تحلیل انتقادی انگاره‌های کتاب نقد قرآن پیرامون آیات فرهنگ زمانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی قرآن و متون اسلامی دانشگاه پیام نور قم

2 استادیارگروه الهیات دانشگاه پیام نور البرز

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

قرآن‌کریم کتاب اصلاح و هدایت است که با طراحی و نقل مؤلفه‌های فرهنگی، فرهنگ زمانه را از پیرایه‌های جاهلانه اصلاح نموده و به چالش کشیده است. هماهنگی و شباهت‌های قرآن با برخی از مؤلفه‌های فرهنگ زمانه مستمسک ناقد قرآن گشته و شاهدی شده تا از محیط­زدگی قرآن سخن گوید. این مقاله با بررسی خاستگاه اصلی پندارۀ دکتر سُها، گونه‌های فرهنگ زمانه را به بحث می‌نشیند؛ و به این نکته می‌رسد که قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نشده، بلکه طی مراحلی آن­را اصلاح نموده؛ قرآن فرهنگ برخاسته از جاهلیت را نکوهش و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را می‌پذیرد و فرهنگ التقاطی زمانه را در مرحلۀ اول پاک‌سازی و در مرحلۀ دوم تثبیت و توسعه می‌بخشد. حاصل پژوهش حاضر آن است که نقل مؤلفه‌های فرهنگی فرهنگ زمانه در قرآن به معنای محیط­زدگی قرآن نیست بلکه به معنای استخدام هوشمندانۀ صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم (1408). لسان العرب. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[3]. ایازی، محمدعلی (1378). قرآن و فرهنگ زمانه. رشت، کتاب مبین.
[4]. باهنر، محمدجواد (1371). فرهنگ انقلاب اسلامی. بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[5]. بهجت پور، عبدالکریم (1388). درآمدی بر اصول تحول فرهنگی. قم، بوستان کتاب.
[6]. ---------- (1390). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول). قم، تمهید.
[7]. ---------- (1392). تفسیر تنزیلی؛ مبانی، اصول، قواعد و فواید. تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[8]. ---------- (1393). مهارت‌های بیان تفسیر سوره‌های قرآن کریم. قم، تمهید.
[9]. بدوی، عبدالرحمن (1383). دفاع از قرآن در برابر آرای خاورشناسان. مترجم: حسین سیدی، مشهد، به نشر.
[10]. پیروزفر، سهیلا؛ مهدوی راد، محمدعلی (1388). «روایات اسباب نزول و مسألۀ جاودانگی قرآن». علوم قرآن و حدیث، سال چهل و یکم، شمارۀ 1.
[11]. جعفری، محمدتقی (1373).  فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو. تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[12]. جلیلی، سید هدایت (1373). «وحی درهم زبانی بشر و هم لسانی با قوم». مجلۀ کیان، شمارۀ 23.
[13]. جوادی آملی، عبدالله (1373). شریعت در آیینۀ معرفت. قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
[14].  ---------- (1378). تفسیر موضوعی قرآن کریم. قم، مرکز نشر اسرا.
[15].  ---------- (1388). تسنیم- تفسیرقرآن کریم. قم، مرکز نشر اسرا.
[16]. حسن‌پور، محمد (1386). پژوهشی در فرهنگ عمومی. رشت، بلور.
[17]. خرمشاهی، بهاءالدین (1374). «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم». مجلۀ بینات، شمارۀ 5.
[18]. خیرالهی، زهرا؛ رضایی، حسین (1397). «بررسی انتقادی شبهات کتاب نقد قرآن، پیرامون آیات مربوط به جنین‌شناسی». پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال پنجاه و یکم، شمارۀ دوم.
[19]. دهخدا، علی‌اکبر (1375). لغت‌نامه. تهران، دانشگاه تهران.
[20]. ذوعلم، علی (1392). فرهنگ معیار از منظر قرآن کریم. قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
[21]. رستمی، حیدر علی (1392). پژوهشی در نسبت میان قرآن و فرهنگ زمانه. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[22]. ---------- (1389). «قرآن و فرهنگ زمانه».  فصلنامۀ مطالعات تفسیری، سال اول، شمارۀ 4.
[23]. رضایی، حسین؛ میرعرب، فرج‌الله (1398 الف). «بررسی شبهات دکتر سها در مورد هفت‌آسمان در قرآن کریم». تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال شانزدهم، شمارۀ 3.
[24]. ---------- (1398 ب). «بررسی شبهات دکتر سها دربارۀ تعدد زوجات در قرآن کریم».  فصلنامۀ مطالعات علوم قرآن، دورۀ اول، شمارۀ 1.
[25]. ---------- (1398 پ). عرصۀ سیمرغ؛ پاسخی قاطع به شبهات کتاب نقد قرآن سها. قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
[26]. رضایی، حسن رضا (1383). بررسی شبهات قرآن و فرهنگ زمانه. قم، مرکز مدیریت
حوزۀ علمیه.
[27]. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1393). منطق تفسیر قرآن. قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
[28]. ---------- ؛ راهی، علی‌محمد (1395). «بررسی شبهات قرآن و علم و شیوۀ برخورد با آن‌ها با تأکید بر نظریات معرفت و دکتر سها». عیون، سال سوم، شمارۀ 5.
[29]. روح‌الامینی، محمود (1379). زمینۀ فرهنگ شناسی. تهران، انتشارات عطار.
[30]. سها (1391). نقد قرآن. ویرایش اول، www.azadieiran2.wordpress.com.
[31]. سروش، عبدالکریم (1377). قبض و بسط تئوریک شریعت. تهران، موسسۀ فرهنگی صراط.
[32]. ---------- (1379). بسط تجربۀ نبوی. تهران، موسسۀ فرهنگی صراط.
[33]. شنقیطی، محمدامین (1415). اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن. بیروت، دارالفکر.
[34]. صدری، افشار و همکاران (1382). فرهنگ معاصر فارسی. تهران، فرهنگ معاصر.
[35]. صادقی تهرانی، محمد (1405). الفرقان فی تفسیر القرآن. بیروت، موسسه الوفاء.
[36]. طباطبایی، محمدحسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
[37]. عرب صالحی، محمد (1391). مسئلۀ وحی: با نگاهی به مکاتبات آیت‌الله سبحانی و دکتر سروش. تهران، اندیشۀ جوان.
[38]. عمید، حسن (1374). فرهنگ عمید. تهران، امیرکبیر.
[39]. عیاشی، محمد بن مسعود (1380 ق). تفسیر عیاشی. تهران، انتشارات المکتبه الاسلامیه.
[40]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[41]. محمدی نژاد، فرهاد؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ آقایارلو، حسین (1398). «تناقض نمایی آیات پرسمان گناهکاران در قرآن کریم». دو فصلنامۀ علمی مطالعات قرآن و حدیث، دورۀ 13، شمارۀ 1.
[42]. محبوبی، ایرج؛ رستمی، حیدر علی؛ زاهدی، عبدالرضا (1396). «انحصار علم ارزشمند در علوم دینی و بی­ارزش تلقی شدن علوم تجربی». پژوهش‌های علم و دین، سال هشتم، شمارۀ 2.
[43]. مسعودی، سعید (1391). قرآن و فرهنگ زمانه. قم، بوستان کتاب.
[44]. مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[45]. مطهری، مرتضی (بی‌تا). مقدمه‌ای برجهان بینی اسلامی. قم، انتشارات صدرا.
[46]. ---------- (1368). اسلام و مقتضیات زمان. قم، انتشارات صدرا.
[47]. معرفت، محمدهادی (1382). شبهات و ردود حول القرآن الکریم. قم، موسسه التمهید.
[48]. معین، محمد (1379). فرهنگ فارسی. تهران، امیرکبیر.
[49]. میر عرب، فرج‌الله؛ رضایی، حسین (1399). «بررسی مستندات حدیثی دکتر سها
برای اثبات نسخ نافی وحیانیت قرآن». فصلنامۀ مطالعات علوم قرآن، سال دوم، شمارۀ 1.
[50]. ماسون، دنیز (1385). قرآن و کتاب مقدس: درون‌مایه‌های مشترک. مترجم: فاطمه سادات تهامی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
[51]. نایینی، علی‌محمد (1388). درآمدی بر مدیریت فرهنگی. تهران، ساقی.
[52]. نویورت، آنجلیکا (1386). «شکل و ساختار قرآن». مترجم: محمدجواد اسکندرلو، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شمارۀ 3.
[53]. ولایتی، علی‌اکبر (1387). فرهنگ و تمدن اسلامی. قم، دفتر نشر معارف.
[54]. ویر (بی‌تا). «الجاهلیه». دائرة ‌المعارف الاسلامیه، لبنان، دارالمعرفه.