پژوهشی در جایگاه ارزشی تجوید و سهم آن در خوشخوانی و تغنّی قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

امروزه یکی از ارکان اصلی تغنّی و زیباخوانی قرآن که مورد توجه جدی قاریان و مخاطبان ایشان است، به کارگیری قوانین تجویدی در کنار دیگر مؤلفه­های مؤثر مانند «صوت ‌و ‌لحن» و رعایت «وقف و وصل» در تلاوت قرآن است. قرائنی تاریخی ـ روایی، کاربرد هنرهای صوتی را در قرائت قرآن مورد تایید قرار داد­ه­اند اما در رابطه با جایگاه احکام تجویدی در خوشخوانی قرآن، اختلاف نظر است. عده­ای، به ویژه اهل سنت، با تکیه بر حدیث «سبعة احرف»، با قداست­بخشی به قرائت‌‌های گوناگون، چه اختلاف الفاظ (فرش‌الحروف) و چه اصول قرائت ( احکام تجویدی) ـ که در دوره‌های گوناگون بر زبان قاریان مشهور جاری بوده است ـ آن‌ها‌ را برگرفته از تعالیم پیامبر(ص) دانسته‌اند. این پژوهش با بررسی­های تاریخی و مصداقی نشان می‌دهد که عمدۀ قواعد تجویدی، زائیدۀ عواملی همچون لهجه­های عربی بوده و به تدریج قداست یافته است و نمی­توان برای اغلب قوانین آن همچون ادغام، فتح، اماله و مد جایگاه شرعی قائل شد.
 

کلیدواژه‌ها


[۱]. ابن یعیش، علی (۱۴۲۲ق). شرح المفصل للزمخشری. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[۲]. ابن باذش، احمد بن علی (؟). الاقناع فی القرائات السبع. بی جا، نشر دار الصحابه للتراث.
[۳]. ابن جزری، محمد بن محمد، (۱۳۵۱ق). غایه النهایه فی طبقات القراء. بی جا، نشر مکتبه ابن تیمیه.
[۴]. ـــــــــــــ ‏(۱۳۸۱ق). النشر فی القرائات العشر. تحقیق: علی محمد الضباغ، بی­جا، المطبعه التجاریه الکبری
[۵]. ابن حنبل، احمد (۱۴۰۱ق). مسند. بیروت، نشر موسسه الرساله.
[۶]. ابن خالویه، حسین بن احمد (۱۴۰۱ق). الحجه فی القرائات السبع. بیروت، دارالشروق.
[۷]. ابن سلام، قاسم (۱۴۱۵ق). فضائل القرآن. بیروت، ابن کثیر.
[۸]. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم(۱۹۹۲م). المعارف. چاپ دوم، مصر، نشرالهیئه المصریه
[۹]. ــــــــــــ ، عبدالله مسلم (بی­تا). تأویل مشکل القرآن. بیروت، نشر دارالکتب العلمیه
[۱۰]. ابن مبارک تاجر، عبدالله بن عبدالمؤمن (۱۴۲۵ق). الکنز فی القرائات العشر. تحقیق: المشهدانی، خالد، قاهره، مکتبة الثقافه الدینیه.
[۱۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم(۱۴۱۴ق). لسان العرب. تحقیق: جمال الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر.
[۱۲]. ابی شامه، عبدالرحمن بن اسماعیل(۱۳۹۵ق). المرشد الوجیز. بیروت، دارصادر.
[۱۳]. الراجحی، عبده(۱۹۹۶م). اللهجات العربیه فی القرائات القرئانیه. مصر، دارالمعرفة الجامعیه.
[۱۴]. الطیان، محمد حسان (۱۴۱۷ق). «القرائات القرآنیه و علاقاتها بالاصوات و اللهجات». مجلة اللغه العربیة، مجلد۷۲ .
[۱۵]. النیربانی، عبدالبدیع (۱۴۲۷ق). الجوانب الصوتیه فی کتب الاحتجاج للقرائات. دمشق، نشر دار الغوثانی.
[۱۶]. انیس، ابراهیم (۲۰۰۳م). فی اللهجات العربیه. چاپ سوم، قاهره، مکتبة الانجلو المصریه .
[۱۷]. بخاری، محمد بن اسماعیل (۱۴۲۲ق). الجامع المسند الصحیح. بیروت، دارطوق النجاه.
[۱۸]. بزاز، احمد بن عمرو (۲۰۰۹م). مسند البزاز. مدینه، نشر مکتبة العلوم و الحکم.
[۱۹]. بیضاوی، عبد الله بن عمر (۱۴۱۸ق). أنوارالتنزیلوأسرارالتأویل. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[۲۰]. جوهری، اسماعیل بن حماد (؟). الصحاح. تحقیق: عطار، احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین.
[۲۱]. خرمشاهی، بهاء الدین (۱۳۸۹ش). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. چاپ سوم، تهران، ناهید.
[۲۲]. خلوصی، داود؛ اسماعیلیان، میلاد (۱۳۹۴ش). «واکاوی الحان ممدوح»، مقالۀ برگزیدۀ یازدهمین نشست تخصصی شورای عالی قرآن.
[۲۳]. خمینی، مصطفی (۱۴۱۸ق). تفسیر القرآن الکریم. تهران، موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[۲۴]. خویی، ابوالقاسم (۱۳۸۲ش). البیان فی علوم القرآن. ترجمۀ محمدصادق نجمی و هاشم هاشم زاده هریسی، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[۲۵]. الدانی، عثمان بن سعید (۱۴۲۸ق). جامع البیان. امارات، جامعه الشارقه.
[۲۶]. ــــــــــــــ (۱۹۸۸م). التحدید فی الاتقان و التجوید. تحقیق: غانم قدوری الحمد، بغداد، مطبعه الخلود.
[۲۷]. دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷ش). لغت نامه. زیر نظر معین، محمد و شهیدی، سیدجعفر، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
[۲۸]. زبیدی، محمد مرتضی(۱۴۱۴ق)‏. تاج العروس من جواهر القاموس‏. تحقیق: علی هلالی، علی سیری، بیروت، دارالفکر.
[۲۹]. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (۱۳۹۴ق). الاتقان فی علوم القرآن. مصر، نشر الهیئة المصریة العامه
[۳۰]. شاهین، عبدالصبور(۲۰۰۵م). تاریخ القرآن، بی­جا، نشر نهضة المصر.
[۳۱]. شهیدی، محمد رضا؛ اسدی، حسین‏ (۱۳۷۹ش). آموزش قرائت قرآن کریم. بی­جا، مرکز فعالیت­ها و پژوهش­های قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی.
[۳۲]. صفاقسی، علی بن محمد (۱۴۲۵ق). غیث النفع فی القرائات السبع. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[۳۳]. صنعانی، عبد الرزاق بن همام (۱۴۰۳ق). المصنف. چاپ سوم، هند، نشر المجلس العلمی.
[۳۴]. طباطبایی، محمد حسین (۱۳۷۴ش). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ محمد باقر موسوی، چاپ پنجم، قم، جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامی‏.
[۳۵]. طبرسی، فضل بن حسن ‏(۱۴۰۰ ق). مجمع البیان، ترجمۀ حسین نوری همدانی، تهران، فراهانی.
[۳۶]. طبری، محمد بن جریر (۱۴۲۰ ق). جامع البیان فی تاویل القرآن. بیروت، موسسه الرساله.
[۳۷]. طریحی، فخرالدین بن محمد (۱۳۷۵ش). مجمع البحرین. چاپ سوم، تهران، ناشر مرتضوی.
[۳۸]. طوسی، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. تصحیح: احمد حبیب عاملی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
[۳۹]. طیالسی، سامان بن داود (۱۴۱۹ق). مسند، مصر، نشر دارهجر مصر
[۴۰]. عبدالتواب، رمضان (۱۴۰۲ق). «اللغه القرآنیة و اللهجات العربیة»، مجلۀ منبر الاسلام، شمارۀ۱۱.
[۴۱]. غانم قدوری الحمد (۱۴۲۲). ابحاث فی علم التجوید. دار عمار، عمان.
[۴۲]. فخررازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت، دار إحیاء التراث العربی.‏
[۴۳]. فراهیدی، خلیل بن أحمد (۱۴۰۹ق). ‏کتاب العین‏، قم، نشر هجرت.
[۴۴]. فضلی، عبدالهادی (۱۳۸۸ش). تاریخ قرائات قرآن کریم. چاپ چهارم، ترجمۀ محمد باقر حجتی، تهران، انتشارات اسوه.
[۴۵]. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (؟). القاموس المحیط. (؟).
[۴۶]. فیومی، احمد بن محمد (۱۴۱۴ق). مصباح المنیر. چاپ دوم، قم، نشر مؤسسۀ دارالهجره.
[۴۷].کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق). کافی، چاپ چهارم، تحقیق: علی اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه.
[۴۸]. محمدی، محمد علی (۱۳۹۴ش). «تجوید از وجوب تا حرمت، مجموعه مقالات» فقه قرائت و مهندسی تلاوت، تهران، مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
[۴۹]. محیسن، محمد سالم (۱۳۸۶ش). المقتبس من اللهجات العربیة و القرآنیة. ترجمۀ قاسم بستانی، اهواز، نشر دانشگاه چمران.
[۵۰]. مشکور، محمدجواد (۱۳۵۷). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان های سامی و ایرانی. تهران، نشر بنیاد فرهنگ ایران.
[۵۱]. مصطفوی، حسن (۱۳۶۰ش). التحقیق فی الکلمات القرآن، تهران، نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[۵۲]. مصطفی، ابراهیم؛ الزیات احمد حسن؛ عبدالقادر حامد؛ النجار محمدعلی (۱۴۲۷ق). المعجم الوسیط، الطبعة الثانیه، تهران، مکتبة المرتضوی.
[۵۳]. ملا علی القاری، علی بن سلطان (۱۴۲۷ق). المنح الفکریه. تحقیق: اسامه عطایا، دمشق: نشر دار الغوثانی للدراسات القرآنیه.
[۵۴]. مولایی پورفرزیب، ابراهیم (۱۳۷۴). تهذیب القرائه: تجوید جامع، تهران، سمت.
[۵۵]. نحاس، احمد بن محمد (۱۴۲۱ق). اعراب القرآن. بیروت، دار الکتب العلمیه .
[۵۶]. ولفنزون، اسرائیل (۱۹۲۹م)، تاریخ اللغات السامیه؛ مصر، مطبعة الاعتماد
[۵۷]. اللقاء العلمی مع الاستاذ الدکتور غانم قدوری الحمد (۱۴۲۶ق)، بی­جا