قرآن کریم و زبان عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

قرآن در تعریفی کوتاه و نیز جامع و مانع، کلام­الله است و می­دانیم که پیروان ادیان دیگر نیز چنین ادعایی در مورد متن مقدس خود ندارند. قرآن پس از نزول خود، خود را به همه شناساند. پیامبر اکرم(ص) با شیوه­ای حکیمانه به تعلیم آن پرداخت و این کتاب پس از زمانی کوتاه در گسترۀ جغرافیایی وسیعی نشر یافت و زبان عربی را به صورتی عمیق تحت تأثیر خود قرار داد و خدمات بزرگی را به این زبان انجام داد. اما از زمان­های پیشین میان قرآن و زبان عربی، تصور یک «این­همانی» پدید آمد و گاه زبان عربی و ادبیات درازدامنی که پس از نزول قرآن و بنا بر شرایط و در بسترۀ آیین خاص پدید آمد و همۀ قواعد آن نیز لزوماً منطبق با سخن و منطق قرآن نبود، الزاماً مقدمۀ فهم قرآن قلمداد شد. بر اساس این تصورات، برخی اسلام را دین اعراب و قبایل بدویِ جزیره­العرب شمرده­اند و گروهی نیز قائل به این شده­اند که برای ارتباط گرفتن با متن این دین یا باید عرب بود یا سالیان طولانی را لزوماً به فراگیری زبان عربی گذراند. مقاله با روش توصیفی و کتابخانه­ای به بیان این موضوع می­پردازد که قرآن در حصار مکان و زمان و زبان خاصی نمانده است و عربیِ الهی آن، عربی قومی ویژه و زبان مادری کسی نیست، بلکه این عربی، لسان مبین الهی در کسوت زبانی بشری است که بنا بر مصالحی، منطقۀ نزول آن در سرزمینی عرب­نشین درنظر گرفته شده است و چنین حالتی مزیت و محرومیتی را برای کسی رقم نمی­زند

کلیدواژه‌ها


 
[1]. قرآن کریم.
[2]. آذرنوش، آذرتاش (1385). چالش میان فارسی و عربی: سده­های نخست. تهران، نی.
[3]. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1396). قرآن، عقل­اللّه: گفتگویی­هایی با استاد دکتر غلامحسین دینانی پیرامون قرآن کریم. تهران، اطلاعات.
 [4]. ابن­ابی­شیبه، عبدالله بن محمد (1409). الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار. ریاض، مکتبه ­الرشد.
[5]. ابن­تیمیه، احمدبن­عبدالحلیم (1419).  اقتضاء الصراط المستقیم لمخالفة اصحاب الجحیم. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[6]. ابن سلّام، ابو عبید القاسم (1415). فضائل القرآن. تحقیق: مروان العطیه، محسن خرابه و وفاء تقی­الدین، دمشق و بیروت، دار ابن­کثیر.
[7]. ابن­هشام، عبدالملک [بی­تا]. السیرة النبویة. تحقیق: ابراهیم ابیاری و دیگران، ج 1، بیروت، دارالمعرفه.
[8]. ابوالفرج، محمداحمد (1966). مقدمه لدراسه فقه اللغه. بیروت، دارالنهضه­العربیه.
[9]. اصبهانی، حمزه­بن­حسن (1388). التنبیه علی حدوث التصحیف. تحقیق محمّد أسعد طلس، دمشق، مجمع اللغه­­العربیه.
[10]. اقبال آشتیانی، عباس (1345). خاندان نوبختی. تهران، کتابخانة طهوری.
[11]. اوراغی، محمّد(1431). لسان حضاره­القرآن. بیروت، الدارالعربیّه للعلوم ناشرون؛ رباط، دارالأمان، الجزائر، منشورات الاختلاف.
[12]. باقوری، احمدحسن(1382). تأثیر قرآن بر زبان عربی. مترجم: مهدی خرمی، سبزوار، انتظار.
[13]. بهمنیار، احمد(1344). صاحب­بن عبّاد. تهران، دانشگاه تهران.
[14]. پایپر، مایکل کالینز(1387). جنگ‌طلبان بزرگ. مترجم: نفیسه راجی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات.
[15]. جابری، محمّد عابد(1991). تکوین العقل العربی. بیروت، المرکزالثقافی­العربی.
[16]. جونی، حسن­جمیل(1417). القرآن بین العربیه و العربیه. بیروت، دارالمرتضی.
[18]. حرّ عاملی، محمّدبن حسن(بی­تا). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. تحقیق: عبدالرحیم ربانی شیرازی، ج 3، 27 و 28،  بیروت، دار احیاءالتراث­العربی.
[19]. حموی الیسوعی، صبحی(1998). معجم الإیمان المسیحی. بیروت، دارالمشرق بالتعاون مع مجلس کنائس­الشرق­الأوسط.
[20]. خوش‌منش، ابوالفضل(1382). دائرة‌المعارف قرآن کریم: ترادف. ج 7، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
[21]. رحمانی، شمس­الدین(1378). لولای سه قاره. تهران، تربیت.
[22]. رمضان، عبدالتواب(1367). مباحثی در فقه اللغه و زبان­شناسی عربی. مترجم: حمیدرضا شیخی، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
[23]. ریاحی، محمدامین(1382). سرچشمه­های فردوسی شناسی. تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[24]. رئاسه ­الجمهوریه­ العربیه ­المتحده [بی­تا].  الجمهوریه­العربیه­المتحده: تاریخ و حقائق و ارقام. قاهره، رئاسه ­الجمهوریه­ العربیه ­المتحده.
[25]. زرین­کوب، عبدالحسین (1363). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران، امیرکبیر.
[26]. سجستانی، ابی­ داود سلیمان (بی­تا). سنن أبی­داود. ج 4، تحقیق: محمّد محیی­الدین عبدالحمید، بیروت، المکتبه­العصریه.
[27]. سعید، ادوارد (1361). شرق‌شناسی. مترجم: اصغر عسکری خانقاه و حامد فولادوند، تهران، عطایی.
[28]. سیوطی، عبدالرحمن­بن ابی­ بکر (1998).  المزهر فی علوم ­اللغه و أنواعها. تصحیح: فؤاد علی منصور، ج 1، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[29]. شریف رضی (1374). نهج البلاغه، قم، هجرت.
[30]. شکری، احمد خالد و العورتانی، فراس (1434).  إعانه المرید لحفظ القرآن المجید. اردن، جمعیه­المحافظه علی­القرآن­الکریم.
[31]. ــــــــــــــــــ [بی­تا]. البلاغه: تطور و تاریخ. مصر، دارالمعارف.
[32]. صبحی صالح (1960). دراسات فی فقه اللغه. لبنان، حاره حریک، مطبعه­العلوم.
[33]. طالقانی، سید محمود (1350). پرتوی از قرآن. ج 1، تهران، انتشار.
[35]. طباطبایی، سید محمّدحسین (1388). قرآن در اسلام از دیدگاه تشیع. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[37]. عاملی، ابراهیم (1382)، تفسیر عاملی. ج 8، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[38]. عبدالتواب، رمضان (1367). مباحثی در فقه­اللغه و زبان­شناسی عربی. مترجم: حمیدرضا شیخی، مشهد، آستان قدس رضوی.
[39]. عطار، حسن (1420). التمهید فی معرفه­التجوید. عمان، دارعمار.
[40]. فهمی حجازی، محمود (1379). زبان‌شناسی عربی: درآمدی تاریخی ـ تطبیقی در پرتو فرهنگ و زبان­های سامی. مترجم: سید حسین سیدی، تهران، سمت و به‌نشر.
[41]. کاتسنر، ارنست (1376). زبان‌های جهان، مترجم: رضی هیرمندی (خدادادی). تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[42]. کتابمقدس (1994). [بی­جا]، انجمن پخش کتب مقدسه در میان ملل.
[43]. کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری. ج 2 و 8، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[44]. مبارک، عبدالحسین (1986). فقه اللغه. بصره، مطبعه­ جامعه­البصره.
[45]. مجلسی، محمّدباقر (1403). بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار. تحقیق: سید ابراهیم میانجی و محمد باقر بهبودی، ج 3، 34، 58، 59، 67، 89 و 109، بیروت، دارالإحیاء التراث ­العربی.
[46]. مدرسی، سید محمّدتقی (1406). من هدی القرآن. ج 18، تهران، مکتب العلامه­المدرسی.
[47]. مراغی، احمد بن مطصفی [بی­تا]. تفسیر المراغی. ج 25 و 30، بیروت، دار إحیاءالتراث­العربی.
[48]. نوری، حسین بن محمد (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. تحقیق: مؤسسه آل­البیت(ع) لإحیاءالتراث، ج 4 و 9، قم، مؤسسه آل­البیت(ع) لإحیاءالتراث.
[49]. نیسابوری، ابو عبداللّه (1411).  المستدرک علی الصحیحین. تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، ج 2، بیروت، دارالکتب العلمیه.
نشریات ادواری:
[50]. حاتمی، حسین (1389).  اندیشۀ شعوبی­گری و ضد شعوبی­گری در ادب عربی. فصلنامۀ لسان مبین، ش 2، صص 21ـ40.
[51]. خان­محمّدی، علی­اکبر (1364). شعوبیه و تأثیر آن در ادب و فرهنگ عرب و ایران. ماهنامۀ کیهان فرهنگی، ش 21، صص 22ـ26.
[52]. Rénan, Ernest (1863). Histoire générale et système comparé des langues sémétiques. Paris, L’Imprimerie Impériale.
[53]. Dubois, Jean, Henri Mitterand et Albert Dauzat (2005). Grand dictionnaire étymologique et historique du français. Paris, Larousse.