واکاوی در سرچشمه های علل مهمل بودن برخی رجال شیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم و قرآن حدیث دانشگاه رازی

2 استادیار گروه علوم و قرآن حدیث دانشگاه رازی

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه رازی

چکیده

رجال ­­شناسان اهل سنت، گاهی راویانی را به عنوان شیعی معرفی می­کنند که رجال ­شناسان شیعه آنان را نمی­ شناسند یا مورد توجه جدی قرار نداده­ اند. به عبارت دیگر، آنان از نظر رجالی در منابع شیعی مهمل و مجهول هستند. منابع اهل­ سنت برخی از این افراد را از داعیان تشیع دانسته ­اند که در حوادث تاریخی نقش مهمی داشته­ اند. این راویان شیعی در منابع حدیثی عامه و منابع حدیثی شیعۀ امامیه یا زیدیه، دربارۀ فضائل علی(ع) و سایر ائمه و گاه مسائل فقهی روایت دارند. این جستار پس از بررسی این افراد در منابع رجالی و حدیثی، ویژگی­ های شخصیتی و عقیدتی مشترک آن­ها را مشخص کرده ­است که شامل اعتقاد به تشیع عام کوفی، وابستگی به غلو و تشیع سیاسی و ارتباط با تشیع کیسانی است. احتمال دارد نداشتن کتاب مستقل حدیثی، نقل نکردن از ائمۀ امامیه و تمایلات زیدی این رجال، سبب عدم توجه منابع رجالی شیعۀ امامی به این افراد شده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن ابی­­شیبه، عبدالله بن محمد (1409). المصنف. محقق: سعید اللحام، بیروت، دارالفکر.
[2]. ابن ابی­­حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1372). الجرح و التعدیل. بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
[3]. ابن بطریق، یحیی بن حسن (1407). العمدة. قم، مؤسسۀ جماعة المدرسین النشر الإسلامی.
[4]. ابن حبان، محمد (1411). مشاهیر علماء الامصار و اعلام فقهاء الاقطار. مصر، دارالوفاء.
[5]. ---------- (1396). المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین. حلب، دارالوعی.
[6]. ---------- (1393). الثقات. حیدر آباد دکن، دائرة المعارف العثمانیة.
[7]. ابن حجر، احمد بن علی (1414). موافقة الخبر  فی تخریج أحادیث المختصر. ریاض، مکتبة الرشد.
[8]. ---------- (1406). تقریب التهذیب. سوریه، دارالرشید.  
[9]. ابن حنبل، احمد (؟). المسند. نسخه مکتبة الشاملة.
[10]. ---------- (1422). العلل و معرفة الرجال. ریاض، دارالخانی.
[11]. ---------- (1409).  من کلام احمد بن حنبل فی علل الحدیث و معرفة الرجال. محقق: صبحی بدری، ریاض، مکتبة المعارف. 
[12]. ابن سعد، محمد (1410). الطبقات الکبری. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[13]. ابن شهر آشوب، محمد بن علی (1376). مناقب آل ابی طالب. نجف، مکتبة الحیدریه.
[14]. ابن شاهین، ابوحفص عمرو بن حفص (1404). تاریخ  اسماء  الثقات. کویت، الدارالسلفیة.
[15]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1405). الاستغناء فی معرفة المشهورین من حملة العلم بالکنى. تحقیق: عبدالله السوالمة، ریاض، دار ابن تیمیة.
[16]. ابن قطان فاسی، علی بن محمد (1418). بیان الوهم و الإیهام فی کتاب الأحکام. ریاض، دار طیبة.     
[17]. ابن عساکر، علی بن حسن (1415). تاریخ مدینه دمشق. بیروت، دارالفکر.
[18]. ابن عدی، ابواحمد (1418). الکامل فی الضعفاء. تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، الکتب العلمیة.
[19]. ابن معین، یحیى بن معین (1408). سؤالات ابن الجنید لأبی زکریا یحیى بن معین. مدینة، مکتبة الدار.       
[20]. ---------- (1399). تاریخ ابن معین (روایة الدوری). مکة، مرکز البحث العلمی و احیاء التراث الاسلامی.
[21]. ابن نما حلی، جعفر بن محمد (1369). مثیر الأحزان. نجف، مطبعة الحیدریة.
[22]. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (1965). مقاتل الطالبین. نجف، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها.
[23]. ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث (1410). سنن ابی داود. بیروت، دارالفکر.
[24]. ابوزرعه رازی، عبیدالله بن عبدالکریم (1402). الضعفاء و أجوبة أبی زرعة الرازی على سؤالات البرذعی. مدینه، الجامعه الاسلامیة.
[25]. احمد بن عیسی، الامالی. نسخة مکتبه الشامله.
[26]. بخاری، محمد بن اسماعیل (؟). التاریخ الکبیر. حیدرآباد دکن، دائرة المعارف العثمانیة.
[27]. ---------- (1397). التاریخ الصغیر. قاهره، مکتبة دارالتراث.
[28]. بدرالدین حوثی، (2002). الغارة السریعة لرد الطلیعة. تحقیق: عبدالکریم جدبان، نسخه مکتبه الشامله.
[29]. برقانی، احمد بن محمد (؟). سؤالات ابى بکر البرقانى للدارقطنی فی الجرح و التعدیل. مصر، مکتبة القرآن.
[30]. ---------- (1404). سؤالات البرقانی للدارقطنی روایة الکرجی عنه. لاهور، کتب خانه جمیلی.
[31]. بهرامی، روح­اله (1394). کیسانیه: جریان­های فکری و تکاپو های سیاسی (تأملاتی جدید در باب زوال امویان و برآمدن عباسیان). تهران، انتشارات پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، صص180، 153ـ190.
[32]. ---------- (1382). «منازعة محمد بن حنفیه و عبد الله بن زبیر و ظهور خشبیه». فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال چهارم، شمارۀ مسلسل 16، زمستان، صص69ـ103.
[33]. ترمذی، ابوعیسی محمد (1403). سنن الترمذی (جامع الصحیح). تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر.
[34]. ---------- (1998).  الجامع الکبیر (سنن الترمذی). محقق: بشار عَواد معروف، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
[35]. ---------- (1395). السنن. مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی حلبی.
[36]. تستری، محمدتقی (1422). قاموس الرجال. تحقیق مؤسسۀ النشر الاسلامی، قم، جماعة المدرسین حوزۀ علمیه.
[37]. ثقفی، ابراهیم بن محمد (؟). الغارات. (بی­جا).
[38]. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد (1987). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق: حمد عبدالغفور عطار. بیروت، دارالعلم للملایین.
[39]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411). المستدرک على الصحیحین. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[40]. خزاز، علی بن محمد (1401). کفایة الاثر. قم، بیدار.
[41]. دارقطنی، علی بن عمر (1403). الصفات. محقق: علی بن محمد فقیهی، (بی­جا)، (بی­نا).
[42]. ---------- (1424). السنن. بیروت، مؤسسة الرسالة.
[43].  ذهبی، محمد بن احمد (؟). المغنی فی الضعفاء. محقق: نور الدین عتر، نسخه مکتبة الشاملة.
[44]. ---------- (2003). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق: بشار عوّاد معروف، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
[45]. ---------- (1405). سیر اعلام النبلاء. بیروت، مؤسسة الرسالة.
[46]. ---------- (1387). دیوان الضعفاء و المتروکین و خلق من المجهولین و ثقات فیهم لین. تحقیق: حماد بن محمد الأنصاری، مکه، مکتبة النهضة الحدیثة.   
[47]. ---------- (1382). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. بیروت، دارالمعرفة.
[48]. سید ابن طاووس، علی (1419). فرحة الغری. تحقیق: تحسین آل شبیب موسوی، (بی­جا)، (بی­نا).    
[49]. ---------- (1413). التحصین. قم، مؤسسة دارالکتاب.
[50]. ---------- (1413). الیقین. تحقیق: انصاری، تهران، مؤسسة دارالکتاب (الجزائری). 
[51]. صدوق، محمد بن علی (1966). علل الشرائع. تحقیق و مقدمه: محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة حیدریة.
[52]. ---------- (1417). الامالی. قم، مؤسسة البعثة.
[53]. ----------  (1403). الخصال. قم، منشورات جماعة  المدرسین فی الحوزة العلمیة.
[54]. طبری، محمد بن جریر (1415). المسترشد. قم، مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانپور.
[56]. ---------- (1413). دلائل الامامة. قم، مؤسسة البعثة.
[57]. طوسی، محمد بن حسن (1415). الرجال. قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی التابعة جماعة المدرسین.
[58]. ---------- (1414). الامالی. قم، دارالثقافة.
[59]. ---------- (1411). الغیبة. قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
[60]. ---------- (1365). تهذیب الاحکام. تهران، دارالکتب الاسلامیة.
[61]. عجلى، احمد بن عبد الله (1405). تاریخ الثقات. مکه، دارالباز.
[62]. ---------- (1405). معرفة الثقات. مدینة، مکتبة الدار.
[63]. عقیلی، محمد بن عمرو (1404). الضعفاء الکبیر. تحقیق: عبد المعطی امین قلعجی، بیروت، دارالمکتبة العلمیة.
[64]. علاء الدین، مغلطای بن قلیج (1422). إکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. محقق: ابوعبدالرحمن عادل بن محمد، قاهره، الفاروق الحدیثة.
[65]. علامة حلی، حسن بن یوسف (1406). المستجاد من الارشاد (المجموعة). قم، مکتب آیة الله العظمى مرعشی.
[66]. عمادالدین طوسی، ابوجعفر محمد بن علی (1412).  الثاقب فی المناقب. محقق: نبیل رضا علوان، قم، مؤسسة انصاریان. 
[67]. غفوری، محمد (1391). «مفهوم شناسی شیعه در منابع اهل سنت». پژوهشنامة تاریخ اسلام، سال دوم، شمارة ششم، تابستان.
[68]. فرجامی، اعظم (1394). زیدیه و حدیث امامیه. قم، دارالحدیث.  
[69]. فسوی، یعقوب بن سفیان (1401). المعرفة و التاریخ. بیروت، مؤسسة­الرسالة.
[70]. قاضی نعمانی، ابوحنیفه محمد (؟). شرح الاخبار. تحقیق: محمد حسینی جلالی، قم، مؤسسة النشرالاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[71]. کشی، محمد بن عمر (1404). الرجال. قم، مؤسسة آل­البیت (ع) لإحیاء التراث.
[72]. کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
[74]. مالک بن انس، ابوعبدالله اصبحی (1425). الموطا. ابوظبی (امارات)، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان.
[75]. مامقانی، عبد­الله (1385). مقباس الهدایه. تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم، دلیل ما.
[76]. محمد بن سلیمان کوفی (1412). مناقب الامام امیر المؤمنین (ع). قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
[77]. محمد بن منصور مرادی (؟). کتاب الذکر. نسخه مکتبه الشامله.
[78]. مزی، یوسف بن عبد الرحمن (1400). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. محقق: بشار عَواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة.
[79]. مسلم بن حجاج، ابوالحسین نیشاپوری (1408). المنفردات و الوحدان. تحقیق: عبد الغفار سلیمان بغدادی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[80]. مفید، محمد بن محمد (1414). الامالی. بیروت، دارالمفید.
[81]. ---------- (1414). الکافئة. بیروت، دارالمفید.
[82]. نجاشی، احمد بن علی (1416). الرجال. قم، جماعة المدرسین مؤسسة النشر الاسلامی.
[83]. نسائی، احمد بن شعیب (1421). السنن الکبری (سنن النسائی). تحقیق: حسن شلبی، بیروت، مؤسسة­الرسالة.
[84]. ---------- (1396). الضعفاء و المتروکون. حلب، دارالوعی.