رهیافتی بر تشخیص احادیث زمانمند و غیرزمانمند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه اراک؛

چکیده

در میان دانش­های حدیثی، «فقه­الحدیث» از جایگاه رفیعی برخوردار است. بر این پایه، دانشیان حدیث با کاربست قواعد  فهم حدیث، تلاش کرده­اند تا حدیث، روشمندانه فهم گردد. از سوی دیگر همواره فهم حدیث دچار آسیب­هایی گشته است. «تعمیم‌گرایی» یا تسری دادن آموزة حدیثی دربارة فرد، گروه، زمان و مکان خاصی  به افراد، گروه‌ها، زمان­ها و مکان­های دیگر از آسیب­هایی است که گاه فهم مقصود اصلی گوینده را تهدید می­کند. این نوشتار درصدد راه­های تشخیص گزاره­های حدیثی «تعمیم­ناپذیر» از گزاره­های حدیثی «تعمیم­پذیر» و بررسی زمینه­های پدیداری «تعمیم‌گرایی» است. با توجه به شأن صدور، تصریح معصوم، بی­تأثیری رفتاری در زمانی دیگر، نبودن مصداق در شرایط امروزی، متکلم بودن پیامبر و امام و توجه به مَصَبِّ حدیث می­توان به تفکیک میان گزاره­های حدیثی تعمیم­پذیر از تعمیم­ناپذیر اقدام کرد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم) 1411). الفتوح. بیروت، دار الاضواء.
[3]. ا بن حنبل، احمد بن حنبل (1430).  فضائل الصحابه. قاهره، دار ابن الجوزی.
[4]. ـــــــــــ (؟). مسند. بیروت، دار صادر.
[5]. ابن ابی الحدید، عبد الحمید (؟). شرح نهج البلاغه. تهران، انتشارات جهان.
[6]. ابن خلدون، عبدالرحمان بن خلدون (1408). تاریخ ابن خلدون. بیروت، دار الفکر.
[7]. ابن خلکان، احمد بن محمد (؟). وفیات الاعیان‌. بیروت، دار الفکر.
[8]. ابن راهویة، اسحاق بن ابراهیم (1412). مسند. مدینة المنورة، مکتبة الایمان.
[9]. ابن سعد، محمد بن سعد (1410). الطبقات الکبری. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[10]. ـــــــــــ (1414). الطبقات‌الکبری. بیروت، دارالفکر.
[11]. ابن عساکر، علی بن حسن (1415). تاریخ مدینة دمشق. بیروت، دار الفکر.
[12]. ابن فهد حلّی، محمد بن فهد (1411). المهذب البارع. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[13]. ابن قولویه، جعفربن محمد (1375). کامل‌الزیارات. تهران، مکتبةالصدوق.
[14]. ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی (1418). السنن. بیروت، دارالجیل.
[15]. ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی (؟). السنن. بیروت، دارالفکر.
[16]. ابو الفرج اصفهانی، علی بن حسین (1374). مقاتل الطالبیین‌. قم، شریف الرضی.
[17]. ـــــــــــ (1415). الاغانی. بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[18]. ابو داود، سلیمان بن اشعث (1410). السنن. بیروت، دارالفکر.
[19]. ابوریّه، محمود (؟). شیخ‌المضیرة. بیروت، مؤسسةالاعلمی للمطبوعات.
[20]. اسد حیدر(1403). الامام الصادق و المذاهب الاربعه. بیروت، دار الکتاب العربی.
[21]. افندی، عبد الله بن عیسی بیگ (؟). تعلیقة امل الآمل. قم، کتابخانه آیت­الله ­العظمی المرعشی النجفی.
[22]. ـــــــــــ (؟). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
[23]. ایازی، محمد علی (1373). اسلام و تنظیم خانواده. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[24]. آبی، حسن بن ابی طالب (1410). کشف الرموز. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[25]. بحر العلوم، مهدی (1422). رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم. با مقدمه و شرح محمد حسین حسینی طهرانی، مشهد، انتشارات نور ملکوت قرآن.
[26]. بحرانی، یوسف (1405). الحدائق الناضره. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[27]. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن. تهران، دارالکتب‌الاسلامیة.
[28]. بستانی، قاسم (1386). معیارهای شناخت احادیث ساختگی. اهواز، رسش.
[29]. بسوی، یعقوب بن سلیمان (1401). المعرفة و التاریخ. بیروت، مؤسسه الرساله.
[30]. بلاذری، احمد بن یحیی (1424). انساب الاشراف. بیروت، دار الفکر.
[31]. بیهقی، احمد بن الحسین (1405). دلائل النبوه. بیروت، دار الکتب العلمیه.
[32]. ثقفی، ابراهیم بن محمد (1371). الغارات. ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[33]. جعفری، محمدتقی (1360). منابع فقه. تهران، انتشارات نور.
[34]. حر عاملی، محمد بن حسن (1403). وسائل الشیعه. بیروت، داراحیأ التراث العربی.
[35]. حسن بگی، علی (1397). در آمدی بر فرآیند فهم حدیث. اراک، دانشگاه اراک.
 [36]. حسینی طهرانی، محمد حسین (1414). روح مجرد. تهران، انتشارات حکمت.
[37]. حسینی طهرانی، محمد صادق (1433). نور مجرد. مشهد، انتشارات علامه طباطبائی.
[38]. حلی، حسن بن المطهر (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[39]. حموی، یاقوت بن عبدالله (1995). معجم البلدان. بیروت، دار الاضواء.
[40]. خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417). تاریخ بغداد. بیروت، دار الکتب العلمیه.
[41]. خوانساری، احمد (1405). جامع المدارک. تهران، مکتبة الصدوق.
[42]. خویی، ابوالقاسم (؟).  منهاج الصالحین. قم، مدرسه الامام باقرالعلوم(ع).
[43]. ـــــــــــ (1410). کتاب الطهاره. قم،دارالهادی.
[44]. دارمی، عبدالله بن بهرام (؟). السنن. دمشق، مطبعةالاعتدال.
 [45]. رضی، محمد بن الحسین (؟).  نهج البلاغة. قم، مؤسسة دار الهجرة.
[46]. سبحانی، جعفر (1412). الالهیات. قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
[47]. ـــــــــــ (1379). «مبانی تحول پذیری در گفت­وگو با آیت­الله سبحانی». قبسات، تهران، شمارة 15و 16، زمستان، صص76-85.
[48]. سید مرتضی، علی بن حسین (1405). رسائل الشریف المرتضی. قم، دار القرآن الکریم.
[49]. سیوطی، جلال‌الدین (1401).  الجامع الصغیر. بیروت، دارالفکر.
[50]. سیوطی، جلال‌الدین (1418). تنویر الحوالک. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[51]. شافعی، محمد بن ادریس (1403). کتاب الامّ. بیروت، دارالفکر.
[52]. شهید ثانی، زین الدین (1414). مسالک الافهام. قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
[53]. صافی، علی (1384). تبیان الصلوة. تقریرات بحث آیة الله العظمی البروجردی، قم، گنج عرفان للطباعة و النشر.
[54]. صبحی صالح (1363).  علوم الحدیث و مصطلحه. قم، منشورات شریف الرضی.
[55]. صدر، حسن (؟). نهایة الدرایة. بی­جا، نشر المشعر.
[56]. صدوق، محمد بن علی (1416). الخصال. قم، مؤسسةالنشرالاسلامی .
[57]. ـــــــــــ (1385). علل الشرایع. قم، مکتبه الداوری.
[58]. ـــــــــــ (1431). معانی الاخبار. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[59]. ـــــــــــ (1398). التوحید. طهران، مکتبة الصدوق.
[60]. ـــــــــــ (1385). من لایحضره الفقیه. ترجمه: علی­اکبر غفاری، محمدجواد غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[61]. ـــــــــــ (1404). من لایحضره الفقیه. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[62]. ـــــــــــ (1378). عیون اخبار الرضا. تهران، نشر جهان
 [63]. ـــــــــــ (۱۳۷۱). الاعتقادات. قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
[64]. صفری، علی اکبر (1394). حائری نامه. قم، انتشارات مؤسسة کتاب شناسی شیعه.
[65]. صنعانی، یوسف بن یحیی (1999). نسمه السحر بذکر من تشیع و شعر. بیروت، دارالمورخ العربی.
[66]. طباطبایی، محمد حسین (1362). المیزان فی تفسیر القرآن.، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[67]. طبری، محمد بن جریر (؟) تاریخ الطبری. بیروت، دار التراث.
[68]. طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب الاحکام. تهران، دار الکتب الاسلامیة.
[69]. طوسی، محمد بن حسن (1414). الامالی. قم، دارالثقافه.
[70]. عنایت، حمید (1365). سیری در اندیشة سیاسی عرب. تهران، انتشارات امیر کبیر.
[71]. ـــــــــــ (1365). اندیشة سیاسی در اسلام معاصر. تهران، خوارزمی.
 
[72]. غفاری، علی‌اکبر (1369). «گفت­وگو با استاد علی­اکبر غفاری». آئینۀ پژوهش، قم، شمارۀ3، مهر و آبان، صص56-65.
[73]. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1422). اللوامع الالهیه. قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
[74]. فاضل میبدی، محمد تقی (1376). یادنامه خاتمی (مجموعة مقالات علمی و تحقیقی). قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
[75]. فیض‌کاشانی، محمد محسن (1406). الوافی. اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی (ع).
[76]. قاضی نعمان، نعمان بن محمد (1385). دعائم الاسلام. قم، مؤسسه آل­البیت(ع).
 [77]. قمی، میرزا ابوالقاسم (1371). جامع الشتات. تهران، سازمان انتشارات کیهان.
[78].کاشف الغطا، جعفر (؟). کشف الغطأ عن مبهمات الشریعه الغراء. قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[79]. کاظمی خراسانی، محمد علی (1376). فوائد الاصول. قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[80]. کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[81]. مالک بن انس(1425). الموطّا. ابوظبی، مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة.
[82]. مجتهد شبستری، محمد (1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران، طرح نو.
[83]. مجلسی، محمد تقی (1403). روضه المتقین. تهران، کوشانپور.
[84]. ـــــــــــ (1414).  لوامع صاحبقرانی. قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[85]. مجلسی، محمدباقر (1386). بحارالانوار. تهران، المکتبةالاسلامیه.
[86]. ـــــــــــ (1404).  مرآه العقول. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[87]. مجموعۀ آثار کنگرۀ بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (1374). تهران، مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
[88]. محسنی، محمد آصف (1428). صراط الحق. قم، منشورات ذوی القربی.
[89]. ـــــــــــ (1381). مشرعه البحار. قم، مکتبه العزیزی.
[90]. ـــــــــــ (1392). معجم الاحادیث المعتبره. قم، دار النشر الادیان.
[91]. محقق اردبیلی، احمد بن محمد (1416). مجمع الفائده و البرهان.  قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[92]. مدیرشانه­چی،کاظم (1362). علم الحدیث. قم، انتشارات اسلامی.
[93]. مرتضی عاملی، جعفر (1361). تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن(ع). ترجمة محمد سپهری، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
[94]. مسلم، مسلم بن حجاج (1420). صحیح مسلم بشرح الامام النووی. بیروت، دار احیاء التراث ‌العربی.
[95]. مطهری، مرتضی (1386). اسلام و مقتضیات زمان. تهران، صدرا.
[96]. ـــــــــــ (1381). مجموعة آثار. تهران، انتشارات صدر.
[97]. مفید، محمد بن محمد (؟). الجمل، قم، داوری.
[98]. ـــــــــــ (1371). الکافئه. قم، المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید.
[99]. مقدسی، محمد بن احمد (1411). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. قاهره، مکتبه مدبولی.
[100]. مکارم شیرازی، ناصر (1390). پیام امام امیرالمؤمنین(ع). قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع).
[101]. مناوی، عبدالرؤف (1415). فیض‌القدیر. بیروت، دارالکتب‌العلمیه.
[102]. منتظری، حسینعلی (1409). دراسات فی ولایه الفقیه. قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
[103]. موسوی قزوینی، ابراهیم (؟). ضوابط الاصول، قم، بی­نا.
[104]. همدانی، عبدالصمد (1370). بحر المعارف. تهران، انتشارات حکمت.