شفیعی خوزانی, سعید. (1396). نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم). پژوهش های قرآن و حدیث, 50(2), 251-274. doi: 10.22059/jqst.2018.246838.668942
سعید شفیعی خوزانی. "نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم)". پژوهش های قرآن و حدیث, 50, 2, 1396, 251-274. doi: 10.22059/jqst.2018.246838.668942
شفیعی خوزانی, سعید. (1396). 'نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم)', پژوهش های قرآن و حدیث, 50(2), pp. 251-274. doi: 10.22059/jqst.2018.246838.668942
شفیعی خوزانی, سعید. نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم). پژوهش های قرآن و حدیث, 1396; 50(2): 251-274. doi: 10.22059/jqst.2018.246838.668942
نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم)
در نهجالبلاغه الفاظ و تعبیرهایی به کار رفته است که معانی متأخر کلامی ـ فلسفی دارد و با شرایط تاریخی قرن اول هجری همخوان نیست. برخی مؤلفان این ناهمخوانی را نپذیرفتهاند و معتقدند که امام علی(ع) واضع این الفاظ و تعبیرها بوده است. گروهی دیگر کوشیدهاند شواهد تاریخی بر وجود بافت تاریخی مناسب ارائه کنند اما آنچه مطرح میشود تنها امکان وجود چنین مباحثی را نشان میدهد نه اینکه شاهدی تاریخی در اثبات آن ارائه دهد. برخی دیگر سعی کردهاند نشان دهند که بخشی از موارد مشکوک، سخنانی از شخصیتهای دینی متأخرتر، از جمله امامان شیعه ـ از قرن دوم به بعد ـ است. با این حال، در این روش نیز بافت تاریخی نصوص، بازسازی نشده و دربارۀ آغاز بحث و تحولات آن سخنی به میان نیامده است. در مقالۀ حاضر تلاش بر این است که ریشههای تاریخی موضوع وجود و عدم در قرآن، روایات، منابع کلامی و فلسفی و مناظرههای مسلمانان با پیروان دیگر ادیان در قرنهای دوم و سوم هجری، بررسی و تحلیل شوند و پاسخ بهتری برای این مسئله بیان گردد.
[23]. احمد امین (1997). ضحی الاسلام. مکتبة الأسرة.
[24]. ـــــــــ (2011). فجر الاسلام. مؤسسة هنداوی، جمهوریة مصر العربیة، القاهرة.
[25]. احمد بن حنبل (1426). الرد علی الزنادقة والجهمیة. تحقیق: دغش بن شبیب العجمی، الکویت، غارس.
[26]. اخوان الصفا (1412). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء. الدار الاسلامیة، بیروت.
[27]. افنان، سهیل محسن (1969). واژهنامۀ فلسفی. دار المشرق، بیروت.
[28]. بخاری، محمدبن اسماعیل (بیتا). التاریخ الکبیر. چاپ دکتر محمد عبدالمعید خان، افست از نسخۀ کوپرلی، ترکیه.
[29]. ــــــــــ (1401). الجامع الصحیح. دار الفکر (افست از چاپ دار الطباعۀ استانبول).
[30]. بروکلمان، کارل (1959). تاریخ الادب العربی. نقله الی العربیة: عبدالحلیم النجار، دار المعارف، القاهرة.
[31]. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر (1411). الفرق بین الفرق. تحقیق: محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت، المکتبة العصریة.
[32]. پاکتچی، احمد (1385ش). «معنای لاشیء در انتقال از فلسفه یونانی به فلسفه اسلامی». پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 49، بهار.
[33]. تفرشی، مصطفی بن حسین حسینی (1418). نقد الرجال. قم.
[34]. جاحظ (1424). الحیوان. دار الکتب العلمیة، بیروت.
[35]. جرجی زیدان (بیتا). تاریخ آداب اللغة العربیة. تحقیق و تعلیق: شوقی ضیف، القاهرة، دارالهلال.
[36]. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت.
[37]. حاجیخانی، علی/سعید جلیلیان (1396). «تحلیل و نقد شبهۀ وجود اصطلاحات فلسفی ـ حکمی در نهجالبلاغه». فصلنامۀ پژوهشنامه نهجالبلاغه، سال پنجم، شماره 17، بهار.
[38]. خلج اسعدی، مرتضی (1375ش). «یوحنّای دمشقی و آغاز مجادلات کلامی میان اسلام و مسیحیت». مقالات و بررسیها، دفتر 59ـ60، زمستان.
[39]. خلیل بن احمد فراهیدی (1409)، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی/ ابراهیم سامرائی، مؤسسة دار الهجرة.
[40]. خویی، ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقاة الرواة.
[41]. ابوالحسین الخیاط (1988). الانتصار والرد علی ابن الراوندی الملحد. چاپ محمد حجازی، مکتبة الثقافة الدینیة، القاهرة.
[42]. دارمی، عثمان بن سعید (1358). ردّ الامام الدارمی عثمان بن سعید علی بشر المریسی العنید. تصحیح: محمد حامد الفَقی، دار الکتب العلمیة، بیروت.
[43]. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم موسوی بروجردی (1373ش)، ناشر: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، تهران، «ابوقُرّه» (مسعود جلالی مقدم).
[76]. یوحنا بن البطریق (1961). ارسطوطالیس فی السماء والآثار العلویة. تحقیق: عبدالرحمن بدوی، مکتبة النهضة المصریة، القاهرة.
[77]. Van ESS, Josef (2017), Theology and Society in the Second and Third Centuries of the Hijra, Volume 1, Translated from German by: John O’Kane, Brill.
[78]. Wolfson, Harry Austryn (1976), the Philosophy of the Kalam, Harvard University Press.