بررسی دلایل ادبی جایگزینی اسم ظاهر به جای ضمیر در سوره های بقره و آل عمران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک؛

چکیده

تحلیل الفاظ و شناخت روابط مفهومی بین آن­ها، یکی از راه­های دست­یابی به دقایق معناست، در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام است، تحلیل کیفیت کاربست واژگان و توصیف مقولۀ معنایی آن به وسیلۀ شرایط و چگونگی کاربرد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. مقالۀ حاضر با روش تحلیلی‌ - توصیفی در راستای بررسی دلایل  اظهار در سوره­های بقره و آل­عمران به این نتایج دست یافت که سیاق آیات؛ نقش محوری در تبیین دلیل ادبی بکارگیری ضمیر بجای اسم ظاهر داشته و مفاد آیاتی که در آن­ها اظهار صورت گرفته، تکالیف و احکام محوله به بندگان و تقابل بین دو امر پسندیده و ناپسند است که در غالب موارد، لفظ جلالۀ «الله» اظهار شده است. تقریر و تمکین، جاری مجرای مثل شدن، دفع توهم و رفع ابهام و اشاره به عموم حکم از جمله دلایل اظهار است.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. آلوسی، سیدمحمود (1415). روح­المعانی فی­التفسیرالقرآن­العظیم و السبع المثانی. تحقیق: علی عبدالباری عطیه، جلد 1،  بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[3]. الآمدی أبوالحسن، علی­بن­محمد (1404). الإحکام فی اصول­الاحکام. تحقیق: سیدالجمیلی، جلد 1، بیروت، دارالکتاب­العربی.
[4]. ابن­الجوزی، عبدالرحمن­بن­علی­بن­محمد (1404). زادالمسیر فی علم­التفسیر. الطبعه­الثالثه، جلد 1، بیروت، المکتب­الإسلامی.
[5]. ابن­عاشور، محمدبن­طاهر (؟). التحریر و التنویر. جلد های 1، 2، 3، نشرالدار­التونسیه للنشر.
[6]. ابن­عجیبه، احمدبن­محمد (1419). البحر المدید فی تفسیر القرآن­ المجید. تحقیق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، دکتر حسن­عباس زکی.
[7]. ابن­عقیله­المکی، محمدبن­احمد (1427)، الزیاده و الاحسان فی علوم­القرآن­الکریم. منشورات جامعه­الشارقه.
[8]. ابن­فارس، ابوالحسین احمد (1387). معجم مقاییس­اللغه. ترتیب و تنقیح: سعیدرضا علی­عسکری و حیدر مسجدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[9]. ابن­منظور، محمدبن­مکرم (1414). لسان­العرب.جلد 4، بیروت، دار صادر.
[10]. أبوالسعود­العمادی، محمدبن­محمدبن­مصطفی(؟). إرشاد العقل ­السلیم إلی مزایا الکتاب ­الکریم. بیروت، دار إحیاء ­التراث­ العربی.
[11]. الأسنوی أبومحمد، عبدالرحیم­بن­الحسن (1405). الکوکب­الدری فیما یتخرج علی­الأصول­النحویه من الفروع­الفقهیه. تحقیق: محمدحسن عواد، جلد 3، العمان، دار عمار.
[12]. تهانوی‌، محمداعلی­بن­علی (1862). کشاف اصطلاحات­­الفنون. به‌کوشش:‌ محمد وجیه‌ و دیگران‌، جلد 2، کلکته‌.
[13]. ثعالبی، عبدالملک­بن­محمد (1429). خاص­الخاص. تحقیق: عزب محمد، قاهره، دارالثقافیه للنشر.
[14]. الجوینی أبوالمعالی، عبدالملک­بن­عبدالله­بن­یوسف (1418). البرهان فی أصول ­الفقه. تحقیق: عبدالعظیم محمودالدیب، الطبعه­الرابعه، جلد 1، مصر، دارالوفاء.
[15]. الحسینی­العلوی، یحیی­بن­حمزه­بن­علی­بن­إبراهیم (1423). الطراز لأسرار البلاغه و علوم حقائق الإعجاز.جلد 2، بیروت، المکتبه­العنصریه.
[16]. زرکشی، محمدبن­عبدالله (1410). البرهان فی علوم­القرآن. تحقیق: جمال حمدی ذهبی، ابراهیم عبدالله کردی، جلد 1، بیروت، دارالمعرفه.
[17]. زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض ­التنزیل. چاپ: سوم، جلد 1، بیروت، دارالکتاب­العربی.
[18]. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1414). مواهب­الرحمن فی تفسیر القرآن. جلد 2، بیروت، مطبعه­الآداب.
[19]. شریف لاهیجی، محمدبن­علی (1373). تفسیر شریف لاهیجی. تحقیق: میرجلال­الدین حسینی ارموی، تهران، دفتر نشر داد.
[20]. الشیرازی، أبوإسحاق إبراهیم­بن­علی (1405). اللمع فی أصول­الفقه. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[21]. صافی، محمودبن­عبدالرحیم (1418). الجدول فی اعراب ­القرآن الکریم. چاپ: چهارم، جلد 3، بیروت، دارالرشید مؤسسه­الایمان.
[22]. طالقانی، سیدمحمود (1362). پرتوی از قرآن. جلد 1، 5، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[23]. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن. چاپ: پنجم، جلد 1، 2، 3، قم، دفترانتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[24]. طبانه، بدوی (1402). معجم­البلاغه­العربیه. الریاض، دارالعلوم للطباعه و النشر.
[25]. طبرسی، فضل­بن­حسن (1372). مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن. تحقیق: محمدجواد بلاغی، چاپ: سوم، جلد 1، 2، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
[26]. الطوفی، سلیمان­بن­عبدالقوی (1413). الاکسیر فی علم­التفسیر. تحقیق: محمودالطناحی، قاهره، مکتبه­الخانجی.
[27]. فیض کاشانی، ملاّ حسن (1415). تفسیرالصافی. تصحیح حسین اعلمی، جلد 1، تهران، انتشارات­ الصدر.
[28]. قاسمی، محمدجمال­الدین (1418). محاسن­التاویل. تحقیق: محمد باسل عیون­السود، جلد 2، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[29]. الکفوی، ابوالبقاء ایوب­بن­موسی (1412). الکلیات معجم فی­المصطلحات و الفروق­اللغویه. تحقیق: عدنان درویش، محمد المصری، بیروت، مؤسسه­الرساله.
[30]. گنابادی، سلطان محمد (1408). تفسیربیان­السعاده فی مقامات­العباده. چاپ: دوم، جلد 1، بیروت، مؤسسه­الاعلمی للمطبوعات.
[31]. مظفر، محمدرضا (1386). اصول ­الفقه. جلد 1، قم، تحقیق: سیدعبدالله اصغری، سیدعبدالله اصغری.
[32]. مظهری، محمدثناءالله (1412). التفسیرالمظهری. تحقیق: غلام نبی­التونسی، جلد 2، پاکستان، مکتبه رشدیه.
[33]. هاشمی، احمد (1388). ترجمه و شرح جواهرالبلاغه. مترجم: حسن عرفان، چاپ: دهم، جلد 1، قم، بلاغت.