رهیافتی بر مطالعۀ ساختار زبان قرآنی به‌مثابه "سیستم"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته مقطع دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به‌رغم آنکه در دو دهۀ اخیر، نظر و نظریه‌های مختلفی، پیرامون ابعاد زبان قرآنی، مطرح‌شده، اما مهم‌ترین چالش روش‌شناختی‌ این دیدگاه‌ها، انگارۀ تک‌بُعدی بر چگونگی مطالعۀ آن است. این مقاله، با اتخاذ رویکردی تحلیلی و با الهام­ گیری از نگرش سیستمی، نوعِ مطالعۀ «زبان قرآنی» را به‌مثابه یک «سیستم»، پیشنهاد و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌داند. گسترۀ مطالعۀ سیستمی به ساختار زبان قرآنی، با عطف نظر به مرزشناسی مفهومیِ میان«سیستم» و «زیرسیستم‌ها» از یک‌سو، و روابط گوناگونِ مصداقی آن‌ها از سویی دیگر، در ابعاد «کلان متن»؛ «سوره‌ها»؛ «آیه‌ها»؛ «جمله‌ها» و «واژگان» قابل‌ گسترش است. تلفیق عناصر و روش‌هایِ مختلف زبانی در کاربست‌های قرآنی، اساساً بیانگر یک «نظام فکری شبکه‌ای- سیستمی» است که در کنار التزام به درهم­ تنیدگی اجزای آن، از «وحدت سیستمی» نیز برخوردارند. ارتقایِ مطالعه‌یِ زبان قرآنی به‌مثابه «سیستم»، نه‌تنها موجب «روشمندسازی فهم صحیح و جامع» نسبت به مفاهیم و آیه‌های قرآنی در آوردگاه تفسیری می‌شود بلکه امکانِ انعطاف و بازتولید معنایِ نوینی را از درون خودِ بافت زبانی آن، به ارمغان می‌آورد. 
 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. رضی، محمد بن‌ حسین(1414ق). نهج البلاغة. قم، هجرت.
[3]. ابن‌بابویه، محمد بن علی(1398ق). التوحید. قم، جامعه المدرسین.
[4]. ابن جنّی، عثمان(؟). الخصائص. بیروت، عالم الکتب.
[5]. أبی‌شیبة، أبوبکر(؟). المُصَنَّف. المحقق: محمد عوامه، دارالقبله.
[6]. ایچیسون، جین(1371). مبانی زبان‌شناسی. مترجم: محمدفائض، تهران، نگاه.
[7]. احمدزاده، مصطفی(1400). معناشناسی سیستمی واژگان قرآن کریم. پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن.
[8]. باطنی، محمدرضا(1371). پیرامون زبان و زبان‌شناسی. تهران، فرهنگ معاصر.
[9]. برتالنفی، لودیگ فون(1366). مبانی، تکامل و کاربردهای نظریۀ عمومی سیستم‌ها. مترجم: کیومرث پریانی، تهران: تندر.
[10]. بستانی، فؤاد افرام(1375). فرهنگ ابجدی. تهران، اسلامی.
[11]. پیاژه، ژان(1384). ساختارگرایی. تهران، مجلس شورای اسلامی.
[12]. پهلوان­نژاد، محمدرضا؛ سرسرایی، شراره سادات(1390). «معادل‌یابی واژگان قرآنی در پرتو روابط موجود در نظریه شبکه معنایی». فصلنامۀ مطالعات اسلامی، علوم قرآن و حدیث.
[13]. جدی، حسین(1400). تبیین مبانی نظام وارۀ معنایی قرآن کریم. رسالۀ دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
[14]. جوادی آملی، عبدالله(1389). تسنیم. قم، اسراء.
[15].  ---------- (1388). قرآن در قرآن. قم، اسراء.
[16]. چندلر، دانیال(1397). مبانی نشانه‌شناسی. مترجم: مهدی پارسا، تهران،چاپ اندیشه.
[17]. حنبل ‌الشیبانی، احمد(1419ق). مسند. بیروت، عالم الکتب.
[18]. خوش‌منش، ابوالفضل(1398). زبان قرآن. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[19]. ---------- (1388). حمل قرآن. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[20]. خورسندی طاسکوه، علی(1366). گفتمان میان‌رشته‌ای دانش، گفتمان میان‌رشته‌ای دانش. تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
[21]. رضائیان، علی(1393). تجزیه ‌وتحلیل و طراحی سیستم. تهران، سمت.
[22]. روبینز، آر. اچ(1384). تاریخ مختصر زبان‌شناسی. مترجم: حق‌شناس، تهران، نشر مرکز.
[23]. زمردیان، رضا(1373). واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی. مشهد، آستان قدس رضوی.
[24]. ساجدی، ابوالفضل(1392). زبان قرآن، با نگاهی به چالش‌های کلامی تفسیر. تهران، سمت.
[25]. سادوسکی، پودین(1361). نظریۀ سیستم‌ها: مسائل فلسفی و روش‌شناختی. مترجم: کیومرث پریانی، تهران، انتشارات تندر.
[26]. سعیدی روشن، محمد باقر(1396). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[27]. سنگه، پیتر و همکاران(1388). پنجمین فرمان، مترجم:حسین اکبری، تهران، آسیا.
[28]. سورن، پیتر. آ(1398). مکاتب زبان‌شناسی نوین در غرب. مترجم: حق‌شناس، تهران، سمت.
[29]. سوسور، فردینان دو(1382). دورۀ زبان‌ شناسی عمومی. تهران، هرمس.
[30] سیوطی‏، جلال‌الدین (1404ق). الدّرر المنثور فی تفسیر المأثور. قم، کتابخانۀ آیة الله مرعشی نجفی.
[31]. صفوی، کوروش (1379). درآمدی بر معناشناسی. تهران، سوره مهر.
[32]. طباطبایی، محمدحسین (1417). المیزان فی‌ تفسیر القرآن. قم، جامعۀ مدرسین.
[33]. علی پور، مهرداد؛ نجفی، اسدالله (1391). تجزیه‌ و تحلیل و طراحی سیستم‌ها. سیمین، تهران.
[34]. فرشاد، مهدی (1362). نگرش سیستمی. تهران، انتشارات امیرکبیر.
[35]. فراستخواه، مقصود (1376). زبان قرآن. تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[36]. قائمی‌نیا، علیرضا (1393). بیولوژی نص نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن. قم، فرهنگ ‌و اندیشه اسلامی.
[37]. قرائی سلطان‌آبادی، احمد (1394). فهم قرآن در پرتو نظم شبکه‌ای یا فراخطی. پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن.
[38]. قیطوری، عامر (1398). قرآن به‌مثابه کلام خدا، تهران، نگاه معاصر.
[39]. گروه‌واژه­گزینی (1394). فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
[40]. گندمکار، راحله(1396). آشنایی با معناشناسی ساخت­گرا. تهران، نشر علمی.
[41]. لسانی‌فشارکی، محمدعلی؛ مرادی،حسین(1394). سوره­شناسی روش تحقیق ساختاری در قرآن کریم. تهران، نصایح.
[42]. هلیدی، مایکل؛ حسن، رقیه (1393). بافت و متن. مترجم: محسن نوبخت، سیاه رود.
[43]. ملکیان، مصطفی (1384). مباحث الفاظ اصول فقه در میان دانش‌های زبانی جغرافیای دانش‌های زبانی. مجلۀ نقد و نظر، شمارۀ 37 و 38.
[44]. واعظی، احمد(1392). نظریۀ تفسیر متن. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[45]. Bertalanffy, ludwig von) . 1994(.”general systems theory, Foundations, Development, Applications”, George Braziller, New Yourk.
[46]. Clarke, David S. (1987). “Principles of semiotic”, London, Routledge &  Kegan Paul.
[47]. Dahl, Robert A. (1994). “A Democratic Dilemma: System Effectiveness versus Citizen Participation”, Political Science Quarterly.
[48]. Parsons, Talcott. (1951). “The Social System”; Glencoe, Illinois: Free Press.
[49]. Jakobson, Roman. (1987). “Linguistics and poetics, in: Language in Literature”, Harvard University Press.
[50]. Hawkes, Terrace. (2003).”Structuralism and Semiotics”,London.