دانش اعراب القرآن و نقش آن در ترجمة قرآن کریم ( با تاکید بر ترجمۀ شاه ولی الله دهلوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

اعراب القرآن از دانش‌هایی است که در راستای فهم و تفسیر استدلالی قرآن کریم شکل گرفته و در آن، آثار ارزشمندی تالیف شده است. در میان قرآن‌پژوهان، معرِبان در کتاب‌های «اعراب القرآن» و مفسران در آثار تفسیری خود به خوبی اهمیت این دانش را دریافته و از آن بهره برده‌اند اما برخی از مترجمان با تساهل از این دانش گذر کرده و به یافته‌های دانش اعراب القرآن به عنوان یکی از بایسته‌های مقدماتی ترجمۀ قرآن کمتر توجه کرده‌اند. در این مقاله نخست به تعریف این دانش و پژوهش‌ها و تالیف‌های صورت گرفته در آن پرداخته و سپس نقش اعراب القرآن را در ترجمۀ صحیح قرآن کریم پیگیری کرده‌ایم. مهم‌ترین عناصر تاثیر گذار اعراب القرآن بر ترجمۀ کلام الله عبارت‌اند از توجه به معنای مراد گوینده بر پایۀ ظهور عرفی، رعایت قواعد نحو و علائم اعراب، عنایت به ایجاز‌های حذف، توجه به سیاق و قرائن سازندۀ معنا، دقت در تقدیم و تأخیر الفاظ، توجه به تعدد وجوه در یک آیه و تشخیص نوع ادوات بکار رفته در آن. از میان ترجمه‌‌های قرآن «شاه ولی‌اللّه دهلوی» در ترجمۀ خود به وجوه اعراب کلمات قرآن توجه تام ورزیده و ترجمۀ او از این حیث قابل قبول است گرچه درمواردی از اعمال آموزه‌های اعراب القرآن غفلت کرده و ترجمه‌اش به راه ناصواب رفته است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم
[2]. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم، موسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
[3]. ابن مالک، محمد بن عبد الله (1364ش).  ألفیة ابن مالک. تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة.
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب.  بیروت، دار صادر.
[5]. ابن هشام، عبد الله بن یوسف (1401ق). الاعراب عن قواعد الاعراب. الریاض، جامعة الریاض.
[6]. ---------- (1411ق). مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب. بیروت، دار الجیل.
[7]. ابو حیان، محمد بن یوسف (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت، دار الفکر.
[8]. ارفع، سید کاظم (1381ش). ترجمۀ قرآن، چاپ اول، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی.
[9]. اشمونی، علی بن محمد بن عیسى (1419ق). شرح الأشمونی على ألفیة ابن مالک. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[10]. اقبال، ابراهیم (1389ش). فرهنگ نامه علوم قرآن. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
[11]. الهی قمشه‏ای، مهدی (1380ش). ترجمۀ قرآن. قم، انتشارات فاطمة الزهراء (س).
[12]. انصاریان، حسین (1383ش). ترجمۀ قرآن. قم، انتشارات اسوه.
[13]. آیتی، عبد‌المحمد (1374ش). ترجمۀ قرآن. چاپ چهارم، تهران، انتشارات سروش تهران.
[14]. برزی، اصغر (1382ش). ترجمۀ قرآن. تهران، بنیاد قرآن.
[15]. جامعۀ مدرسین (1390ش). جامع المقدمات. قم، دارالفکر.
[16]. حاجی خلیفة، مصطفى بن عبد الله (1941م). کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون. بغداد، مکتبة المثنی.
[17]. حلبی، علی اصغر (1380ش). ترجمۀ قرآن. تهران، انتشارات اساطیر.
[18]. خلیل فراهیدی، أبو عبد الرحمن (؟)، کتاب العین، بی جا، دار ومکتبة الهلال.
[19]. خواجوی، محمد (1410ق). ترجمۀ قرآن. چاپ اول، تهران، انتشارات مولى.
[20]. درویش، محیی‌الدین(1415ق).  اعراب القرآن و بیانه. چاپ چهارم، سوریه، دار الارشاد.
[21]. الدعاس، احمد عبید؛ حمیدان، احمد محمد؛ القاسم، اسماعیل محمود (1425ق). اعراب القرآن الکریم. دمشق، دار المنیر و دار الفارابی.
[22]. دهلوی، شاه ولی الله (1417ق). ترجمۀ قرآن. مدینه، مجمع ملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
[23]. رضائی، محمد علی (1383 ش). ترجمۀ قرآن. قم، موسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر.
[24]. الرضی الأستر آبادی، محمد بن الحسن (1395ق). شرح شافیة ابن الحاجب. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[25]. رهنما، زین العابدین(1346ش). ترجمه و تفسیر رهنما، تهران، انتشارات کیهان.
[26]. زبیدی، محمد بن محمد (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. چاپ اول، بیروت، دار الفکر.
[27]. زرکلی، خیر‌ الدین (2002 م). الاعلام. بیروت، دار العلم للملایین.
[28]. الزمخشری، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت، دار الکتاب العربی.
[29]. السیوطی، جلال الدین (؟). الاتقان فی علوم القرآن. بی‌جا، انتشارات الشریف الرضی.
[30]. ----------، (؟). البهحة المرضیة فی شرح الالفیة. تهران، انتشارات وفا.
[31]. شاهرودی، محمد رضا؛ (1387ش). « تعلق حروف جاره و تأثیر آن در تفسیر قرآن کریم»،  مقالات و بررسیها، تهران، ص71-86.
[32]. الشرتونی، الرشید (1427ق). مبادئ العربیة. چاپ چهاردهم، قم، مؤسسۀ انتشارات دار العلم.
[33]. طاهری قزوینی، علی اکبر (1380ش). ترجمۀ قرآن. چاپ اول، تهران، انتشارات قلم.
[34]. الطباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[35]. الطبرسی، الفضل بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[36]. عباس حسن (1428ق). النحو الوافی. چاپ اول، بیروت، مکتبة المحمدی.
[37]. فولادوند، محمد مهدی (1415ش). ترجمۀ قرآن. تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
[38]. کرباسی، محمد جعفر (1422ق). اعراب القرآن. بیروت، دار و مکتبة الهلال.
[.39]. مجتبوی، سید جلال الدین (1371ش). ترجمۀ قرآن. تهران، انتشارات حکمت.
[40]. محمد ندیم فاضل (1426ق). التضمین النحوی فی القرآن الکریم. مدینه، دار الزمان.
[41]. مظفر، محمد رضا (1377ش). اصول الفقه. قم، موسسۀ دار التفسیر.
[42]. موسوی گرمارودی، سید علی (1384 ش). ترجمۀ قرآن. تهران، انتشارات قدیانی.
[43]. نحاس، أحمد بن محمد (1421ق). إعراب القرآن. بیروت، منشورات محمد علی بیضون، دار الکتب العلمیة.