گونه شناسی و تحلیل مفاد روایات شیعی باب التسلیم، با رویکرد تسلیم در برابر اهل بیت(علیهم‌السلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

تسلیم در برابر معارف بیان­شده توسط پیشوایان دینی، موضوعی است که بسیاری از روایات شیعی بر آن تأکید کرده­اند. این روایات، بر تسلیم محض و فرمان­برداری کامل در برابر اوامر و نواهی معصومان(ع) دلالت دارند. نظر به محوریت عقل در تفکر شیعی برای سنجش و پذیرش موضوعات دینی، فقدان تبیین درست از روایات پیش­گفته، تقویت انگارۀ­ تعارض تسلیم­پذیری و عقل­گرایی و تضعیف منزلت عقل را موجب می‌شود. بنابراین کشف معنای حقیقی تسلیم­پذیری و تحدید مرزهای واقعی آن که با نگاهی جامع به آموزه­های دینی و آگاهی از برخی مقدمات صورت می­گیرد، ضرورتی انکارناپذیر به شمار می­رود. پژوهش پیش­رو، ضمن گونه­شناسی روایات تسلیم­پذیری، مفاد هر یک از گونه­ها را با روش توصیفی ـ تحلیلی بیان می­کند تا مشخص شود که تسلیم در برابر معصومان(ع) به معنای اطاعت بی­دلیل و به معنای تعطیلی عقل و پذیرش جاهلانه نیست، بلکه تسلیمِ مطلوب، امری اختیاری و مبتنی بر کاوش­های عقلی و برهان‌های عقلایی است.

کلیدواژه‌ها


[۱]. قرآن کریم.
[2]. ابن ­کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419). تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[3]. ابن­ منظور، محمد بن مکرم (1414). ‏لسان­ العرب. بیروت، دار صادر.
[4]. انصاری، مرتضی (1431). فرائد الأصول. قم، مجمع الفکر الاسلامی.
[5]. آلوسی، سید محمد (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[6]. بحرانی، سید هاشم ‏(1416). البرهان فی تفسیر   القرآن. تهران‏، بعثت.
[7]. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن‏‏، قم‏، دار الکتب الإسلامیة.
[8]. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[9]. جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم. قم، اسراء.
[۱0]. ـــــــــــــــــ (1391). توحید در قرآن. قم، اسراء.
[۱1]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411). ‏المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفى عبد­القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة.
[۱2]. حر عاملی، محمد بن حسن (1409).وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم‏، موسسه آل­البیت علهیم السلام.
[۱3]. درویش، محی­الدین (1415). إعراب القرآن الکریم و بیانه. دمشق، دارالارشاد.
[۱4]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن. دمشق، دارالقلم.
[15]. سیدرضی، محمدبن حسین (1414). نهج­البلاغه. تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت.
[۱۶]. سیوطی، جلال­الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم، کتاب­خانه آیة­الله مرعشی نجفی.
[۱۷]. صدر، سید محمد­باقر (1408). مباحث الأصول. تقریر سید کاظم حائری­، قم، دارالبشیر.
[۱۸]. صدر­المتألهین، محمد بن ابراهیم‏ (1383). شرح أصول الکافی. تحقیق محمد خواجوی، تهران‏، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[۱۹]. صدوق‏، محمد بن علی (1398). التوحید. تحقیق هاشم حسینی، قم‏، جامعۀ مدرسین‏ حوزۀ علمیۀ قم.
[۲۰]. ــــــــــــــ (1362). الخصال. تحقیق علی ­اکبر غفاری، قم‏، جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم.
[۲۱]. صفار، محمد بن حسن‏ (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد. قم‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
[۲۲]. طباطبائی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[۲۳]. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان لعلوم القرآن. تهران، ناصر خسرو.
[۲۴]. طوسی، محمد بن حسن‏ (؟). التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت‏، دار احیاء التراث العربی.
[۲۵]. عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی. تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه.
[۲۶]. فخررازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت‏، دار احیاء التراث العربی.
[۲۷]. فراء، یحیی بن زیاد (؟). معانی القرآن. قاهره، دار المصریه للتألیف و الترجمة.
[۲۸]. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین. قم،‏ هجرت.
[۲۹]. فیض­کاشانی، ملا محسن (‏1418). الأصفی فی تفسیرالقرآن. قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[۳۰]. ـــــــــــــــــ (1406). الوافی. اصفهان‏، کتاب­خانۀ أمیرالمؤمنین علی(ع).
[۳۱]. قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران‏، ناصر خسرو.
[۳۲]. کشی، محمد بن عمر (1348). رجال الکشی. مشهد، موسسۀ نشر دانشگاه مشهد. ‏
[۳۳]. کلینی، محمد بن یعقوب (1362). الکافی‏. تهران‏، ‏اسلامیه.
[۳۴]. مازندرانی، محمدصالح­ (1382). شرح الکافی. تهران‏، المکتبة الإسلامیة.
[۳۵]. مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران‏، اسلامیه.
[۳۶]. ــــــــــــ (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران، دارالکتب اسلامیه.
[۳۷]. مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[۳۸]. مظفر، محمد­رضا (1436). اصول الفقه، قم، بوستان کتاب.
[۳۹]. ملکی میانجی، محمد­باقر (1400). بدایع الکلام فى تفسیر آیات الأحکام، بیروت، مؤسسه الوفاء.