سدی در مواجهه با روایات اسرائیلی:‌ شیوه، دلایل و انگیزه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

سدی‌کبیر (م 127) در زمرۀ تابعینی است که به‌رغم آنکه پرورش یافتۀ کوفه و منتسب به تشیع است، در گسترش روایات اسرائیلی در تفاسیر پس از خود سهم قابل­توجهی داشته تا جایی­که اکثار در روایت از اهل­کتاب جزء خصائص تفسیری وی محسوب می‌شود. در این پژوهه نمونه‌هایی از روایات اسرائیلی وی را با عرضه به قرآن و حدیث صحیح و عقل به نقد کشیده و روایات او را برآمده از تورات یا با زیرساختی از اساطیر عهدینی و فرهنگ یهود و عجین شده با خیال­پردازی عربی یافته‌ایم که دلیل نقل این روایات توسط وی، شاگردی ابن‌عباس و هیمنۀ منقولات افواهی در میان عامۀ عرب در آن زمان بوده ‌است. انگیزۀ سدی در نقل این روایات، روش تفسیری وی اعم از یافتن مصداق و ملموس ساختن آیات با توجه به مغازی، سیر، اسباب نزول و قصص بوده ‌است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن­­ابی­­حاتم، عبدالرحمن­­بن­­محمد (۱۴۱۹). تفسیر القرآن ­العظیم مسند عن رسول­الله و الصحابه و التابعین. محقق: اسعد محمدطیب. عربستان، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز.
‏‫[3]. ابن­­جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان­­بن­­علی (۱۴۲۱). الموضوعات. لبنان، بیروت، دارالفکر.
‏‫[4]. ابن­­حجر عسقلانی، احمدبن­علی (؟). تهذیب ­التهذیب. لبنان، بیروت، دار صادر.
‏‫[5]. ابن­­کثیر، اسماعیل­­بن­­عمر (۱۴۱۹). تفسیر القرآن­­العظیم. محقق: محمد حسین شمس­الدین. بیروت، لبنان، دار الکتب ­العلمیه.
‏‫[6]. ابوشهبه، محمدبن­­محمد (۱۴۰۸). ال‍إسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفاسیر قدیما و حدیثا. مصر، قاهره، مکتبه­­السنه.
‏‫[7]. الحسن، محمدعلی (۱۴۲۱). المنار فی علوم القرآن مع مدخل فی اصول التفسیر و مصادره. لبنان، بیروت، مؤسسه­­الرساله.
‏‫[8]. الخولی، امین (۱۹۸۲). التفسیر نشاته، تدرجه، تطوره. لبنان، بیروت، دار الکتب ­اللبنانی.
‏‫[9]. آلوسی، محمودبن­­عبدالله (؟). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. محقق: علی عبدالباری عطیه. لبنان، بیروت، دارالکتب­­العلمیه.
‏‫[10]. بحرانی، هاشم­بن­سلیمان (۱۴۱۶). البرهان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسه­البعثه، قسم الدراسات ­الإسلامیه.
‏‫[11]. بغوی، حسین­­بن­­مسعود (۱۴۲۰). تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل. محقق: مهدی عبدالرزاق. لبنان، بیروت، دار إحیاء التراث ­العربی.
‏‫[12]. پانی پتی، محمد ثناء­الله (؟). التفسیر المظهری. پاکستان، کویته، مکتبه رشدیه.
‏‫[13]. ثعلبی، احمدبن­­محمد (۱۴۲۲). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن المعروف تفسیر الثعلبی. محقق: ابی محمدابن­عاشور. لبنان، بیروت، دار إحیاء التراث­­العربی.
‏‫[14]. حویزی، عبدعلی­­بن­جمعه (۱۴۱۵). تفسیر نور الثقلین. مصحح: هاشم رسولی. قم، اسماعیلیان.
‏‫[15]. خضیری، محمدبن­­عبدالله (۱۴۲۰). تفسیر التابعین عرض و دراسۀ مقارنه. عربستان، ریاض، دارالوطن للنشر.
‏‫[16]. ذهبی، محمدحسین (؟). التفسیر و المفسرون بحث التفضیلی عن نشأه التفسیر تطّوره و الوانه و مذاهبه. لبنان، بیروت، دار احیاء ­التراث ­العربی.
‏‫[17]. ربیع، آمال­محمد (۱۴۲۲). الإسرائیلیات فی تفسیر الطبری، دراسه فی ­اللغه و المصادر العبریه. مصر، قاهره، وزاره ­الاوقاف المجلس ­الاعلی للشئون الاسلامیه.
‏‫[18]. سیدرضی، محمدبن­حسین (؟). نهج البلاغه الامام علی. محقق: صبحی صالح، قم، مؤسسه دارالهجره.
‏‫[19]. زرکلی، خیرالدین (۱۹۸۹). الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین. لبنان، بیروت،دارالعلم للملایین.
‏‫[20]. سخینی، عصام (۱۳۹۲). اسرائیلیات؛ مکونات اسطوریه فی معرفه التاریخیه ­العربیه. مترجم: محمدعلی لسانی فشارکی، تهران، نشر کتاب توت.
[21]. سمرقندی، نصربن­محمد (؟). تفسیر السمرقندی المسمی بحرالعلوم. محقق: عمر عمروی. لبنان، بیروت، دارالفکر.
‏‫[22]. سیوطی، عبد الرحمن­­بن­­ابی­­ بکر (؟). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور. قم، کتابخانۀ عمومی حضرت آیت­­الله­العظمی مرعشی نجفی (ره).
‏‫[23]. شفیعی، سعید (؟). مکتب حدیثی شیعه در کوفه تا پایان قرن سوم هجری. قم، موسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
‏‫[24]. صدوق، محمد­بن­­علی­بن­حسین­بن­بابویه(؟). عیون أخبار الرضا(ع). مصحح: مهدی لاجوردی. تهران، جهان.
‏‫[25]. طالقانی، محمود (؟). پرتوی از قرآن. تهران، شرکت سهامی انتشار.
‏‫[26]. طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۷). المیزان فی تفسیر القرآن. لبنان، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
‏‫[27]. طبرسی، فضل­­بن­­حسن (۱۳۷۲). مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن. تهران، ناصرخسرو.
‏‫[28]. طبری، محمدبن­جریر (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن. لبنان، بیروت، دارالمعرفه.
‏‫[29]. طوسی، محمدبن­­حسن (؟). التبیان فی تفسیر القرآن. مصحح: احمدحبیب عاملی. لبنان، بیروت، دار إحیاء التراث­العربی.
‏‫[30]. طوسی، محمدبن­­حسن (۱۳۷۳). رجال ­الطوسی. قم، جماعه­المدرسین فی­الحوزه­العلمیه بقم، مؤسسه النشرالإسلامی.
‏‫[31]. عطایوسف، محمد (۱۴۱۴). تفسیر السدی ­الکبیر. دارالوفاء لطباعه و النشر و التوزیع.
‏‫[32]. علم‌الهدی، علی­­بن­­حسین (؟). تنزیه الأنبیاء(ع). قم، الشریف­­الرضی.
‏‫[33]. مجلسی، محمدباقربن­­محمدتقی (۱۳۶۵). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه ­الأطهار. لبنان، بیروت، دار إحیاء التراث­العربی.
[34]. مروتی، سهراب (۱۳۸۱). پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن کریم. تهران، رمز.
[35]. معرفت، محمدهادی (۱۳۷۹). تفسیر و مفسران. ترجمۀ گروه مترجمان، قم، موسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
‏‫[36]. مقاتل­­بن­­سلیمان (۱۴۲۳). تفسیر مقاتل­­بن­­سلیمان. محقق: عبدالله محمود شحاته. لبنان، بیروت، دار إحیاء ­التراث­­العربی.
‏‫[37]. مؤدب، رضا (۱۳۸۰). روشهای تفسیر قرآن. قم، انتشارات اشراق.