محکم و متشابه از دیدگاه ابن‌برّجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ادیان و عرفان، گروه معارف اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

از مباحث مهم در تفاسیر قرآن، بحث محکم و متشابه است. یکی از عرفا و مفسرین غرب اسلامی در سدۀ ششم هجری، ابن‌برّجان است. این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه ابن‌برّجان دربارۀ محکم و متشابه است. روش این پژوهش، اسنادی و توصیفی-تحلیلی است. یافته‌ها حاکی از این است که از دیدگاه ابن‌برّجان معنای اولِ متشابه، تفصیلِ محکم است. مبنای او در این معنا، سلسله ‌مراتب وحی الهی و نزول آن است که عبارت است از: ام‌الکتاب (یا همان کتاب ‌مبین و لوح‌ محفوظ)، حروف مقطعه و قرآن. معنای دوم متشابه عبارت است از شبیه ‌بودن آیات با یکدیگر در اعجاز و حقانیت، شباهت آیات قرآن با آیات کتاب ‌مبین و شبیه ‌بودن برخی آیات قرآن با برخی دیگر که منجر به اشکال و تحیر در خواننده می‌شود. از نظر ابن‌برّجان حروف مقطعه از جهتی محکم‌ و از جهتی متشابه هستند. همچنین شباهت‌ها و شواهد لازم برای تأثیرپذیری ابن‌برّجان از دیگران یافت نشد و به نظر می‌رسد دیدگاه او دربارۀ محکم و متشابه مبتنی بر دریافت و اجتهاد خود او از آیات قرآن و روایات نبوی است.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن‌ابّار، محمد‌بن‌عبدالله (2008). التکمله لکتاب‌الصله. تصحیح و تعلیق: جلال اسیوطی، جلد 2، بیروت، دار‌الکتب‌العلمیه.
[3]. ابن‌ابی‌زمنین، محمد‌بن‌عبدالله (2003). تفسیر ابن‌ابی‌زمنین. جلد 1، بیروت، دار‌الکتب‌ العلمیه.
[4]. ابن‌‌العربی، ابوبکر محمد‌بن‌عبدالله(1408). احکام القرآن. تحقیق: علی محمد بجاوی، جلد1، بیروت، دار‌الجیل.
[5]. ابن‌‌برّجان،عبد‌السلام‌بن‌عبدالرحمن(2016). ایضاح ‌الحکمه بأحکام العبره. تحقیق و مقدمه: جرهارد بورینغ و یوسف کاسویت، لیدن، بریل.
[6]. ---------- (2013). تفسیر ابن‌برّجان: تنبیه الأفهام الی تدبر الکتاب الحکیم و تعرف الایات و النبا العظیم. مجلدات 1 و 3- 5، تحقیق: احمد فرید‌المزیدی، بیروت، دارالکتب‌ العلمیه.
[7]. ابن‌خطیب، لسان‌الدین محمد‌بن‌عبد الله (1424). اعمال الاعلام فیمن بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و مایتعلق بذلک من الکلام. تحقیق: سید کسروی حسن، جلد2، بیروت، دار‌الکتب‌العلمیه.
[8]. ابن‌عطیه، عبد‌الحق‌ابن‌غالب (1422). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. تحقیق: عبد‌السلام عبدالشافی محمد، جلد 1، بیروت، دار‌الکتب‌العلمیه.
[9]. ذهبی، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد (1414). سیر اعلام النبلاء. تحقیق: شعیب الأرنؤوط، الطبعه العاشره، جلد 20، بیروت، موسسه‌الرساله.
[10]. رشیدرضا، محمد (1414). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار. جلد 3، بیروت، دارالمعرفه.
[11]. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، جلد 3، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
[12]. طبرسی، فضل‌بن‌محمد (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، چاپ سوم، جلد 2، تهران، ناصر خسرو.
[13]. طبری، محمد‌بن‌جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. جلد 3، بیروت، دارالمعرفه.
[14]. فاکر میبدی، محمد (1387). «هستی و چیستی محکم و متشابه». دو فصلنامۀ علمی-پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، سال پنجم، شمارۀ اول، بهار و تابستان، شمارۀ پیاپی 9، صص79-110.
[15]. فخررازی، محمد‌بن‌عمر (1420). التفسیرالکبیر (مفاتیح الغیب). چاپ سوم، جلد 7، بیروت، دار‌احیاء التراث‌العربی.
[16]. قیسی، مکی‌بن‌ابی‌طالب (1429). الهدایه الی بلوغ‌النهایه. جلد 2، امارات، جامعه‌الشارقه.
[17]. Bowering, Gerhard and Yousef Casewit (2016). “Ibn Barrajan: His Life and Work”. A Qur’an Commentary by Ibn Barrajan, Leiden, Brill, pp. 1- 46.