مصدریابی روایات تفسیر التبیان با تطبیق بر منابع شیعه و سنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه رازی

2 استادیار گروه الهیات دانشگاه رازی

3 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی، واحدکرمانشاه

چکیده

مصدریابی روایات تفسیر التبیان، به وضوح نشان می­دهد که منابع حدیثی طوسی، فقط کتاب­های شیعی نبوده، بلکه از کتب سنی به­وفور بهره گرفته است. یافته­ها نشان داد تفسیر طبری، بیشترین تأثیر را بر تفسیر التبیان داشته است. در این میان، روایات مشترکی بین مصادر شیعه و سنی یافت شده­اند که در منابع تفسیری و روایی فریقین به دو صورت، قابل ردیابی بودند؛ روایاتی که الفاظ یکسان یا همسان دارند و روایاتی که مضمون و محتوای مشترک، با الفاظ تا حدودی متفاوت دارند. بررسی تاریخی این روایات، به شناخت تعامل و رفت­وآمد روایات تفسیری در منابع ﺷﻴﻌﻪ ﻭ سنی کمک زیادی می­کند. از سوی دیگر، روش طوسی در اخذ و شیوۀ گزارش و انعکاس احادیث در این مقایسۀ منابع به­خوبی روشن می­شود. تقطیع، نقل به معنا، ادراج و تصحیف در متن و سند، از عوارض روش طوسی در نقل روایات التبیان هستند.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن­کریم.
[2]. ابن­ابی­شیبه، عبدالله­بن­محمد (1409). المصنف ابن ابی شیه فی الاحادیث و الآثار. تحقیق و تعلیق: سعیداللحام، لبنان، دار­الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
[3]. ابن­ماجه، محمدبن­یزید (؟). سنن­ابن­ماجه. تحقیق و ترقیم و تعلیق: محمدفواد عبدالباقی، (؟)، دار­الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
[4]. احمدبن­حنبل، احمد (1420). مسند الامام الحنبل. محقق: شعیب الأرنؤوط وآخرون، چاپ دوم، (؟)، مؤسسه­الرساله.
[5]. بخاری، محمدبن­اسماعیل (1407). صحیح البخاری. تحقیق: مصطفی دیب­البغا، چاپ سوم، لبنان، دار­ابن­کثیر.
[6]. ثعلبی، احمدبن­محمد (1422). الکشف و البیان­المعروف تفسیرالثعلبی. محقق: ابومحمدابن­عاشور، لبنان، دار إحیاء­التراث­العربی.
[7]. جصّاص، احمد­بن­علی (1415). احکام­القرآن. تحقیق: عبد­السلام محمدعلی شاهین، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[8]. خطیب بغدادی، احمدبن­علی (1409). الکفایه فی علم­الروایه. لبنان، دارالکتب­العلمیه.
[9]. ذهبی، محمدبن­احمد (1413). سیر أعلام­النبلاء. محقق: اکرم­البوشی، چاپ التاسعه، لبنان، مؤسسه­الرساله.
[10]. رهبری، حسن (1387). «روایت در تفسیر تبیان». مجلۀ پژوهش­های قرآنی، قم، سال 14، شمارۀ 56، زمستان، صص 190ـ219.
[11]. زهرانی، عبدالکریم­بن­صالح (1421). «المصابیح فی تفسیر القرآن العظیم للحسین­بن­علی المعروف بالوزیر المغربی (ت:418) من اول سوره الفاتحه الی آخر سوره الاسراء». رسالۀ دکتری، فی تخصص لغویات. استاد راهنما: علیان­بن­محمدالحازمی، کلیه­اللغه، جامعه­ام­القری، المملکه العربیه­السعودیه.
[12]. سمرقندی، نصربن­محمد (1416). تفسیرالسمرقندی­المسمی بحرالعلوم. محقق: عمر عمروی، لبنان، دار­الفکر.
[13]. شریف رضی، محمد حسن (1406). حقائق التأویل فی متشابه التنزیل. شارح: محمد رضا آل کاشف­الغطاء، بیروت، دار­الأضواء.
[14]. ـــــــــــــــ (؟). المجازات النبویه. تحقیق و شرح: طه محمدالزیتی، قم، منشورات مکتبه بصیرتی.
[15]. ـــــــــــــــ (1387). نهج البلاغه. تحقیق: ما أختاره و جمعه الشریف الرضی؛ ضبط نصه و ابتکر فهارسه العلمیه: صبحی صالح، (؟)، (؟).
[16]. شریف مرتضی، علی­بن­حسین (1325). الأمالی. تصحیح و تعلیق: محمد بدرالدین نعسانی حلبی، (؟)، منشورات مکتبه آیه­الله­العظمی­المرعشی­النجفی.
[17]. ـــــــــــــــ (1415). الإنتصار. تحقیق: مؤسسه­النشرالاسلامی، قم، مؤسس النشر الإسلامی­التابعه لجماعه­المدرسین.
[18]. ـــــــــــــــ (1410). الشافی فی الإمامه. چاپ دوم، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان.
[19]. ـــــــــــــــ (1417). الناصریات. تحقیق: مرکز البحوث و الدراسات العلمیه، رابطه الثقافه و العلاقات­الإسلامیه مدیریه­الترجمه و النشر، مؤسسه­الهدی.
[20]. شهیدثانی، زین­الدین­بن­علی­بن­أحمد (1433). البدایه فی علم­الدرایه. محقق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، محلاتی.
[21]. ـــــــــــــــ (1413). الرعایه فی علم­الدرایه. محقق: عبدالحسین محمد­علی بقّال، قم، مکتبه سماحه آیه­الله­العظمی­المرعشی­النجفی­الکبری.
[22]. صدوق، محمدبن­بابویه (1403). الخصال. چاپ دوم، قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.
[23]. ـــــــــــــــ (1378). عیون اخبارالرضا (ع) (؟). انتشارات جهان.
[24]. ـــــــــــــــ (1361). معانی­الأخبار. قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.
[25]. ـــــــــــــــ (1413). من لا یحضره­الفقیه. چاپ سوم، قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.
[26]. طبرانی، سلیمان­بن­احمد (2008). التفسیر الکبیر؛ تفسیرالقرآن­العظیم. اردن، اربد، دارالکتاب­الثقافی.
[27]. ـــــــــــــــ (1415). المعجم­الاوسط. تحقیق: قسم التحقیق بدارالحرمین، (؟)، دارالحرمین للطباعه و النشر و التوزیع.
[28]. طبری، محمدبن­جریر (1412). جامع­البیان فی تفسیر­القرآن. لبنان، دارالمعرفه.
[29]. طوسی، محمدبن­حسن (1414). الأمالی. قم، انتشارات دار­الثقافه.
[30]. ـــــــــــــــ (؟). التبیان فی تفسیرالقرآن. مصحح: احمد حبیب عاملی، لبنان، دار إحیاء­التراث­العربی.
[31]. عسگری، مرتضی (1374). القرآن­الکریم و روایات­المدرستین. تهران، مجمع­العلمی الاسلامی‏.
[32]. عیاشی، محمدبن­مسعود (1380). التفسیر؛ تفسیر العیاشی. محقق: هاشم رسولی، تهران، مکتبه العلمیه­الاسلامیه.
[33]. قاضی­نعمان، نعمان­بن­محمد (1385). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام. چاپ دوم، مصر، دارالمعارف.
[34]. قمی، علی­بن­ابراهیم (1363). تفسیرالقمی. محقق: طیب موسوی جزایری، چاپ سوم، قم، دارالکتاب.
[35]. کاظمی، محمد (1389). «سبک­شناسی تفسیر تبیان در تعامل با روایات تفسیری». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم حدیث، استاد راهنما: ناصر رفیعی محمدی، دانشکدۀ علوم حدیث، دانشگاه قم.
[36]. کریمی­نیا، مرتضی (1385). «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان». مطالعات اسلامی، تهران، شمارۀ 74، تابستان، صص 81ـ111.
[37]. ـــــــــــــــ (1394). «وزیر مغربی و روش­شناسی المصابیح فی تفسیرالقرآن». رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، استادان راهنما: منصور پهلوان و مجید معارف، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
[38]. کلینی، محمدبن­یعقوب (1365). الکافی. چاپ چهارم، تهران، دارالکتب­الإسلامیه.
[39]. کمپانی زارع، مهدی (1390). شیخ طوسی و تفسیر تبیان، تهران، خانۀ کتاب.
[40]. مامقانی، عبدالله (1428). مقباس­الهدایه فی علم­الدرایه. محقق: محمدرضا مامقانی. قم، معلم.
[41]. مسلم، ابن­الحجاج (؟). صحیح مسلم. لبنان، دارالفکر.
[42]. معارف، مجید (1381). تاریخ عمومی حدیث. چاپ دوم، تهران، کویر.
[43]. مفید، محمدبن­محمدبن­نعمان (1413). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم، انتشارات کنگرۀ جهانی شیخ مفید.
[44]. ‏مفید، محمدبن­محمدبن­نعمان (1413). الفصول المختاره من العیون و المحاسن. قم، انتشارات کنگرۀ جهانی شیخ مفید.
[45]. ـــــــــــــــ (1413). المقنعه. قم، انتشارات کنگرۀ جهانی شیخ مفید.
[46]. ـــــــــــــــــ (1413). النکت فی مقدمات­الاصول. قم، انتشارات کنگرۀ جهانی شیخ مفید.
[47]. وحید بهبهانی، محمد­باقربن­محمد (1415). الفوائدالحائریه. قم، مجمع­الفکرالإسلامی.