از جاهلیت مکه تا مدنیت مدینه‌

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه تهران

چکیده

خداوند متعال ابراهیم خلیل(ع) را مأموریت برافراشتن دیوارهای کعبه و گشودن اولین خانۀ همگانی و بزرگ‌ترین منبر جهانی در نقطه‏ای دور از هیاهوهای تمدنی مناطق بین‏النهرین و شام و مصر داد. آن «بیت خدا» و «خانۀ همگانی»، ذخیره‏ای برای آیندۀ دیانت و فرهنگ و معنویت بشر بود و بعدها هستۀ شهری شد که خود، «مادرِ شهرها» نام گرفت. پیامبر(ص) سیزده سال در این شهر که زمینی سخته و سوزان و مردمانی سرسخت و خشن داشت، دعوت و استقامت کرد اما آزارهای دشمنان و مخالفان، او را وادار به ترک مکه و درآمدن به مدینه کرد. او در مدینه توانست دعوت خویش را بگسترَد، میان مهاجر و انصار، پیمان برادری پدید آورَد و با قبایل جزیرة‏العرب و سران کشورهای مهم جهان ایجاد ارتباط و مکاتبه کند و در نهایت، تصویری جامع و منشوری از مدنیت مبتنی بر اخلاق و عدالت و معنویت به دست دهد. اجزای سیمای مدینه را در سوره‌های مختلف قرآن، به‌خصوص سوره‌های مکی می‌توان یافت و از بین سوره‏ها، سورۀ حجرات تصویر رسایی از طرح مدینۀ نبوی به ما ارائه می‏دهد. حال اگر این سوره را کنار سورۀ فتح قرار دهیم، به مقایسه‏ای دست خواهیم یافت که مبیّن انتقال از جاهلیت مکه به فضای مدنیّتِ مدینه و نشانگر عمق کوشش آخرین فرستادۀ الهی برای عائلۀ انسانی است.

کلیدواژه‌ها


[۱]. قرآن کریم
[2]. ابن‌منظور (2005).  لسان العرب. بیروت، مؤسسة الاعلمی.
[3]. ابن‌هشام، محمد (1355). السیرة النبویة. قاهره، مطبعة مصطفی البانی الحلبی و اولاده.
[4]. اقبال آشتیانی (1390). تاریخ ایران پس از اسلام و سلسله‌های بعد از اسلام در ایران. تهران، اروند و سما.
[5]. آذرنوش، آذرتاش (1381). تاریخ زبان و فرهنگ عربی. تهران، سمت.
[6]. باقری، اشرف‌السادات (1386). نظریه‌هایی در باره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی. تهران، امیرکبیر.
[7]. بن‌ادریس، عبدالله عبدالعزیز (1386). مدینه در آستانۀ بعثت، ترجمه هادی انصاری، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به انتشارات امیرکبیر.
[8]. بورا، لوسین (1365). برمکیان، ترجمه حسین میکده. تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[9]. بورلو، ژوزف (1386). تمدن اسلامی، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
[10]. خوش‌منش، ابوالفضل (1389). حمل قرآن ـ پژوهشی در روش‌شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[11]. دورانت، ویل و آریل (1392). درس‌های تاریخ. ترجمه محسن خادم، تهران، ققنوس.
[12]. دهقانی، محمد (1389). از شهر خدا تا شهر انسان. تهران، مروارید.
[13]. راسخی لنگرودی (1390). سیری انتقادی در مدینه‌های فاضله، تهران، اطلاعات.
[14]. سیوطی، جلال‌الدین (1998). الإتقان فی علوم القرآن. مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز.
[15]. شایگان، داریوش (1355). بت‌های ذهنی و خاطره ازلی. تهران، امیرکبیر.
[16]. شریعتی، علی (1358)، امت و امامت. تهران، قلم.
[17]. شکوئی، حسین (1367)، فلسفه جغرافیا. تهران، گیتاشناسی.
[18]. صفا، ذبیح‌الله (1331). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم هجری. دانشگاه تهران.
[19]. طالقانی، سید محمود (1360). پرتوی از قرآن. تهران، شرکت سهامی انتشار.
[20]. طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه.
[21]. طلوعی، محمود (1378)، دانشنامه تاریخ. تهران، نشر علم.
[22]. غفاری فرد (1390). عباسقلی، تاریخ اروپا از آغاز تا قرن بیستم. تهران، اطلاعات.
[23]. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1410). کتاب العین. قم، هجرت.
[24]. فهمی حجازی (1379). زبان‌شناسی عربی. تهران، سمت.
[25]. قرطبی، ابوعبدالله محمدبن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران. انتشارات ناصرخسرو.
[26]. قمی، شیخ عباس (1409). سفینة البحار،. تهران، ، بنیاد بعثت.
[27]. کتاب مقدس (1994). انجمن طبع و پخش کتب مقدسه در میان ملل، (؟).
[28]. کریشنان، رادا (؟). ادیان شرق و فکر غرب. تهران، مختار.
[29]. کیندرمن، هاینتس (1368). تاریخ تئاتر اروپا، تئاتر قرون وسطی. ترجمه سعید فرهودی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[30]. کلینی، محمدبن یعقوب (1365). الکافی. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[31]. لوئیس، برنارد (1381). خاورمیانه، دو هزار سال تاریخ از ظهور مسیحیت تا امروز. ترجمه حسن کامشاد، تهران، نی.
[32]. لین، تونی (1380). تاریخ تفکر مسیحی. ترجمه روبرت آسریان، تهران، فرزان.
[33]. متز، آدام (1388). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه محمد ذکاوتی قره‌گزلو، تهران، امیرکبیر.
[34]. مجلسی، محمدباقر (1412). بحارالانوار. بیروت، دار إحیاء التراث العربی- مؤسسة التاریخ العربی.
[35]. مظاهری، علی (1348). زندگی مسلمانان در قرون وسطی، ترجمه مرتضی راوندی، تهران، مرکز نشر سپهر با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
[36]. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374). تهران، تفسیر نمونه، اسلامیه.
[37]. الملوحی، مظهر و دیگران (2004). قرائة صوفیة فی انجیل یوحنّا. بیروت، دارالجیل.
[38]. واحدی، علی‌بن احمد (1412). اسباب نزول القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[39]. Bardet, Gaston (1967). L’urbaniisme. Paris, Presse universitaire de France.
[40]. Dubois, Jean, Albert Dauzat et. Henri Mitterend (2005). Grand dictionnaire étymologique et historique du français. Larousse, Paris.
[41]. Mumford, Lewis (1964). La cité à travers l’histoire (Collections Esprit ‘‘la cité prochaine’’). Traduction de l’améreican par Guy et Gérard Duran, Paris, Seuil.
[42]. Norma, Pierre (2001). Petit dictionnaire de la Bible. Maxi Poche, Références, Union Européenne.
[43]. Petrie, W. M. Flinders (1923). Egypte and Israel. Society for promoting Christian khnoledge, London.
[44]. Robert (1974). Le Petit Robert 2, Dictionnaire universel des noms propres. Sous la direction de Paule Robert, Rédaction générale d’Alain Rey, Paris, Robert.
[45]. Toynbee, Arnold, Les cités à travers l’histoire, Cités en mouvement, (Le regard de l’histoire, Collection dirigée par Claude Mettra, Traduit de l’anglais par M. Matignon (1972). Paris, Payot.).
[46]. Webster’s II New college dictionary (1995). Houghton Mifflin Company, New York,Boston.