نقد و بررسی سندی و دلالی روایت امیرالمؤمنین مبنی بر وجود اغلاط متنی در قرآن‌کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران،

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 استادیار گروه عرفان و ادیان تطبیقی دانشگاه تهران؛

چکیده

جیمز بلامی، استاد اسبق ادبیات عرب در دانشگاه میشیگان و از بزرگترین مدعیان «نقد متنی» و اصلاح متن رسمی قرآن، با استناد به روایتی ازامام علی علیه السلام مبنی بر این  که ایشان  پس از استماع آیۀ 29 سورۀ مبارکۀ واقعه «و طلح منضود» وجود کلمه «طلح» را در قرآن‌کریم استبعاد نموده و علی­رغم درخواست راوی، تغییر قرآن را مخالف مصلحت دانسته‌اند، این روایت را حمل بر وجود قطعی اغلاط، در متن قرآن نموده، و معتقدند به طور خاص مفسران از صحابه، از جمله امام علی علیه السلام وجود اغلاط در متن قرآن کریم را قطعی می‌دانستند. از آنجا که روایت مذکور، یکی از دلایل جیمز بلامی جهت تأیید پیش­فرض وجود اغلاط در قرآن کریم است، پژوهش حاضر به بررسی سندی ودلالی آن می­پردازد تا نشان دهد استناد به آن، تا چه میزان علمی و قابل وثوق است. برای این منظور، از منابع  معتبر و دسته اول تفسیری، رجالی و تاریخی استفاده شده و به اقوال قرآن­شناسان شهیر اسلامی نیز توجه شده است. ضمناً از آنجا که  مسئلۀ وجود اغلاط قرآنی، امری بسیار مهم است و آثار بس خطیری در پی دارد، باید دید دلایل جیمز بلامی، دارای دقت و استحکام علمی هست یا ادعای او پیش­فرض نادرستی است که فاقد دلایل کافی است و در نتیجه، استدلالات بعدی او و اصلاحاتی که ارائه می‌دهد، مخدوش و غیر علمی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن‌کریم.
[1]. ابن ‌ابی حاتم تمیمی رازی، ابو محمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس (1271). الجرح و التعدیل. الطبعه الأولی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[2]. ابن‌جزری، شمس الدین أبوالخیر محمد بن محمد (؟). النشر فی القراآت العشر. (بی­جا)، المطبعه التجاریه الکبری.
[3]. ابن‌خالویه، ابوعبدالله حسین بن احمد بن خالویه (؟). مختصر فی شواذ القراءات من کتاب البدیع. (بی­جا)، (بی­نا).
[4]. ابن‌سعد، أبوعبدالله محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (1410). طبقات الکبری. الطبعه الأولی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[5]. ابن‌قتیبه، أبو محمد عبد الله بن مسلم بن قتیبۀ الدینوری (؟).  تأویل مشکل القرآن. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[6]. ابن‌کثیر، أبو الفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر القرشی البصری (1410). تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر). بیروت، دارالکتب العلمیه،
[7]. ابن‌معین البغدادی، أبوزکریّا یحی بن معین بن عون (1399). تاریخ ابن‌معین (روایه الدوری). الطبعه الأولی، مکه­المکرمه، مرکز البحث العلمی و احیاء التراث الاسلامی.
[8]. ابن‌حنبل الشیبانی، أبو عبدالله احمد بن محمد (1408).  العلل و المعرفه الرجال. الطبعه الأولی، بومبای الهند، دارالسلفیه.
[9]. أشعری، أبوالقاسم سعد بن عبد الله القمی (1432). ناسخ القرآن و منسوخه و محکمه و متشابه. الطبعه الأولی، قم، مکتبه العلامه المجلسی.
[10]. آلوسی، شهاب الدین محمود بن عبد الله الحسینی (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. الطبعه الأولی، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[11]. امامی و دیگران (1398). «مصدریابی روایات تفسیر التبیان با تطبیق بر منابع شیعه و سنی». پژوهش های قرآن و حدیث، تهران، دورۀ 52، شمارۀ 1، بهار و تابستان، صص9 – 28.
[12]. أیازی، سید محمد علی (1414). المفسرون حیاتهم و منهجهم. الطبعه الأولی، طهران، مؤسسه الطباعه و النشر وزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی.
[13]. بخاری، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم (؟). تاریخ الکبیر. الطبعه حیدرآباد- الدکن ، دائره المعارف العثمانیه.
[14]. ---------- (1396). ضعفاء الصغیر. الطبعه الأولی، حلب، دارالوعی.
[15]. ترمذی، محمد بن عیسی (1998). الجامع الکبیر- سنن الترمذی. بیروت، دار الغرب الاسلامی.
[16]. ثعالبی، أبوزید عبد الرحمن بن محمد (؟). الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار إحیاء  التراث العربی.
[17]. جرجانی، أبو أحمد بن عدی (1418). الکامل فی ضعفاء الرجال. الطبعه الأولی، بیروت، الکتب العلمیه.
[18]. جشمی، الإمام الحاکم أبو سعد محسن بن محمد بروقنی البیهقی الجشمی (؟). التهذیب فی التفسیر. بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
[19]. خوئی، ابوالقاسم (؟). البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار الزهراء.
[20]. ---------- (؟). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه. نجف، مؤسسه الإمام الخوئی الإسلامیه.
[21]. دارقطنی، أبوالحسن علی بن عمر بن أحمد البغدادی (1424). الضعفاء الضعفاء المتروکون. الطبعه الأولی، بیروت، مؤسسه الرساله.
[22]. ذهبی، شمس الدین أبو عبد الله محمد بن محمد (1405). سیر أعلام النبلاء. الطبعه الثالثه، (بی­جا)، بیروت، مؤسسه الرساله.
 [23]. ---------- (2003). تاریخ الإسلام و وفیات مشاهیر و الأعلام. الطبعه الأولی، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
[24]. ---------- (1382). میزان الإعتدال فی نقد الرجال. الطبعه الأولی، بیروت.
[25]. رامیار، محمود (1379). تاریخ قرآن. چاپ چهارم، تهران،  انتشارات امیرکبیر.
[26]. رشید رضا، محمد بن علی بن محمد شمس الدین القلمونی الحسینی (1990). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار). مصر، الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب.
[27]. زرقانی، محمد عبدالعظیم (؟). مناهل العرفان فی علوم القرآن. الطبعه الثالثه، (بی­جا)، مطبعه عیس البابی الحلبی و شرکاه.
[28]. سیاری، أبو عبدالله أحمد بن محمد (2009). کتاب القراآت أو التنزیل و التحریف. لیدن و بوسطن، دار بریل للنشر.
[29]. سیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، جلال الدین (1394). الاتقان فی علوم القرآن. مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
[30]. ---------- (؟). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. بیروت، دارالفکر.
[31]. شعرانی، ابوالحسن (1385). پژوهش­های قرآنی علامه شعرانی. چاپ دوم، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
[32]. شبیری زنجانی، سید محمد جواد (1385). «نعمانی و مصاد  غیبت9»،  انتظار بهار،  شمارۀ 15.
[33]. صفی پوری، عبدالرحیم بن عبد الکریم (1393). منتهی الإرب فی لغه العرب. چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
[34]. طبرسی، أمین الإسلام أبی علی الفضل بن الحسن (1415). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. الطبعه الأولی، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
[35]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر غالب الآملی (1422). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. الطبعه الأولی، قاهره، دار هجر للطباعه و النشر و التوزیع و الإعلان.
[36]. طوسی، شیخ الطائفۀ أبی جعفر محمد بن الحسن (1384). الإستبصار. الطبعه الخامسه، تهران، دارالکتاب الإسلامیه.
[37]. ---------- (1431). التیبان فی تفسیر القرآن. الطبعه الاولی، بیروت، الأمیره.
[38]. طهرانی، آقا بزرگ (1403). الذریعه إلی تصانیف الشیعه. الطبعه الثالثه، بیروت، دارالأضواء.
[39]. طیبی، شرف الدین الحسین بن عبد الله (1434). فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب  (حاشیه الطیبی علی الکشّاف). الطبعه الأولی، (بی­جا)، جائزه دبی الدولیه للقرآن الکریم.
[40]. عسقلانی، أبو الفضل أحمد بن علی بن حجر الشافعی (1404). تهذیب التهذیب. الطبعه الأولی، بیروت، دارالفکر.
[41]. ---------- (1379). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت، دار المعرفه.
[42]. عسکری، مرتضی (1378). القرآن الکریم و روایات المدرستین. چاپ اول، (بی­جا)، دانشکدۀ اصول دین.
[43]. عینی، أبو محمد بدر الدین العینی الحنفی (؟). عمده القاری فی شرح صحیح البخاری. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[44]. فرزانه، سید بابک (1390). «حَصَبُ جَهنَّم: بررسی معناشناختی واژۀ «حصب» در قرآن»، صحیفۀ مبین، تهران، بهار و تابستان، شمارۀ 49.
[45]. قدوری، دکتر غانم قدوری الحمد (1417). «کتاب الردّ علی من خالف مصحف عثمان لإبن أنباری»، مجله الحکمه، العدد التاسع، صفر 1417.
[46]. قرطبی، شمس الدین (1405). تفسیر القرطبی. الطبعه الأولی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[47]. قرطبی، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد النمری (1387). التمهید لما فی الموطأ من المعانی والأسانید. مغرب، وزارۀ عموم الأوقاف والشؤون الإسلامیۀ.
[48]. قمی، علی ابن‌ابراهیم بن هاشم قمی (1404). تفسیر قمی. قم، دارالکتاب.
[49]. مازن المبارک، محمد علی حمد الله (1378). حاشیۀ کتاب مغنی اللبیب. قم، سید الشهداء.
[50]. مزّی، یوسف بن الزکی عبد الرحمن أبوالحجاج (1400). تهذیب الکمال مع حواشیه. الطبعه الأولی، بیروت، مؤسسه الرساله.
[51]. محسنی، أبوالحسن آصف (1432). بحوث فی علم الرجال. الطبعه الخامسه، قم، مرکز المصطفی العالمی للترجمه و النشر.
[52]. معرفت، محمد هادی (1410). صیانه القرآن من التحریف. الطبعه الأولی، قم، دارالقرآن الکریم.
 [53].---------- (1377). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد، الجامعه الرضویه للعلوم الإسلامیه.
[54]. ---------- ( 1386). التمهید فی علوم القرآن. قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
[55]. ---------- (1393). علوم قرآنی. چاپ هشتم، قم، گل­ها.
[56]. ممقانی، عبد الله (1385). مقباس الهدایه فی علم الدرایه. قم، دلیل ما.
[57]. نجاشی، أبو العباس احمد بن علی (1377). رجال النجاشی. قم، مؤسسه النشر الإسلامی.
[58]. نسائی، أبو عبدالرحمن أحمد بن شعیب الخراسانی (1396). الضعفاء و المتروکون. الطبعه الأولی، حلب، دارالوعی.
[59]. نصیری، علی (1390). روش­شناسی نقد احادیث. چاپ اول، قم، وحی و خرد.
[60]. نفیسی، شادی (1392). درایه الحدیث. چاپ نهم، تهران، سمت.
]61[. Bellamy, James (1993). "Some Proposed Emendations to the Text of the Koran", in:Journal of the American Oriental Society, vol.  113, no.  4 (oct. -dec. , 1993),  pp. 562-573.