بررسی تحلیلی قرآن شمارۀ 77 موزۀ آستان قدس رضوی وتطبیق آن با قرآن‌های دورۀ سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی واحد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

3 استادیار گروه علوم قرآن حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

سیر تحوّل هنر قرآن‌‌آرایی و ترجمه تا دورۀ سلجوقیان، روند طبیعی خود را طی کرد. این روند در عصر سلجوقیان از نظر کمّی و کیفی شتاب مضاعفی یافت، به‌طوری‌که هم ‌اکنون فقط در گنجینۀ مصاحف آستان قدس رضوی تعداد 1084 نسخه‌خطی نفیس قرآن منتسب به عصر سلجوقی موجود است که قرآن شمارۀ 77 یکی از آن‌ها است. مسئلۀ این مقاله این است که ویژگی‌های قرآن‌‌آرایی و ترجمه در عصر سلجوقیان چه بود و قرآن شمارۀ 77 موزۀ آستان قدس با کدام‌یک از این ویژگی‌ها هم‌خوانی دارد. دلایل اینکه این قرآن متعلق به دورۀ سلجوقیان است چیست؟ نتایج به ‌دست ‌آمده مشخص کرد که نوع کاغذ و جلد، وجود نقطه و اعراب در خط، خط متن کوفی دورۀ تکامل، خط نسخ ترجمه، ترجمۀ تفسیری در زیر آیات، وجود شمسه‌های حاشیۀ اثر و شیوۀ ضبط حروف و واژگان در ترجمه، از جمله دلایل تعلق این قرآن به عصرسلجوقی است و محل کتابت آن با توجه به ویژگی‌های دستوری و لهجه‌ای، مربوط به خراسان (ماوراءالنهر) است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم، ترجمۀ فولادوند.
[2]. ؟، (1356 ش). ترجمۀ تفسیر طبری. تصحیح حبیب یغمایی، تهران، انتشارات توس.
[3]. اسفراینی، شاهفور ابن طاهر (13۷۵ ش). تاج التراجم. تصحیح نجیب مایل هروی و علی‌اکبر الهی خراسانی، تهران، علمی فرهنگی.
[4]. آقاجان پور، بهمن (۱۳۹۳ ش). جلدسازی اسلامی. ساری، روش روشن.
[5]. احمدی، مسعود (۱۳۸۷ ش). تاریخچۀ کاغذ، سنندج، نشر مسعود.
[6]. بهرامی، مهدی؛ بیانی، مهدی (۱۳۲۸ ش). راهنمای گنجینۀ قرآن. تهران، چاپخانۀ بانک ملی ایران.
[7]. بینش، تقی (۱۳۵۵ ش). فرهنگ لغات قران شمارۀ 661. مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
[8]. خبازیان، حسین (۱۳۹۰ ش). «معرفی جزوه 4650 محرر…». گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[9]. خسروانی، سیدمحمود و گروه فرهنگ و ادب اسلامی، زیر نظر دکتر یاحقی (۱۳۷۶ ش). فرهنگ‌نامۀ قرآنی. مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
[10]. رجایی بخارائی، احمدعلی (۱۳۶۳ ش). فرهنگ لغات قرآن. تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[11]. رستمی، مصطفی (۱۳۹۲ش). جلدسازی ایرانیان. تهران، شرکت چاپ نشر شاد رنگ.
[12]. ره‌پیما، غلام‌رضا (۱۳۹۳ ش). خوشنویسی و کتاب‌آرایی در ایران. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
[13]. رهنورد، زهرا (۱۳۸۶ ش). کتاب‌آرایی. تهران، سمت.
[14]. سجادی، ضیاءالدین (۱۳۵۵ ش).بحث‌های لغوی و دستوری. فرهنگ لغات قران، مشهد، دانشگاه فردوسی.
[15]. سورآبادی(عتیق نیشابوری)، ابوبکر(۱۳۸۱ ش). تفسیر سورآبادی. تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران، فرهنگ نشر نو.
[16]. شایسته‌فر، مهناز (۱۳۸۶ ش). دیباچه‌ای بر هنر ایرانی اسلامی. تهران، موسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
[17]. شریعت، محمدجواد؛ خامسی هامانه، فخر‌السادات(۱۳۸۹ ش ). «ترجمه‌های کهن: گنجواژه‌های زبان فارسی با نگاهی به تفسیر قرآن مجید معروف به تفسیر کمبریج». صحیفۀ مبین، 48، پائیز و زمستان.
[18]. شیروانی، کبرا (۱۳۵۳ ش). بررسی املائی دست‌نویسی از تفسیر سورآبادی، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان ایران.
[19]. صادقی، محسن؛ راشد محصّل، محمدتقی (۱۳۹۰ ش). «نمونه‌های واژه‌های «قران قدس» درگویش‌های خراسان جنوبی». مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، دانشگاه فردوسی مشهد، بهار.
[20]. صلاحی مقدم، سهیلا (۱۳۹۲ ش). «بررسی دو ترجمه آغازین با دو گویش». پژوهش‌های ادبی قرآنی.
[21]. عظیمی، حبیب‌الله، (۱۳۸۹ ش). اصول و مبانی نسخه‌شناسی، تهران، سازمان کتابخانۀ ملی.
[22]. غلامی مقدم، برات علی (1390 ش). «ویژگی جلدهای نسخ ...». گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[23]. فضائلی، حبیب‌الله (۱۳۶۲ ش). اطلس خط. اصفهان، مشعل.
[24]. فاضل نیشابوری فضل‌الله (۱۳۹۰ ش). «سیر تحول خط در دورۀ سلجوقی ... ».گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[25]. فاضل هاشمی ،سید محمدرضا (۱۳۹۰ ش). «معرفی مصحف راوندی». گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل.
[26]. فریدونی، حسنعلی (۱۳۹۰ ش). « معرفی قرآن نفیس شماره 1771 از گنجینۀ مصاحف خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی». گنج‌نامۀ رضوی سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[27]. فریدونی حسنعلی؛ عمادی، مرجان (۱۳۹۳ ش). «عناصر فهرست‌نویسی در...». ماهنامۀ کتابچه، تیر.
[28]. فرهمند نژاد، جواد (۱۳۹۰ ش). «معرفی برخی نفائس قرآنی ...». گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[29]. فکرت، محمد آصف (۱۳۶۳ ش). فهرست نسخ خطی. مشهد.
[30]. کریمان، حسین(۱۳۵۴ ش). ری باستان. تهران، انتشارات دانشگاه ملی ایران.
[31]. ـــــــــــــ (۱۳۵۶ ش). قصران کوهسران. تهران، انجمن آثار ملی.
[32]. گلچین معانی، احمد (۱۳۴۷ ش). راهنمای گنجینه قرآن. مشهد، کتابخانه‌های آستان قدس رضوی.
[33]. ـــــــــــــ (۱۳۵۵ ش). مشخصات قرآن ش 661. فرهنگ لغات قران، مشهد، دانشگاه فردوسی.
[34]. مایل هروی، نجیب (۱۳۷۲ ش). کتاب‌آرایی در تمدّن اسلامی. مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
[35]. معین، محمد (۱۳۶۳ ش) . فرهنگ لغت فارسی. تهران.
[36]. نوری نیا، محمدحسن (۱۳۹۰ ش). «معرفی قرآن ... شماره 661 آستان قدس رضوی». فصل‌نامۀ گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز.
[37]. وفادار مرادی، محمد، «شناخت کاغذ عصر سلجوقی». گنج‌نامۀ رضوی، سال اوّل، دفتر اوّل، پاییز
[38]. ولایتی، علی‌اکبر(۱۳۸۳ ش). فرهنگ و تمدن اسلامی، تهران، نشر معارف.
[39]. هالدین، دانکن (۱۳۶۶ ش). صحافی و جلدسازی. ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، سروش.