بررسی و ارزیابی آرای مفسران اهل‌سنت دربارۀ روایات آیۀ رجم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

چکیده

یکی از مسائل چالش‌انگیز در مطالعات قرآنی و حدیثی، روایاتی هستند که بر تحریف آیات قرآن اشاره دارند. از معروف‌ترین آن‌ها، روایاتی هستند که از قرآنی بودن آیۀ‌ موسوم به «رجم» سخن می‌گویند. بسیاری از مفسران اهل­ سنت، ضمن گزارش و پذیرش این روایات، نظریۀ نسخ التلاوه را مطرح نمودند. یافته‌های پژوهش حاضر حکایت از آن دارند: 1. از مجموع 58 تفسیر اهل ­سنت که روایات را گزارش کرده‌اند، سه رویکرد وجود دارد: الف) نسخ تلاوت و عدم نسخ حکم: 40 تفسیر، ب) گزارش روایات بدون بیان نظر: 12 تفسیر؛ ج) تشکیک در صحت روایات: 6 تفسیر؛ 2. وجه مشترک اسناد همۀ روایات، ختم آن‌ها به صحابی است و احتمال اعمال نظر صحابه وجود دارد؛ 3. محتوای روایات آیۀ رجم با ادلۀ قرآنی، روایی، فقهی، عقلی و ادبی در معرض نقد هستند؛ 4. به نظر می‌رسد روایات آیۀ رجم ریشه در تورات داشته و به مصادر اسلامی راه یافته است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. تورات.
[3]. ابن ‏ابی‏زمنین، محمد بن عبدالله (1424ق). تفسیر ابن ابی زمنین. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[4]. ابن‏ جزی، محمد بن احمد (1416ق). التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت، شرکة دار الأرقم.
[5]. ابن حنبل، أحمد (؟). مسند الإمام أحمد بن حنبل. بیروت، دار صادر.
[6]. ابن صلاح، عثمان بن عبد الرحمن (1416ق). مقدمۀ ابن الصلاح. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[7]. ابن‏ عادل، عمر بن علی (1419ق). اللباب فی علوم الکتاب. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[8]. ابن‏ عاشور، محمدطاهر (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت، مؤسسۀ التاریخ العربی.
[9]. ابن‏ عجیبه، احمد (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره، حسن عباس زکی.
[10]. ابن‏عرفه، محمد بن محمد (2008م). تفسیر ابن عرفة. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[11]. ابن‏ عطیه، عبدالحق بن غالب (1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[12]. ابن ابی طالب حمّوش، مکی (1429ق). الهدایة إلی بلوغ النهایة. شارجه، کلیة الدراسات العلیا.
[13]. ابن فارس، أحمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏.‏
[14]. ابن‏ کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[15]. ابن ماجه، محمد بن یزید (؟). السنن. بیروت، دار الفکر.
[16]. ابن منظور، محمد بن مکرم ‏(1414ق). لسان العرب‏. بیروت، دار الفکر.
[17]. ابو السعود، محمد بن محمد (1983م). تفسیر ابی السعود. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[18]. ابو ریة، محمود (؟). اضواء علی السنة المحمدیة. (بی­جا)، نشر البطحاء.
[19]. ابو زهره، محمد (؟)، زهرة التفاسیر. بیروت، دار الفکر.
[20]. ارمی علوی، محمدامین بن عبدالله (1421ق). تفسیر حدائق الروح و الریحان فی روابی علوم القرآن. بیروت، دار طوق النجاة.
[21]. ازهری، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت، دار العلم للملایین.
[22]. امین، احمد (؟). ضحی الاسلام. (بی‌جا)، (بی‌نا).
[23]. آبیاری، ابراهیم (1411ق). تاریخ القرآن. قاهره، دار الکتاب المصری.
[24]. آل‏غازی، عبدالقادر (1382ق). بیان المعانی. دمشق، مطبعة الترقی.
[25]. آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[26]. بخاری، محمد بن إسماعیل (1401ق). صحیح البخاری. بیروت، دار الفکر.
[27]. بقاعی، ابراهیم بن عمر (1427ق). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[28]. بلاغی نجفی، محمدجواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن‌. قم‌، بنیاد بعثت.
[29]. بیهقی، أبوبکر (1424ق). السنن الکبری. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[30]. پاکتچی، احمد (1391ش). نقد متن. تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[31]. پانی‏پتی، ثناءالله (1412ق). التفسیر المظهری. کویته، مکتبة رشدیه.
[32]. تیمی، یحیی بن سلام (1425ق). تفسیر یحیی بن سلام. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[33]. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418ق). تفسیر الثعالبی. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[34]. ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق). الکشف و البیان. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[35]. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (1430ق). درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم. عمان، دارالفکر.
[36]. جزایری، ابوبکر جابر (1416ق). ایسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر. مدینه، مکتبة العلوم و الحکم.
[37]. جصاص، احمد بن علی (1405ق). أحکام القرآن. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[38]. جعفریان، رسول (1382ش). افسانة تحریف قرآن. تهران، امیر کبیر.
[39]. جمل، سلیمان بن عمر (1427ق). الفتوحات الإلهیة. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[40]. جناتی، محمد ابراهیم (1389ش). «بررسی مبانی فقهی رجم (سنگسار) ثبوتاً و اثباتاً». فصلنامة فقه، دورة 17، شمارة 65، صص123-142.
[41]. جوادی آملی، عبدالله (1382ش). نزاهت قرآن از تحریف. قم، اسراء.
[42]. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق). الصحاح. بیروت، دارالعلم.
[43]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (؟). المستدرک علی الصحیحین. بیروت، دارالفکر.
[44]. حقی برسوی، اسماعیل بن مصطفی (؟). تفسیر روح البیان. بیروت، دار الفکر.
[45]. حکیم، محمدباقر (1378ش). علوم قرآنی. تهران، تبیان.
[46]. حوی، سعید (1424ق). الاساس فی التفسیر. قاهره، دار السلام.
[47]. خطیب شربینی، محمد بن احمد (1425ق). السراج المنیر. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[48]. خطیب، عبدالکریم (1424ق). التفسیر القرآنی للقرآن. بیروت، دارالفکر العربی.
[49]. خفاجی، احمد بن محمد (1417ق). حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضی و کفایة الراضی علی تفسیر البیضاوی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[50]. خویی، ابوالقاسم (1430ق). البیان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
[51]. دروزه، محمد عزه (1421ق). التفسیر الحدیث. بیروت، دار الغرب الإسلامی.
[52]. دره، محمد علی طه(1430ق). تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه. بیروت، دار ابن کثیر.
[53]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1424ق). تفسیر الراغب الاصفهانی. ریاض، مدار الوطن.
[54]. ربانی، محمدحسن (1382ش). «گونه های تأکید در قرآن». پژوهش­های قرآنی، دورة 9، شمارة 35 و 36، صص296-321.
[55]. زحیلی، وهبه (1411ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. دمشق، دار الفکر.
[56]. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف. بیروت، دار الکتاب العربی.
[57]. سایس، محمد علی (1423ق). تفسیر آیات الأحکام. بیروت، المکتبة العصریة.
[58]. سجستانی، سلیمان بن اشعث (1410ق). سنن ابی داود. بیروت، دار الفکر.
[59]. سمرقندی، نصر بن محمد (1416ق). بحر العلوم. بیروت، دار الفکر.
[60]. سیوطی، عبدالرحمن (1404ق‏). الدر المنثور. قم، کتابخانة آیت الله مرعشی.
[61]. شافعی، محمد بن ادریس (1400ق). المسند. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[62]. شاکر، محمد کاظم ‏(1376ش).‏ روش‌های تأویل قرآن. قم‏، دفتر تبلیغات اسلامی.
[63]. شنقیطی، محمدامین (1427ق). أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[64]. شوکانی، محمد (1414ق). فتح القدیر. دمشق، دار ابن کثیر.
[65]. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1387ش). مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار. تهران، مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوط.
[66]. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفی (1419ق). حاشیة محیی الدین شیخ زاده علی تفسیر القاضی البیضاوی. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[67]. صاوی، احمد بن محمد (1427ق). حاشیة الصاوی علی تفسیر الجلالین. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[68]. صدوق، محمد بن علی‏ (1413ق‏). من لا یحضره الفقیه. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[69]. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق (1420ق). فتح البیان فی مقاصد القرآن. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[70]. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق (1424ق). نیل المرام من تفسیر آیات الأحکام. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[71]. طباطبایی، محمدحسین (1353ش). قرآن در اسلام. تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[72]. طبرانی، سلیمان بن احمد (2008م). التفسیر الکبیر. اربد، دار الکتاب الثقافی.
[73]. طبرانی، سلیمان بن احمد (1415ق). المعجم الکبیر. قاهرة، مکتبة ابن تیمیة.
[74]. طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار المعرفة.
[75]. طنطاوی، محمد سید (1997م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. قاهره، نهضة مصر.
[76]. طوسی، محمد بن حسن (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار‏. تهران، دارالکتب الإسلامیة‏‏.
[77]. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[78]. طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الخلاف. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[79]. عاملی، جعفر مرتضی (1411ق). حقائق هامة حول القرآن الکریم. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[80]. عینی، بدرالدین (؟). عمدة القاری. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[81]. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[82]. فراهیدی، خلیل بن أحمد (1409ق). العین. قم، نشر هجرت.‏
[83]. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1416ق). بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز. قاهره، وزارة الاوقاف.
[84]. قاسمی، جمال‏الدین (1418ق). محاسن التأویل. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[85]. قرطبی، محمد بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران، ناصر خسرو.
[86]. قونوی، اسماعیل بن محمد (1422ق). حاشیة القونوی علی تفسیر الإمام البیضاوی. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[87]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[88]. ماتریدی، محمد بن محمد (1426ق). تأویلات أهل السنة. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[89]. مالک بن انس (1406ق). الموطأ. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[90]. ماوردی، علی بن محمد (؟). النکت و العیون. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[91]. مجاشعی، علی بن فضال (1428ق). النکت فی القرآن الکریم فی معانی القرآن الکریم و اعرابه. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[92]. مسلم، مسلم بن حجاج (؟). صحیح مسلم. بیروت، دار الفکر.
[93]. میبدی، احمد بن محمد (1371ش). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، امیر کبیر.
[94]. نسائی، احمد بن شعیب (1411ق). السنن الکبری. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[95]. نسفی، عبدالله بن احمد (1416ق). مدارک التنزیل و حقایق التأویل. بیروت، دار النفائس.
[96]. نظام الاعرج، حسن بن محمد (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[97]. نووی، یحیی بن شرف (1407ق). شرح صحیح مسلم. بیروت، دار الکتاب العربی.
[98]. هواری، هود بن محکم (1426ق). تفسیر کتاب الله العزیز. (بی­جا)، دار البصائر.