کاربست نظریۀ هلیدی و حسن در انسجام متنی نهج‌البلاغه(مطالعۀ موردپژوهانۀ خطبۀ 181)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران؛ تهران، ایران

چکیده

نظریۀ انسجام متنی هلیدی و حسن، یکی از مقوله‌های مهم زبان‌شناسی معاصر است که برخلاف نظریات صِرف ساخت‌گرایی، توجه مهمی به ساختارهای زبانی در بافت موقعیتی دارد و به واسطۀ آن می‌توان نتایج قابل تأملی را در زمینۀ میزان انسجام متن ارائه داد. در نظرگاه آنان، عوامل انسجام متن در سه دستۀ دستوری، واژگانی و پیوندی قرار می‌گیرد. در پژوهش حاضر، ابعاد سه‌گانۀ انسجام در خطبۀ 181 نهج‌البلاغه، بررسی شد؛ به طوری که انسجام دستوری با بسامد 44 درصد، بیشترین سهم انسجام را در خطبه داشته است و انسجام واژگانی با بسامد 43 و انسجام پیوندی با بسامد 13 درصد به ترتیب در جایگاه بعدی اهمیت قرار دارند. این فراوانی نشانگر آن است که برجستگی کلام امیرالمؤمنین، علاوه بر محتوای ژرف آن، مرهون کاربست هوشمندانۀ عوامل پیوندسازی است که از این همایش و تفکر در کنه معانی و مضامین آن  حاصل می‌گردد و از عظمت جایگاه آن پرده برمی‌دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. نهج البلاغه.
    2. آذرنژاد، شکوه، «مطالعۀ مفهوم انسجام واژگانی در قرآن کریم»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: عامر قیطوری، دانشگاه پیام نور، 1385‌.
    3. آرلاتو، آنتونی، درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، ترجمه: یحیی مدرسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
    4. آقاگل‌زاده، فردوس، تحلیل گفتمان انتقادی، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1394‌.
    5. ابراهیمی، ابراهیم و دیگران، «ابزارهای آفرینندۀ انسجام متنی در نهج البلاغه»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، سال 5، شمارۀ 18، 1396.
    6. ابن أبی الحدید، فخرالدین ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد إبراهیم، بغداد، دارالکتاب العربی، 2007.
    7. 7. برامو، بوشعیب، «ظاهرة الحذف فی النحو العربی محاولة للفهم»، عالم الفکر، العدد3، المجلد 34، 2006.
    8. پالمر، فرانک، نگاهی تازه به معناشناختی، ترجمۀ: کورش صفوی، تهران، نشر نو، 1374‌.
    9. چامسکی، نوام، زبان و ذهن، ترجمه: کورش صفوی، چاپ 4، تهران، هرمس، 1387‌.
    10. خامه‌گر، محمد، «کارایی نظریۀ هلیدی در ترسیم انسجام متنی سوره‌های قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال 23، شمارۀ 1، پیاپی، 86، 1397‌.
    11. دو سوسور، فردینان، دورۀ زبان‌شناسی عمومی، ترجمۀ: کورش صفوی، تهران، هرمس، 1389‌.
    12. ساسانی، فرهاد، معناکاوی؛ به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران، علم، 1389‌.
    13. الشاوش، محمد، أصول تحلیل الخطاب فی النظریة النحویة، تونس، المؤسسة العربیة للتوزیع، 2001.
    14. شمیسا، سیروس، بیان و معانی، تهران، فردوس، 1383.
    15. عباس، إحسان، تاریخ النقد الأدبی عند العرب، عمان، دار الشروق، 1997‌.
    16. غریب، رز، نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی، ترجمۀ: نجمه رجایی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1378‌.
    17. فاولر، راجر، سبک و زبان در نقد ادبی، ترجمۀ: مریم مشرف، تهران، سخن، 1395.
    18. الفقی، صبحی إبراهیم، علم اللغة النصّی بین النظریة والتطبیق، القاهرة: دار قباء للطباعة والنشر والتوزیع، 2000‌.
    19. گرین، کیت و جیل لبیهان، درس‌نامۀ نظریۀ نقد ادبی، تهران، روزگار نو، 1383‌.
    20. مسبوق، سید مهدی و دلشاد، شهرام، «انسجام پیوندی و کاربست آن در ابیات توصیف گرگ بحتری»، مجلۀ زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 16، دورۀ 9، 1396‌.
    21. نورسیده، علی اکبر و سلمانی حقیقی، مسعود، «تحلیل هم‌ارزی انسجام دستوری غیرساختاری در دعای دوازدهم صحیفۀ سجادیه و ترجمه‌های آن»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال 8، شمارۀ 19، 1397.
    22. الهاشمی، أحمد، جواهر البلاغة فی المعانی و البیان والبدیع، ضبط وتدقیق وتوثیق: یوسف الصمیلی، صیدا، المکتبة العصریة، د.ت.