بررسی آراء رجالیان دربارۀ احمد بن علی بن کلثوم و اعتبارسنجی احادیث وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

احمد بن ­علی­ بن­ کلثوم از مشایخ مشترک عیّاشی و کشّی و از راویان متهم به غلوی است که دربارۀ او آراء رجالی مختلفی وجود دارد. این راوی از سوی شیخ طوسی متهم به غلو گردیده، درحالی­که از سوی کشی توثیق شده ­است. در این تحقیق از طریق بررسی اقوال رجال­ شناسان دربارۀ احمدبن ­علی­ بن­ کلثوم و واکاوی اسناد و مضمون روایاتش، به این نتیجه دست می­یابیم که قرائن موجود اتهام احمدبن­ علی ­بن­ کلثوم به غلو را تقویت می­کند. ثانیاً مقصود از واژۀ «القوم» در عبارت شیخ کشی دربارۀ ابن ­کلثوم (کان من القوم)، با توجه به قرائن موجود در کلام کشی، به معنای غالیان است. ثالثاً تأمل در روایات ابن­ کلثوم این نکته را خاطر نشان می­سازد که سخنی که حاکی از اعتقادات غلوآمیز باشد، در روایات وی وجود ندارد و باید گفت که روایات غلوآمیز او، به فرض صحت انتساب او به غلو، به خوبی گزینش و پالایش شده­ اند. و رابعاً از بین روایات باقی مانده از احمد بن­ علی­ بن­ کلثوم، فقط 3 مورد از روایات او دارای مویداتی است که بر صحت مضمون اخبار او دلالت دارد. مابقی روایات او متفرد بوده و این روایات، با توجه به اینکه همۀ مشایخ احمدبن ­علی­ بن­ کلثوم به واسطۀ اتهام به غلو یا تخلیط تضعیف شده یا مجهول می باشند، قابل پذیرش نیستند.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن داود حلی، تقی الدین الحسن بن علی (1380 ق). کتاب الرجال. قم، منشورات الشریف الرضی.
[3]. ابن‌منظور، محمدبن مکرم بن منظور (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت، دار الصادر.
[4]. ابن­أثیر، مجدالدین أبو السعادات المبارک بن محمد بن محمد (1399ق). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. تحقیق: طاهر أحمد الزاوی - محمود محمد الطناحی، بیروت، المکتبة العلمیة.
[5]. اربلی، علی بن عیسی (1421). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. قم، منشورات الشریف الرضی‌.
[6]. بهبودی، محمدباقر (1362). معرفة الحدیث و تاریخ نشر و تدوینه. تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[6]. پیروزفر، سهیلا؛ اکبرزاده یزدی، فهیمه (1395). «ارزیابی رجالیان درباره محمد بن بحر رهنی». حدیث پژوهی، سال هشتم، شمارۀ 16، صص 75-98.
[7]. حائری مازندرانی، ابوعلی محمد بن اسماعیل (1374). منتهی المقال فی فی أحوال الرجال. قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
[8]. حسینی دشتی، سیدمصطفی (۱۳۷۹). معارف و معاریف. دایرة المعارف جامع اسلامی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی آرایه.
[9]. حسینی شیرازی، علیرضا (1397). اعتبار سنجی احادیث شیعه. تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها.
[10]. خزاز رازی، محمد بن علی (1401). کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر. قم، نشر بیدار.
[11]. خوئی، سید أبوالقاسم موسوی (1392 ق). معجم رجال الحدیث. نجف، مؤسسۀ الخوئی الإسلامیة.
[12]. دیاری بیدگلی، محمدتقی (1384). « جریان شناسی غلو و غالیان در رجال نجاشی ». مقالات و بررسی­ها، دورۀ  38، شمارۀ  دفتر77، صص 47 – 66.
[13]. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1332). المفردات فی غریب القرآن. قم، کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت.
[14]. رحمان ستایش، محمد کاظم (1384). بازشناسی منابع اصلی رجال شیعه. قم، ناشر مؤسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث؛ قم، سازمان چاپ و نشر.
[15]. رستگار مقدم گوهری، هادی؛ زارعی، مریم (1398). «منطق عملی ائمه علیهم السلام در مواجهه با غالیان ». مجلۀ میراث طاها، شمارۀ 4، صص 69 – 96.
[16]. زرکلی، خیرالدین (1980). الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین. چاپ پنجم، بیروت، دار العلم للملایین.
[17]. ساعدی، حسین‌ (1426). الضعفاء من رجال الحدیث.قم، مؤسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
[18]. سامرائی، عبدالله سلوم (1392ق). الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة الاسلامیة. بغداد، دارالحریة للطباعة.
[19]. سبحانی، شیخ جعفر (1393). کلیات فی علم الرجال. قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی.
[20]. سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1385). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران، نشر آگه.
[21]. سند، محمد (1432). الغلو و الفرق الباطنیة. رواة المعارف بین الغلاة و المقصرة. قم، باقیات‌.
[22]. سیوطی، جلال الدین (1417). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی. حققه نظر محمد الفاریابی، بیروت، دار الکلم الطیب.
[23]. شوشتری، محمدتقی (1410). قاموس الرجال. چاپ دوم، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[24]. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1364ق). الملل و النحل‌. چاپ سوم، قم، الشریف الرضی‌.
[25]. صدوق، أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (1395). کمال الدّین وتمام النّعمة. قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی.
[26]. صفـری فروشـانی، نعمـت الله (1388). غالیـان کاوشـی در جریان­هـا و برآیندهـا تـا پایـان سـدۀ سـوم، مشهد، چـاپ آسـتان قـدس رضوی.
[27]. طوسی، محمد بن حسن (1382). إختیار معرفة الرجال المعروف به رجال الکشی. قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
[28]. طوسی، محمد بن حسن (1417). العدة فی الاصول الفقه. تحقیق: محمد رضا الانصاری، قم، المطبعة ستاره.
[29]. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1415). الأبواب (رجال الطوسی). قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[30]. علامة حلی، أبی منصور حسن بن یوسف (1417). خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال. قم، مؤسسۀ نشر الفقاهة.
[31]. غلامعلی، مهدی (1391). آشنایی با علم رجال. قم، دانشگاه قرآن و حدیث.
[32]. فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1418). تفصیل الشریعة. بیروت، دار التعارف للمطبوعات‌.
[33]. کلینی، ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق (1367). الکافی. تحقیق، تصحیح وتعلیق: علی أکبر الغفاری، الطبعة الثالثة، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[34]. مامقانی، عبدالله (1411). مقباس الهدایه فی علم الدرایة. قم، مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
[35]. مامقانی، عبدالله (1431). تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
[36]. مجلسی، شیخ محمّد باقر بن محمد تقی (١٤٠٣). بحار الأنوار. بیروت، مؤسسۀ الوفاء.
[37]. مجلسی، شیخ محمّدباقر بن محمّد تقی (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. بیروت، دار الکتب الإسلامیّة.
[38]. مسعودی، عبدالهادی (1389). وضع و نقد حدیث. تهران، پژوهشگاه تحقیق و توسعۀ علوم اسلامی.
[39]. معارف، مجید (1388). تاریخ عمومی حدیث: با رویکرد تحلیلی. نشر کویر.
[40]. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1414). الفصول المختارة. تحقیق السید علی میر شریفی، بیروت، دارالمفید طباعة والنشر والتوزیع.
[41]. نجاشی، أبی العبّاس أحمد بن علی (1365). رجال النجاشی. المحقق: السیّد موسی الشبیری الزنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[42]. نصراللهی، مرتضی؛ موسوی، سید احمد (1398). «تحلیل تأثیر اندیشۀ غلو بر گسترش اباحی‌گری»، مجلۀ پژوهش­نامۀ مذاهب اسلامی، شمارۀ 12، صص216-237.