نقدی بر دیدگاه یوری روبین دربارۀ تفسیر کلمات «مزمل» و «مدثر» مقالۀ «رسول جامه به‌خود پیچیده»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکدۀ علوم قرآنی مراغه)

2 دانش آموختۀ دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم؛

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی؛

چکیده

یوری روبیناستاد بازنشستۀ دانشگاه تاوویو است که کتاب­ها و مقاله‌های متعددی پیرامون اسلام آغازین با تأکید بر قرآن، تفسیرقرآن و سیره و حدیث در مداخل دائره‌المعارف قرآن لایدن به چاپ رسانده است. یکی از مقاله‌های ایشان «رسول جامه به­خود پیچیده (تفسیر مزمل و مدثر)» است. روبین در این مقاله تفاسیر نوشته شده دربارۀ خطابات مزمل و مدثر را به سه دسته تقسیم کرده است؛ «تبیین‌های خنثی» که بدون هیچ دلیلی به بیان لغوی واژگان پرداخته، «تبیین‌های ستایشی» که در آن­ها این واژگان به عنوان القابی افتخارآمیز و محترمانه برای پیامبراکرم(ص) به شمار رفته و «تبیین‌های مذمتی» که در تفسیر واژگان فوق‌الذکر به قصور یا ناتوانی پیامبر‌اکرم(ص) در ادای رسالت اشاره کرده و حالت پوشیدگی را بازتابی از اعمالِ متنبیان و کاهنان پیش از اسلام دانسته و آن­را نشانۀ عدم فعالیت، گوشه‌گیری و عدم تمایل پیامبر(ص)، به رویارویی با مشکلات موجود در انجام رسالت نبوی دانسته است. پژوهش حاضر با سه روش نقد محتوایی، منبعی و روشی به ارزیابی و تحلیل دیدگاه و مستندات روبین پرداخته و با تبیین حقایق تاریخ اسلام، معنی واژگان و حدیث «انا النذیر العریان»، ادعای او را متأثر از رجوع تک‌بعدی به منابع، عدم اعتبارسنجی آن­ها، و بیان نظرات شخصی به­جای نظرات مفسران مسلمان می‌داند.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن ­کریم.
[2]. آلوسی، محمود­بن­عبدالله (1405). روح­المعانی فی تفسیر­القـرآن­العظیم و السبع­المثانی. جلد 12 و 15، چهارم، نـشر دار احـیاء­التراث­العربی‌.
[3]. ابن­ابی­داود سجستانی، عبدالله (2004). کتاب المصاحف. سوریه، دمشق، دارالتکوین للنشر و التوزیع.
[4]. ابن­­اثیر جزری، مبارک­بن­محمد (1367). النهایه فی غریب­الحدیث و الأثر. تحقیق و تصحیح: محمود محمد طناحی، قم، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
[5]. ابن­سعد، محمدبن­سعد (1405). الطبقات الکبری. لبنان، بیروت، دار بیروت.
[6]. ابن­عادل، عمربن­علی (1419). اللباب فی علوم­الکتاب. لبنان، بیروت، دارالکتب­العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
[7]. ابن­عربی، ابی­بکر محمدبن­عبدالله (1408). احکام القرآن. محقق: محمد علی بجاوی، لبنان، بیروت، دارالجیل.
[8]. ابن­عاشور، محمدطاهر (1420). التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور. لبنان، بیروت، مؤسسه التاریخ­العربی.
[9]. ابن­فارس، احمدبن­فارس (؟). معجم مقاییس­اللغه. محقق: هارون عبدالسلام محمد، ج 2 و 3، قم، مکتب­الاعلام اسلامی.
[10]. ابن­مظفر، احمدبن­محمد (1430). مباحث­التفسیر لابن­المظفر (و هو استدراکات و تعلیقات علی تفسیر الکشف و البیان للثعلبی). مملکه­العربیه­السعودیه، کنوز اِشبیلیا.
[11]. ابن‌کثیر، اسماعیل (1419). تفسیر القرآن‌العظیم. محقق: محمد حسین شمس الدین، لبنان، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
[12]. ابن­­منظور، محمدبن­مکرم (1417). لسان­العرب. لبنان، بیروت، دارالفکر.
[13]. ابوحیان اندلسی، محمدبن­یوسف (1420). البحرالمحیط فی التفسیر. مجلدات 4، 11، 13، 14، لبنان، بیروت، دارالفکر.
[14]. ازهری، ابو منصور محمدبن­احمد (؟). تهذیب­اللغه. لبنان،  بیروت، داراحیاء التراث­العربی.
[15]. بخاری، محمدبن­اسماعیل (؟). صحیح­البخاری. مصر، قاهره، موقع وزاره­الاوقاف­المصریه.
[16]. بغوی شافعی، حسین­بن­مسعود (1420). تفسیر البغوی المسمی معالم­التنزیل. لبنان،  بیروت، داراحیاء التراث­العربی.
[17]. بلاذری، احمدبن­یحیی (1959). انساب­الأشراف. تحقیق: محمد حمیدالله، مصر، قاهره، دارالمعارف.
[18]. بلنسی، محمد­بن­علی (1411). تفسیر مبهمات­القرآن­الموسوم بصله الجمع و عائد التذییل لموصول کتابی­الاعلام و التکمیل. تحقیق: حنیف قاسمی، ج 2 و 3،  لبنان، بیروت، دارالغرب اسلامی.
[19]. بیضاوی، عبدالله­بن­عمر (1418). انوارالتنزیل و اسرارالتأویل المعروف بتفسیر البیضاوی. لبنان، ‏بیروت، داراحیاء التراث­العربی‏.
[20]. ثعلبی، احمدبن­محمد ‏(1422). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی. محقق: ابی محمد ابن عاشور،  ج 2 و 5، لبنان، بیروت‏، دارإحیاء التراث­العربی‏.
[21]. جواهری‏، سیدمحمدحسن (1385). پرسمان علوم قرآنی.‏ قم، دفتر تبلیغات اسلامی، بوستان کتاب.
[22]. حسینی زبیدی، محمدبن­محمد ‏(1414). تاج­العروس من جواهرالقاموس. لبنان، بیروت، ‏دارالفکر.
[23]. حقی، اسماعیل­بن­مصطفی‌ (؟). تفسیر روح البیان. لبنان، بـیروت، دارالفـکر.
[24]. خطیب، عبدالکریم (1424). التفسیر القرآنی للقرآن. لبنان، بیروت، دارالفکرالعربی.
[25]. رامیار، محمود (1369). تاریخ قرآن. تهران، دوم، امیرکبیر.
[26]. رضایی هفتادر، حسن؛ ولیزاده، مرتضی (1394). «آسیب شناسی پژوهش روبین دربارۀ حضرت محمد(ص)». معرفت، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، شمارۀ 211، تیرماه 1394، ص123-143.
[27]. زرقانی، محمد عبدالعظیم (؟). مناهل­العرفان فی علوم­القرآن. (؟)، مطبعه عیسی­البانی الحلبی و شرکاه.
[28]. زمخشری، محمودبن­عمر (1417). الفائق فی غریب­الحدیث. لبنان، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.
[29].  ــــــــــــ (1407). الکشاف عن حقائق غوامض­التنزیل و عیون­الاقاویل فی وجوه التاویل. محقق: مصطفی حسن احمد، لبنان، بیروت‏، دارالکتاب­العربی.
[30]. سمرقندی، نصربن­محمد (؟). تفسیر السمرقندی المسمی بحرالعلوم. محقق: عمر عمروی، لبنان، بیروت، دارالفکر.
[31]. سمعانی، منصوربن­محمد (1418). تفسیرالقرآن. مملکه العربیه­السعودیه، الریاض، دارالوطن.
[32]. سهیلی، عبدالرحمن­بن­عبدالله (695). التعریف و الأعلام فیما ابهم فی القرآن من الاسماء و الإعلام. لبنان، بیروت، نسخۀ خطی.
[33]. سیوطی، جلال­الدین (؟). الاتقان فی علوم القرآن. (؟)، دارالکتب­العربی.
[34]. شوکانی، محمدبن­علی (1414). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایه و الدرایه من علم التفسیر. لبنان، بیروت، دارابن‌کثیر-دارالکلم­الطیب.
[35]. صاحب­بن­عباد، اسماعیل (؟). المحیط فی­اللغه. لبنان، بیروت، عالم­الکتب.
[36]. طباطبایی حکیم، محمدسعید (1391). کاوشی در اصول عقاید. تهران، اول، نشر مشعر.
[37]. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیه.
[38]. طبرانی، سلیمان­بن­احمد (2008). التفسیرالکبیر ؛ لتفسیرالقرآن­العظیم. جلد 18 و 20،  اردن، دارالکتاب­الثقافی.
[39]. طبرسی‌، فـضل­بـن­حسن (1395). مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن. ده جـلد در پنج مجلد، تهران، پنـجم، المکتبه­الاسـلامیه‌.
[40]. طبری، محمدبن­جریر (1412). جامع البیان فی تفسیرالقرآن‏. مجلدات 7، 10، 26،  لبنان، بیروت، دار المعرفه‏.
[41]. طریحی، فخرالدین­بن­محمد (1375). مجمع­البحرین. محقق: احمد حسینی اشکور،  تهران، مکتبه­المرتضویه.
[42]. طوسی، محمدبن­حسن ‏(؟). التبیان فی تفسیرالقرآن. لبنان،  بیروت‏، دار احیاءالتراث­العربی.
[43]. عدوی، مصطفی (1945). سلسله التفسیر لمصطفی العدوی. (؟)، مرقم آلیا.
[44]. غفار، عبدالرسول (1415). المیسر فی علوم القرآن. لبنان،  بیروت، دار و مکتبه­الرسول­الاکرم.
[45]. فخررازی، محمدبن­عمر (1420). التفسیر الکبیر؛مفاتیح­الغیب. لبنان، بیروت‏، دار احیاء التراث­العربی.
[46]. فراهیدی، خلیل­بن­احمد (1409). کتاب­العین. قم، دارالهجره.
[47]. فیروزآبادی، محمدبن­یعقوب (؟). القاموس­المحیط. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[48]. فیاض­بخش، محمدتقی (1389). ترجمان وحی. ج 2 و 3،  (؟)، (؟).
[49]. قاسمی، محمدجمال­الدین (1418). التفسیر القاسمی محاسن­التاویل. محقق: محمد باسل عیون سور، لبنان، بیروت، دارالکتب­العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
[50]. قرطبی، محمدبن­احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران، ناصرخسرو.
[51]. قندوزی، سلیمان­بن­ابراهیم (1416). ینابیع­الموده لذوی القربی. (؟). دارالأسوه.
[52]. مجلسی، محمدباقر (1404). بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار. بیروت، مؤسسه­الوفاء.
[53]. معارف، مجید (1394). شناخت قرآن؛ دفتر اول؛ قرآن و خاورشناسان، به کوشش: محمد نعمتی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی نبأ.
[54]. ــــــــــ ، حسام امامی دانالو (1395). «تحلیل انتقادی نظریۀ اری ربین دربارۀ آیۀ نخست سورۀ المسد». پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 9، پاییز و زمستان 1395، صص 63ـ80.
[55]. ــــــــــــ ، سمیه­سادات اعتصامی (1389). «بررسی مقالۀ محمد)». قرآن پژوهی خاورشناسان، دورۀ 5، شمارۀ 9، پاییز و زمستان 1389، صص 11-44.
[56]. معرفت، محمدهادی (1388). التمهید فی علوم­القرآن. قم، دوم،  مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
[57]. مطهری، مرتضی (1389). مجموعۀ آثار. جلد  28؛ بخش سوم تفسیر، تهران، صدرا.  
[58]. مقریزی، احمدبن­علی (1420). امتاع­الأسماع بما للنبی من­الاحوال و الموال و الحفده و المتاع. لبنان، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[59]. مکارم شیرازی، ناصر با همکاری جمعی از نویسندگان (1371). تفسیر نمونه. تهران، دهم، دارالکتب­الاسلامیه.
[60]. میبدی، احمدبن­محمد (1371). کشف­الاسرار و عده­الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری. به اهتمام: علی اضعر حکمت، تهران، امیرکبیر.
[61]. یوری، روبین (1379). رسول پوشانیده (تفسیر کلمات مزمل و مدثر). مترجم: مرتضی کریمی­نیا، شمارۀ 27،بینات، صص 16-28.
[62]. Buhl, F.) 1961), Das‌ Leben Muhammeds, tr. by H. Schaeder, Heidelberg.
[63]. Halperin، D. J. (1976), The Ibn Sayyad traditions..., Journal of the American orientalSociety, 96‌  PP. 213 - 225.
[64]. Noldeke, Th., (1909) Geschichte des Qurans, umgearbeitet von F. Schwally, leipzig.
[65]. Watt, W. M. (1968), Muhammad‌ at‌ Mecca, Oxford .