نقد ادلۀ عقلی و نقلی انکار برزخ از دیدگاه قرآنیان شبه قارۀ هند (با محوریت آراء جیراج پوری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه قم

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

اعتقاد به وجود عالم برزخ یکی از اصول پذیرفته شدۀ بیشتر مسلمانان است. برخی از آیات قرآن مانند؛ آیۀ 11 سورۀ غافر و آیۀ 154 سورۀ بقره به آن پرداخته­ اند، همچنین ائمۀ­هدی (ع) نیر در احادیث خویش به این امر مهم اشاره کرده­ اند، با این وجود، برخی از فرق مسلمانان در این امر شبهه ایجاد کرده ­اند. قرآن­ بسندگان شبه قاره، یکی از فرقی است که جود برزخ را انکار کرده است. قرآنیان شبه قاره با ادلۀ عقلی «1. نامشخص بودن ماهیت نفس انسان؛ 2. عدم آثار عذاب در جسد در داخل قبور» و نقلی «آیات؛ 11 و 46 سورۀ غافر و آیۀ 154 سورۀ بقره»، با روش تفسیری نامتداول از جمله؛ رأی­ گرایی، تأویل و علم­گرایی، به اثبات عدم وجود برزخ پرداخته ­اند. از این­رو، تحقیق پیش­ رو بر آن شده، آراء قرآنیان شبه قاره را با روش توصیفی- انتقادی، حتی ­الامکان مورد ارزیابی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم، ترجمۀ فولادوند.
[2]. ابن ابی جامع، علی بن حسین (؟). الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز. قم، دارالقرآن الکریم.
[3]. ابن تیمیه، احمدبن عبدالحلیم (1423). التفسیر. بیروت، دارالفکر.
[4]. ابن سعد، ابوعبدالله محمد (1405). طبقات الکبری. بیروت، دارالفکر.
[5]. ابن عاشور، محمدطاهر (1420). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
[6]. ابن‏عطیه اندلسی، عبدالحق (1422). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[7]. ابن فارس، ابوالحسن (1404). معجم مقاییس اللغه. قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
[8]. ابن کثیر، اسماعیل (1986). البدایه و النهایه. ریاض، مکتبه النصرالحدیثه.
[9]. ابن منظور، محمد بن مکرم (1410). لسان العرب. بیروت، دارصادر.
[10]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی‏ (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏. مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی.
[11]. احمد خان، سر سید (1334). تفسیر القرآن و هوالهدی و الفرقان. ترجمۀ سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران، نشر آفتاب.
[12]. اشکوری، محمدبن علی (؟). تفسیر شریف لاهیجی. تهران، دفتر نشر داد.
[13]. اصفهانی، عبدالله (1393). «تکامل برزخ از منظر عقل و نقل». دوفصلنامۀ الاهیات قرآنی، صص9-26.
[14]. آقایی، سید علی (1289ش). «قرآن­بسندگی و انکار حجیت حدیث، بررسی خواستگاه و اندیشه‌های اهل­قرآن/ قرآنیون». معرفت اسلامی، سال اول، شمارۀ سوم.
[15]. آلوسی، محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[16]. الهی­بخش، خادم حسین (2000). القرآنیون و شبهاتهم حول السنه. طائف، مکتبه الصدیق للنشر و التوزیع.
[17]. بحرانی، هاشم (1416). البرهان فی تفسیرالقرآن. تهران، بنیاد بعثت.
[18]. پرویز، غلام احمد (1965). قرآنی فیصلی. کراچی، مکتبه سعید ناظم آباد.
[19]. ----------  (؟).  لغات القرآن. لاهور، ادارۀ طلوع اسلام گلبرگ.
[20]. پور داوود، ابراهیم (1384). گات­ها. تهران، اساطیر.
[21]. تفتازانی، مسعودبن عمر (1412). شرح المقاصد. قم، الشریف الرضی.
[22]. ناس، جان (1370). تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
[23]. جرجانی، حسین بن حسن (1378). جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر). تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[24]. جعفری، محمدتقی (1376). ترجمه و تفسیر نهج­البلاغه. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[25]. جیراج پوری، محمد اسلم (1934). تعلیمات القرآن. دهلی، (بی­نا).
[26]. چکرالوی، عبدالله (؟). برهان الفرقان علی صلاة القرآن. سیالکوت، مطبعه پنجاب.
[27]. حسن‌زاده آملی، حسن (1375). اتحاد عاقل و معقول. قم، نشر قیام.
[28]. ----------  (1376). مجموعۀ مقالات. قم، دفتر تبلیغات.
[29]. حویزی، عبدعلی بن جمعه‏ (1415). تفسیر نور الثقلین. قم، اسماعیلیان.
[30]. خرم‏دل، مصطفی (1383). تفسیر نور. تهران، احسان.
[31]. دانته، آلیگری (1378). کمدی الهی. تهران، نشر تیر.
[32]. دیلمی، حسن (1412). ارشاد القلوب الی الصواب. قم، شریف رضی.
[33]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت‏، دار القلم­.
[34]. رضوانی، علی اصغر (1390). برزخ از دیدگاه وهابیت. تهران، نشر مشعر.
[35]. زحیلی، وهبة بن مصطفی (1411). التفسیر المنیر فی‏ العقیدة و الشریعة و المنهج. دمشق، دارالفکر.
[36]. زمخشری، محمود بن عمر (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. بیروت، دارالکتاب العربی.
[37]. سبحانی، جعفر (؟). الحیاه البرزخیه علی ضوء الکتاب و السنه و العقل. (بی­جا)، مؤسسۀ امام صادق (ع).
[38]. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1382). کتاب مقدس. قم. آیات عشق.
[39]. سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور. قم، کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
[40]. شاهد، رییس اعظم (1398). قرآن پژوهی در شبه قارۀ هند. قم، مرکز بین­المللی ترجمه و نشر المصطفی.
[41]. شاه‏عبدالعظیمی، حسین (1363). تفسیر اثنی عشری‏. تهران‏، میقات.
[42]. شبر، عبداله (1407). الجوهر ثمین. کویت، شرکة مکتبة الالفین.
[43]. صاحبی، محمدجواد (1381). «سرچشمه­های نواندیشۀ دینی»، مجلۀ دین­پژوهان، شمارۀ 7 و 8، فروردین.
[44]. صافی، محمود (1418). الجدول فی اعراب القرآن. دمشق، دارالرشید.
[45]. صالحی، عباسعلی (1394). «دیدگاه­های مختلف تفسیری در بارۀ حیات برزخی». دو فصلنامۀ صحیفة مبین.
[46]. صدوق، محمد بن علی (1354). خصال. تهران، نشر صدوق.
[47]. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت، دارالتعارف.
[48]. طبرسی، فضل بن حسن‌ (1372). مجمع‌ البیان لعلوم القرآن. تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[49]. طبری، محمد بن جریر (1329). جامع البیان فی تفسیر القرآن. قاهره، دارالمعرفة.
[50]. طریحی، فخرالدین (1362). مجمع البحرین. تهران، مرتضوی.
[51]. طوسی، نصرالدین (1374) آغاز و انجام. تهران، وزارت ارشاد.
[52]. ---------- (1353). تجرید الاعتقاد. صیدا، مطبعه العرفان.
[53]. طوسی، محمد بن حسن‏ (؟). التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[54]. ---------- (1365). تهذیب الاحکام تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[55]. طیب، سید عبد الحسین (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران، انتشارات اسلام.
[56]. عالمی، محمد حسین (1384). «برزخ از دیدگاه قرآن، عترت و دیگر ادیان». آینة معرفت.
[57]. غزالی، ابوحامد (1409). الاربعین فی اصول الدین. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[58]. فخر رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر. بیروت، دار احیاء التراث العربی‏.
[59]. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین. قم، مؤسسة دارالجهره.
[60]. قاضی عبدالجبار، ابن احمد (1422). شرح الاصول خمسه. بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
[61]. ---------- ابن احمد (؟). بی تنزیه القرآن عنالمطاعن. بیروت، دارالنهضه الحدیثه.
[62]. قرشی، علی اکبر (1377). تفسیر احسن‌الحدیث‌. تهران‌، بنیاد بعثت‌.
[63]. قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر القمی. قم، دارالکتاب.
[64]. کاشانی، ملا فتح­الله‏ (؟). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین. تهران، کتابفروشی اسلامیه.
[65]. کهن، آبراهام (1350). گنجینه­ای از تلمود. ترجمۀ امیر فریدون گرگانی، تهران، چاپخانۀ زیبا.
[66]. مجلسی، محمّدباقر (1403ق). بحارالانوار. بیروت، مؤسّسة الوفاء.
[67]. ---------- (؟). حق الیقین. تهران، علمیه اسلامیه.
[68]. مراغی، احمد بن مصطفی (؟). تفسیر المراغی. بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[69]. مشکور، محمدجواد (؟). فرهنگ فرق اسلامی. آستان قدس رضوی، مؤسسة چاپ و انتشارات.
[70]. مشیر، حسن (1367). جنبش­های اسلامی و گرایش­های قومی در مستعمرة هند. ترجمۀ حسن لاهوتی، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی.
[71]. مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[72]. مقاتل، ابن سلیمان (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
[73]. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1374). تفسیر نمونه. تهران‌، دار الکتب الإسلامیة.
[74]. میبدی، رشیدالدین (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار. تهران، امیر­کبیر.
[75]. واحدی، علی بن احمد (1429). اسباب النزول. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[76]. هیثمی، علی بن ابی بکر (1922). مجمع الزوائد. بیروت، دارالفکر.
[77]. Brown, Daniel,(1996), Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought, Cambridge university press.