تحلیل درصد بهره‌مندی تفاسیر قرآن از روایات اهل‌بیت(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف قرآن و اهل‌البیت(ع) دانشگاه اصفهان

2 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تفسیر اثری، دانشگاه اصفهان

چکیده

تولید علم به جای توزیع علم، در گرو تعیین مرزهای دانش در موضوع مورد پژوهش است. در زمینۀ روایات تفسیری نیز ابتدا باید وضعیت تفاسیر از لحاظ میزان اقناع مخاطب و فراوانی روایاتِ استقصاء شده، بررسی شود. پژوهش حاضر پس از مقایسۀ تفاسیر، با روش تطبیقی ـ تاریخی به توصیف و تحلیل نتایج به دست آمده می‎‌پردازد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل 94 تفسیر از تفاسیر موجود در نرم‌افزار جامع‌التّفاسیر و تفسیر‌های مهم دیگری چون البیان، الجواهر، تسنیم و تفسیر اهل‌بیت(ع) است. گزینش این منابع، بر اساس میزان فراوانی روایات و اقتباس سایر منابع از آن‌ها صورت گرفته است. این بررسی به صورت موردی و حول 175 آیه از سور‌ه‌های نساء، مائده و آل‌عمران انجام شده است. براساس این بررسی‌ها، دو آسیب مهم روایات‌تفسیری عبارتند از استقصاء ناقص و نیز پراکندگی روایات‌‌ تفسیری در منابع‌ روایی به‌طوری‌که در بازۀ مورد مطالعه، تعداد 529 روایت جدید از منابع روایی (بیش از 60 درصد کل روایات جدید قرن15)، توسط پژوهشگر از منابع‌ روایی یافت شد. همچنین حدود 45 درصد از روایات موجود در ذیل آیات، در 11 تفسیر برتر (شیعی و سنّی) این تحقیق موجود است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر البصروی الدمشقی (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: عبدالعزیز غنیم و محمد احمد عاشور و محمد ابراهیم البنا، قاهره: دار الشعب.
[3]. احسانی‌فر لنگرودی، محمد (1384ش). «طرحی نو در تبیین غنای تفسیری در احادیث اهل‌بیت(ع)». فصلنامۀ علوم حدیث، شماره 35 و 36، ص258ـ273.
[4]. بحرانی، سیدهاشم (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
[5]. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371ق). المحاسن. محقّق: جلال‌الدین محدّث، قم: دار الکتب الاسلامیّه، چاپ دوم.
[6]. بروجردی، سید محمدابراهیم (1366ش). تفسیر جامع. تهران: انتشارات صدر، چاپ ششم.
[7]. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410ق). غررالحکم و دررالکلم. محقّق: سیدمهدی رجائی، قم: دارالکتاب الاسلامی، چاپ دوم.
[8]. ثقفی تهرانی، محمد (1398ق). تفسیر روان جاوید. تهران: انتشارات برهان، چاپ سوم.
[9]. جصاص، احمد بن علی (1405ق). احکام‌القرآن. تحقیق: محمدصادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التّراث العربی، چاپ اول.
[10]. جوادی عاملی، عبدالله (1389ش). تسنیم. محقّق: مجید حیدری‌فر، حسن جلیل، تهران: مرکز نشر اسراء.
[11]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد (1363ش). تفسیر اثنی عشری. تهران: انتشارات میقات.
[12]. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1383ش). «سبکی نوین در تفسیر روایی روش‌شناسی کتاب التّفسیر الاثری الجامع». بیّنات، شماره 44، ص 108ـ135.
[13]. سیوطی، عبدالرّحمن بن ابی‌بکر (1414ق). الدّرالمنثور فی تفسیر الماثور. بیروت: دارالفکر.
[14]. صادقی تهرانی، محمد (1365ش). الفرقان. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
[15]. طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیّه قم، چاپ پنجم.
[16]. عاشور، علی (1431ق). الجواهر فی تفسیر القرآن. بیروت: دار نظیر عبود.
[17]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415ق). نورالثّقلین. قم: انتشارات اسماعیلیان، تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی.
[18]. عمید زنجانی، عباسعلی (1373ش). مبانی و روش‌های تفسیر قرآن. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم.
[19]. العیاشی، محمد بن مسعود السلمی السمرقندی (1380ق). کتاب ‌التفسیر. تحقیق: سیّد هاشم رسولی محلاتی، تهران، چاپخانه العلمیه.
[20]. فیض کاشانی، ملامحسن (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: انتشارات الصّدر.
[21]. قاسمی، محمد جمال الدّین (1418ق). محاسن التّأویل. تحقیق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[22]. قرطبی، محمد بن احمد (1364ش). الجامع لاحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
[23]. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368ش). کنز الدّقائق و بحرالغرائب. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
[24]. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی. محقّق: علی‌اکبر غفّاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیّه، چاپ چهارم.
[25]. مسعودی، عبدالهادی (1384ش). «تفسیر روایی به روایت دیگر». فصلنامۀ علوم حدیث، سال دهم، شماره1ـ2 (پیاپی36).
[26]. مظهری، محمد ثناء‌الله (1412ق). التّفسیر المظهری. تحقیق: غلام‌نبی تونسی، پاکستان: مکتبه رشدیّه.
[27]. معرفت، محمدهادی (1388ش). التّفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب. جلد دوم، قم: تمهید.
[28]. ــــــــ (1390ش). التّفسیر الاثری الجامع. جلد اول، مترجم: جواد ایروانی، قم: تمهید.
[29]. مهریزی، مهدی (1389ش). «روایات تفسیری شیعه ـ گونه‌شناسی و حجیت». نشریۀ علوم حدیث، شمارۀ 55، صفحات 3ـ36.
[30]. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی (1409ق). مواهب‌الرّحمن فی تفسیر القرآن (حمد تا مائده). بیروت: موسسۀ اهل‌البیت(ع)، چاپ دوم.
[31]. میبدی، احمد بن محمد (1371ش). کشف‌الاسرار و عدّة‌الابرار. تحقیق: علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.