مفهومی را در جهت بهره‌گیری از سیاق متنی، بررسی نماید. بنابراین با تعریف روابط معنایی مکمّلی، تقابلی و اشتدادی میان جملات، روابط متناظر میان واژگان، بیش از آنچه از طریق تک‌جمله تعیین می‌شد، به دست می‌آید. نیز توجه به جانشینان مفهومی واژه، که توصیف یا مصادیقی از یک مفهوم اند، ویژگی‌های بیشتری از واژه را نمایان می‌کند. با این ملاحظات، علاوه بر افزایش تعداد هم‌نشینان و جانشینان، نوع رابطۀ واژگان دقیق‌تر تعیین می‌شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن­کریم، با ترجمۀ علی مشکینی.
[2]. آلوسی، محمود­بن­عبدالله (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. محقق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[3]. ابن­درید، محمدبن­حسن‏ (1988‏). جمهره­اللغه. بیروت، دارالعلم للملایین‏.
[4]. ابن­عاشور، محمدطاهر (1420). التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن­عاشور. بیروت، مؤسسه التاریخ­العربی.
[5]. ابن­منظور، محمدبن­مکرم (1414).‏ لسان­العرب. بیروت، دار صادر.
[6]. ازهری، محمدبن­احمد (1421). تهذیب­اللغه. بیروت، دار احیاء التراث­العربی.
[7]. ایزوتسو، توشیهیکو (1361). خدا و انسان در قرآن. مترجم: احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[8]. ــــــــــــ (1378). مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید. مترجم: فریدون بدره‌ای، تهران، فرزان.
[9]. پالمر، فرانک (1366). نگاهی تازه به معناشناسی. مترجم: کورش صفوی، تهران، نشر مرکز.
[10]. جوهری، اسماعیل­بن­حماد (1376‏). الصحاح؛ تاج­اللغه و صحاح­العربیه. محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت‏، دارالعلم للملایین.
[11]. زمخشری، محمودبن­عمر (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. بیروت، دارالکتاب­العربی.
[12]. سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1397). «رویکردهای مختلف در کاربردشناسی زبان و تحلیل گفتمان»؛ معناشناسی و مطالعات قرآنی. به کوشش: فروغ پارسا، تهران، نگارستان اندیشه. صص 398ـ439.
[13]. سلمان نژاد، مرتضی (1391). معناشناسی تدبر در قرآن کریم با سه رویکرد ساختاری، ریشه شناسی و تاریخ انگاره. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
[14]. شفیع­زاده، مرضیه (1391). معناشناسی کلمه در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه الزهرا(س).
[15]. صفوی، کورش (1395). درآمدی بر معناشناسی. تهران، سورۀ مهر.
[16]. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیرالقرآن. بیروت، مؤسسۀ­الأعلمی للمطبوعات.
[17]. طبرسی، فضل­بن­حسن (1372). مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن. تهران، ناصر خسرو.
[18] طبری، محمدبن­جریر (1412). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. بیروت، دارالمعرفه.
[19]. طوسی، محمدبن­الحسن (؟). التبیان فی تفسیر القرآن. مصحح: احمد حبیب عاملی بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[20]. فخر رازی، محمدبن­عمر (1420). التفسیرالکبیر؛ مفاتیح الغیب. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[21]. فراهیدی، خلیل­بن­احمد (1409). کتاب­العین. قم‏، نشر هجرت.
[22]. فضل­الله، محمدحسین (1419). من وحی القرآن. بیروت، دارالملاک.
[23]. قائمی‌نیا، علیرضا(1389). بیولوژی نص. تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[24]. کالر، جاناتان (1379). فردینان دو سوسور. مترجم: کورش صفوی، تهران، نشر هرمس.
[25]. لسانی فشارکی، محمد علی؛ مرادی زنجانی، حسین (1393). روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم. قم، بوستان کتاب.
[26]. مغنیه، محمدجواد (1424). التفسیر الکاشف. قم، دارالکتاب­الاسلامی.