آداب شاگردی و استادی در بازخوانی آیات مرتبط با موسی(ع) و خضر(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تفسیر اثری، دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای گسترده و مهم اجتماعی و برجسته‌ترین هدف تشکیل آن، پرورش و آماده‌سازی نسل جوان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقش‌های گوناگون است؛ از این‌رو شناخت روابط درست میان عناصر اصلی این نهاد، یعنی شاگرد و استاد می‌تواند یاری‌گر آن در رسیدن به اهداف خود باشد. خداوند متعال در آیاتی از سورۀ مبارکۀ کهف، داستان «جست‌وجوی مراد» توسط حضرت موسی(ع) (پیامبر اولوالعزم الهی) و یافتن استاد و همراهی با وی را به طور موجز بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی دیدگاه‌های مفسران از وجوه مختلف عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و ... پیرامون این آیات و بهره‌گیری از روایت‌های تفسیری ذیل آن به برترین آداب شاگردی و استادی دست‌یابیم و منشور اخلاقی والایی برای فضاهای آموزشی در این رابطه ارائه کنیم. اشتیاق موسی(ع) در یافتن فردی آگاه‌تر از خود، علی‌رغم نیل او به مقام نبوت و کلیم‌اللهی، کوشش و پشتکار و تحمل مشقت‌های بسیار این راه، نشان‌ از اهمیت بالای فراگیری دانش و توجه به آداب آن در هر مقطعی از زندگی به ویژه بایستگی جست‌وجوی استادی شایسته دارد. برپایۀ آموزه‌های آیات یادشده، مهم‌ترین آداب شاگردی عبارتند از اظهار تواضع، کسب اجازه از استاد، اطاعت از استاد و رعایت ادب پرسش و در مقابل، احساس تکلیف استاد در مقابل افراد جویای علم، احترام به ارزش‌های ذاتی شاگرد، آگاه ساختن دانشجو نسبت به دشواری‌های پیش‌رو و اتخاذ روش آموزشی درست و متناسب با ظرفیت دانشجو نیز گوشه‌ای از آداب استادی برگرفته از این آیات است.

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم.
[2] بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین‏؛ (1361 ش). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. جلد 8، تهران‏، نهضت زنان مسلمان.‏
[3] بلاغی، سید عبد الحجت؛ (1386 ق). حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر. جلد 4، قم‏، انتشارات حکمت‏.
[4] بیرونی کاشانی، راضیه؛ باقری، خسرو؛ (1387). «مبانی و اصول اخلاق تدریس بر اساس فلسفه اخلاق اسلامی». روان‌شناسی و علوم تربیتی (دانشگاه تهران)، سال سی و هشتم، شمارۀ 3، پاییز 1387، از ص 115 تا 135.
[5] ثقفی تهرانی، محمد؛ (1398 ق). روان جاوید در تفسیر قرآن مجید. چاپ سوم، جلد 3، تهران، انتشارات برهان.
[6] جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن؛ (1377 ش). جلاء الأذهان و جلاء الأحزان‏. ج 5، تهران‏، انتشارات دانشگاه تهران.
[7] حائری تهرانی، میر سید علی؛ (1377 ش). مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر. جلد 6، تهران، دار المکتب الاسلامیه.
[8] حسینی شیرازی، سید محمد؛ (1424 ق). تقریب القرآن إلی الأذهان. جلد 3، بیروت، دارالعلوم.
[9] حقی بروسوی، اسماعیل؛ (؟). تفسیر روح البیان. جلد 5، بیروت، دارالفکر.
[10] خطیب، عبدالکریم؛ (؟). التفسیر القرآنی للقرآن. جلد 8، بیروت، دارالفکر العربی.
[11] دروزه، محمد عزة؛ (1383 ق). التفسیر الحدیث. جلد 5، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه.
[12] روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی نصر؛ (2008 م). عرائس البیان فی حقائق القرآن. تحقیق احمد فرید مزیدی، جلد 2، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[13] زحیلی، وهبه بن مصطفی؛ (1418 ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. چاپ دوم، بیروت-دمشق، دارالفکر المعاصر.
[14] سلمی، محمد بن حسین؛ (1369 ش). حقائق التفسیر. تحقیق نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[15] سید قطب، سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی؛ (1412 ق). فی ظلال القرآن. چاپ هفدهم، جلد 4، بیروت-قاهره، دارالشروق.
[16] سیوطی، جلال الدین؛ (1404 ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. جلد 4، قم‏، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
[17] شریفانی، محمد؛ (1387 ش). تحلیل قصص (رویکردی تحلیلی به قصه‌های قرآن). قم، جامعة المصطفی العالمیه.
[18] شهیدثانی، شیخ زین‌الدین بن علی عاملی؛ (؟). منیة المرید فی أدب المفید و المستفید. تحقیق رضا مختاری، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
[19] صابونی، محمدعلی؛ (1421 ق). صفوه التفاسیر تفسیر للقرآن الکریم. جلد 2، بیروت، دارالفکر.
[20] صادقی تهرانی، محمد؛ (1365 ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. چاپ دوم، جلد 18، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
[21] صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی؛ (1362 ش).  الخصال. تحقیق علی‌اکبر غفاری، جلد 1، قم، جامعۀ مدرسین.
[22] طباطبایی، سید محمد حسین؛ (1374 ش). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم‏، جلد 13،‏ قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[23] طبرسی، فضل بن حسن‏؛ (1372 ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، جلد 6، تهران‏،‏ انتشارات ناصرخسرو.
[24] طیب، سید عبدالحسین؛ (1378 ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، جلد 8، تهران، انتشارات اسلام.
[25] عیاشی، محمد بن مسعود؛ (1380 ق). کتاب التفسیر. تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، جلد 2، تهران، چاپخانه علمیه.
[26] فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ (1420 ق). تفسیر کبیر مفاتیح الغیب. چاپ سوم، جلد 21، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[27] قرشی، سید علی‏اکبر؛ (1377ش). تفسیر احسن الحدیث. چاپ سوم، جلد 6، تهران، بنیاد بعثت.
[28] قرطبی، محمد بن احمد؛ (1364 ش). الجامع لأحکام القرآن. جلد 11، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
[29] قمی، علی بن ابراهیم؛ (1367 ش). تفسیر القمی‏. تحقیق سید طیب موسوی جزایری، چاپ چهارم‏، جلد 2، قم، دار الکتاب.
[30] قمى مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ (1368 ش). کنز الدقائق و بحر الغرائب. تحقیق حسین درگاهی، جلد 8، تهران‏، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی‏.
[31] کاشفی سبزواری، حسین بن علی؛ (1369 ش). مواهب علیّه. تحقیق سید محمدرضا جلالی نائینی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
[32] کلینی، محمد بن یعقوب؛ (1362 ش). الکافی. چاپ دوم، جلد 1، تهران، اسلامیه.
[33] گنابادی، سلطان محمد؛ (1408 ق). تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده. چاپ دوم، جلد 2، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
[34] مراغی، احمد بن مصطفی؛ (؟). تفسیر المراغی. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[35] مصطفوی، حسن؛ (1380 ش). تفسیر روشن. جلد 13، تهران، مرکز نشر کتاب.
[36] مغنیه، محمدجواد؛ (1424 ق). الکاشف. جلد 5، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[37] مکارم شیرازی، ناصر؛ (1374 ش). تفسیر نمونه. جلد 12، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
[38] میبدی، احمد بن محمد؛ (1371 ش). کشف الاسرار و عده الابرار. تحقیق علی اصغر حکمت، چاپ پنجم، جلد 5، تهران، امیرکبیر.
[39] نجم‌الدین کبری، احمد بن عمر؛ (2009 م). تأویلات نجمیه فی التفسیر الإشاری الصوفی. تحقیق احمد فرید المزیدی، جلد 4، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[40] هاشمی اردکانی، سید حسن؛ نوروزی، رضاعلی؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ (1387 ش). «درآمدی بر معرفت شناسی سهروردی و دلالت‌های تربیتی آن»،. تربیت اسلامی، سال سوم، شمارة 6، بهار و تابستان 1387، ص 161 تا 180.
[41] هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ (1386 ش). تفسیر راهنما: روشی نو در ارائۀ مفاهیم موضوعات قرآن. چاپ سوم، جلد 10، قم، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیة قم).