واکاوی انسجام معنایی آیۀ 23 سورۀ احزاب با سیاق آن (بر پایۀ شیوۀ زبانی تجرید)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 . دانش‌آموختۀ کارشناسی ‌ارشد علوم قرآن و حدیث پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشیار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛

چکیده

آیۀ 23 سورۀ احزاب، از آیات‌ با کارکرد اجتماعی ویژۀ قرآن است. مشهور مفسران چون «مِن» را در این آیه «تبعیضیه» شمرده‌، و از سویی چون بر محوریت جنگ خندق در این آیه تأکید و درنگ نکرده‌اند، در برداشت ایشان، انسجام‌ محتوایی (معنایی) این آیه با آیۀ قبل، دچار ابهام شده است. از این­رو پژوهش پیش­رو در پی‌ بررسی انسجام معنایی این آیۀ شریفه با سیاق آن برآمده تا ظرایف پیام اجتماعی آیه به درستی آشکار شود. این جستار به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با واکاوی شیوۀ زبانی «تجریدِ» با حرف «مِن» و یافتن‌ نمونه‌هایی نغز از آن در قرآن، تحلیلی نو از پیوند منطقی این آیه با آیۀ قبل ارائه داده است. در مجموع به­دست آمد این آیه در مقام تبیین آثار اجتماعی «ایمان» در برابر آثار «نفاق»، با سیاق و اطلاعات برون‌متنی خود، انسجامی کامل دارد و به شیوۀ زبانی «تجرید»، با بزرگداشتِ مقاومتِ یاران پیامبر(ص)، عامل ایستادگی دلیرانۀ آن­ها در برابر احزاب دشمن را «ایمان» ایشان برمی‌شمارد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن ‏ابی‏حاتم، عبدالرحمن (1419). تفسیر القرآن العظیم. ریاض، مکتبة نزار.
[3]. ابن‌ ابی‌‏زمنین، محمد (1424). تفسیر ابن ابی زمنین. بیروت، دار الکتب العلمی.
[4]. ابن بابویه، محمد بن علی (1362). الخصال. قم، جامعه مدرسین.
[5]. ابن‏ جزی، محمد (1416). التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت، شرکة دارالأرقم.
[6]. ابن ‌جنی، عثمان (۱۴۲۹). الخصائص. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[7]. ابن حجر عسقلانی، احمد (۱۴۱۵). الإصابة فی تمییز الصحابة. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[8]. ابن حجه، تقی‌الدین (۱۴۲۵). خزانۀ الأدب و غایة الأرب. بیروت، دارصادر.
[9]. ابن خلدون، عبد الرحمن (۱۴۰۸). تاریخ ابن خلدون. تحقیق: سهیل زکار. بیروت، دارالفکر.
[10]. ‏‫ابن سعد، محمد (۱۴۱۰). الطبقات الکبری. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[11]. ابن‌ عاشور، محمدطاهر (۱۴۲۰). تفسیر التحریر و التنویر. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
[12]. ابن عبدالسلام، عبدالعزیز (1429). تفسیر العز بن عبد السلام. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[13]. ابن ‌کثیر، اسماعیل (۱۳۹۸). البدایة و النهایة. تحقیق: خلیل شحاده. بیروت، دارالفکر.
[14].  ـــــــــــــــ (1419). تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[15]. ابن مالک، محمد بن محمد (1989). المصباح. (بی‌جا)، مکتبة الآداب.
[16]. ابن منظور، محمد (1414). لسان العرب. بیروت، دارصادر.
[17]. ابن یعقوب مغربی، احمد (۱۴۲۴). مواهب الفتاح. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[18]. أبوالسعود، محمد (1983). ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم. بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
[19]. ابوالفتوح‌رازی، حسین (1408). روض الجنان و روح الجنان. مشهد، آستان قدس رضوی.
[20]. آلوسی، محمود (1415). روح المعانی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[21]. بدری، تحسین (1428). معجم مفردات أصول الفقه المقارن. تهران، المشرق للثقافه و النشر.
[22]. ‏‫بلاذری، أحمد (۱۴۱۷). أنساب الأشراف‏. تحقیق: سهیل زکار، بیروت، دار الفکر.
[23]. بیهقی، احمد (1985). دلائل النبوة. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[24]. تفتازانی، مسعود (۱۳۷۶). مختصر المعانی. قم، دار الفکر.
[25]. تیمی، یحیی (1425). تفسیر یحیی بن سلام التیمی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[26]. ثعلبی، احمد (۱۴۲۲). الکشف و البیان. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[27]. جامی، عبدالرحمن (۲۰۱۹). تفسیر ملا جامی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[28]. جرجانی، عبدالقاهر (۱۴۲۲). أسرار البلاغۀ فی علم البیان. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[29]. ---------- (1420). درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم (منسوب به جرجانی). عمان، دار الفکر.
[30]. ---------- (1422). دلائل الإعجاز فی علم المعانی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[31]. حسینی‌همدانی، محمد (1404). انوار درخشان در تفسیر قرآن. تهران، لطفی.
[32]. حلبی، محمود (۱۲۰۸). حسن التوسل إلی صناعة الترسل. مصر، الوهبیة.
[33]. خطیب‌قزوینی، محمد (۲۰۱۰). الإیضاح فی علوم البلاغة. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[34]. خطیب، عبدالکریم (1424). التفسیر القرآنی للقرآن. بیروت، دار الفکر العربی.
[35]. خفاجی، احمد (۱۹۹۷). عنایة القاضی و کفایة الراضی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[36]. خویی، ابوالقاسم (1422). محاضرات فی أصول الفقه. قم، موسسۀ احیاء آثار السید الخوئی.
[37]. دینوری، عبدالله (1424 ). الواضح فی تفسیر القرآن الکریم. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[38]. راغب‌اصفهانی، حسین (۱۴۱۲). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت، دارالشامیة.
[39]. زرکشی، محمد (1410). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
[40]. زمخشری، محمود (1407). الکشاف. بیروت، دار الکتاب العربی.
[41]. سجلماسی، أبوالقاسم (۱۹۸۰). المنزع البدیع فی تجنیس أسالیب البدیع. الرباط، مکتبة المعارف.
[42]. سعدی (1369). کلیات سعدی. به اهتمام: فروغی، تهران، سپهر.
[43]. سکاکی، یوسف (1420). مفتاح العلوم. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[44]. سمین، احمد (۱۴۱۴). الدّر المصون فی علوم الکتاب المکنون. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[45]. سیالکوتی، عبدالحکیم (۱۴۰۴). حاشیة السیالکوتی علی کتاب المطول. قم، الشریف الرضی.
[46]. شیبانی، محمد (1413). نهج البیان عن کشف معانی القرآن. قم، نشر الهادی.
[47]. شیخ‏زاده، محمد (1419). حاشیة علی تفسیر البیضاوی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[48]. صادقی‎تهرانی، محمد (1406). الفرقان. قم، فرهنگ اسلامی.
[49]. صدر، سیّد محمدباقر (1418). دروس فی علم الأصول. قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی.
[50]. صنعانی، عبدالرزاق (۱۴۱۱). تفسیر القرآن العزیز. بیروت، دار المعرفة.
[51]. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت، مؤسسۀ الأعلمی.
[52]. طبرسی، فضل (۱۴۰۸). مجمع البیان. بیروت، دارالمعرفة.
[53]. طبری، محمد (بی‌تا). تاریخ الطبری، تاریخ الأمم و الملوک. بیروت، (بی‌نا).
[54]. ---------- (1412 ). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دارالمعرفة.
[55]. عبدالرزاق بن رزق‏الله (1429). رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز. مکه، مکتبة الأسدی.
[56]. علوی، یحیی (1423). الطراز. بیروت، مکتبه عنصری.
[57]. فخررازی، محمد (۱۴۲۰). التفسیر الکبیر. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[58]. فراء، یحیی (1980). معانی القرآن. قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
[59]. قرطبی، محمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران، ناصر خسرو.
[60]. قونوی، اسماعیل (۱۴۲۲). حاشیة القونوی علی تفسیر البیضاوی. بیروت، دارالکتب العلمیة.
[61]. مصطفوی، حسن (1430). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[62]. مظفر، محمدرضا (1430). المنطق. قم، موسسة النشر الاسلامی.
[63]. معرفت، محمدهادی (1415). التمهید فی علوم القرآن‏. قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[64]. مقاتل بن سلیمان (۱۴۲۳). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[65].‫ مقریزی، احمد (۱۴۲۰). إمتاع الأسماع. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[66]. مکارم‌شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[67]. مکی بن حموش (1429). الهدایة إلی بلوغ النهایة. امارات، جامعة الشارقه.
[68]. میبدی، احمد (1371). کشف الاسرار و عدۀ الابرار. تهران، امیرکبیر.
[69]. واحدی، علی (1451). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت، دار القلم.
[70]. ‏‫واقدی، محمد (۱۴۰۹). المغازی. محقق: مارزدن‌ جونز. بیروت، مؤسسۀ الأعلمی.
[71]. Brown, Gillian; Yule, George.(2003). Discourse Analysis. Cambridge University Press.
[72]. Halliday, M. A. K.; Hasan, Ruqaiya. (2014). Cohesion in English. Routledge.
[73]. Lyons, John. (2005). Linguistic Semantics: An Introduction. Cambridge, Cambridge University Press.
[74]. van Dijk, T. A. (1977). Text and Context: Explorations in the Semantics and Pragmatics of Discourse. Longman.