رهیافتی بر تأثیر باورهای کلامی بر ارزیابی سند و متن حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات دانشگاه اراک

چکیده


حدیث در میان مسلمانان همواره از جایگاه مهمی برخوردار بوده زیرا پس از قرآن کریم، دومین منبع و خاستگاه فکری مسلمانان و همچنین تنها واسطۀ میان آنان و سنت معصومان است. از سوی دیگر، میان‌رشته‌ای‌بودن دانش حدیث اقتضا می‌کند که رابطۀ آن را با دانش‌های مرتبط بررسی کنیم. در این میان، دانش کلام یکی از دانش‌هایی است که ارتباط وثیقی با دانش حدیث دارد زیرا راویان و مؤلفان کتاب‌های حدیثی هریک قالب فکری خاصی دارند که بر اساس آن به حدیث می‌نگرند. در این میان، باورهای کلامی نقش بسزایی در شکل‌گیری قالب فکری افراد دارد لذا بررسی تأثیر باورهای کلامی بر حوزۀ حدیث ضروری است و بدین‌ترتیب، مقصد اصلی پژوهش‌های حدیثی یعنی نقد و فهم حدیث را بهتر می‌توان سامان‌دهی کرد. نوشتار حاضر پاسخ این پرسش را بررسی می‌کند: آیا باورهای کلامی بر حوزۀ حدیث تأثیر گذاشته است؟ در صورت مثبت‌بودن پاسخ، آیا این تأثیر سلبی بوده یا علاوه‌ بر آن، تأثیر ایجابی هم داشته است؟ با این بررسی روشن شد که باورهای کلامی آثار سلبی گوناگونی از خود در سند ومتن حدیث بر ‌جای گذاشته است که حاکی از لزوم توجه به تأثیر باورهای کلامی  بر حدیث است.
 

کلیدواژه‌ها


[۱]. قرآن کریم.
[2]. ابن‌ابی‌الحدید، محمد‌بن‌عبدالحمید (؟). شرح نهج البلاغة. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، تهران، جهان.
[3]. ابن‌ابی‌شیبة، احمد‌بن‌عثمان (؟). المصنف. تحقیق سعید محمد اللحّام، بیروت، دارالفکر.
[4]. ابن‌اثیر، عزالدین (؟). اسد الغابة، تهران، اسماعیلیان.
[5]. ابن‌حجر، احمد‌بن‌علی عسقلانی ( 1415ق). الاصابة. تحقیق عادل احمد عبد الموجود وعلی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
[6]. ---------- (؟). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفة.
[7]. ابن‌حنبل، احمد (؟). مسند احمد حنبل، بیروت، دار صادر.
[8]. ابن خلکان، احمد (1417ق). وفیات الاعیان. بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
[9]. ابن‌سعد، محمد (1414ق). الطبقات الکبری. تحقیق:سُهیل کیّالی، بیروت، دار الفکر.
[10]. ---------- (؟). الطبقات الکبری. بیروت، دار صادر.
[11]. ابن طاووس، علی بن موسی (1364). اللهوف علی قتل الطفوف. ترجمۀ سید احمد فهری زنجانی، تهران، انتشارات جهان.
[12]. ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبد الله (1415ق). الاستیعاب، تحقیق علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة.
[13]. ابن‌کثیر، اسماعیل‌ (1396ق). السیرة النبویة، تحقیق مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفة.
[14]. ---------- (1408ق). البدایة و النهایة. تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[15]. ابن‌ماجة، محمد‌بن‌یزید (؟). السنن. محمد فؤاد الباقی، بیروت، دار الفکر.
[16]. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت، دار الفکر.
[۱7]. ابن‌هشام، عبدالملک (؟). السیرة النبویة. تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۱8]. ابوزهو، محمد (؟). الحدیث والمحدثون، بی جا، دار الکتب العربی.
[۱9]. اشعری قمی، سعد‌بن‌عبدالله (؟). المقالات و الفرق. تحقیق:محمد جواد مشکور، تهران،عطایی.
[20]. اصفهانی، علی بن حسین ( ؟). مقاتل الطالبیین. قم، دار الکتاب.
[21]. امین، سید محسن ( 1403ق). اعیان الشیعة. تحقیق: حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
[22]. امینی، عبدالحسین ( 1416ق)، الغدیر. تحقیق:مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
[23]. ----------- ( 1387ق). الغدیر. بیروت، دار الکتاب العربی.
[24]. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل (1401ق). صحیح البخاری. بیروت، دار الفکر.
[25]. بلاذری، احمد‌بن‌یحیی ( 1396ق). انساب الاشراف. تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت، اعلمی.
[26]. بهبودی، محمد باقر ( 1378). علل الحدیث. تهران، سنا.
[27] .ترمذی، محمد‌بن‌عیسی (1403ق). السنن. تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر.
[28]. تستری، محمدتقی (1418ق). قاموس الرجال. تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[29]. جصّاص، احمد بن علی (1405ق). الفصول فی الاصول. تحقیق: عجیل جاسم النشمی، بی جا، بی نا.
[30]. حسن بیگی، علی (1382). «عدالت صحابه، زمینه ها و پیامدها». پژوهش‌های فلسفی- کلامی، قم، سال پنجم، شمارۀ 17و 18، پاییز و زمستان، صص105-130.
[31]. حسکانی، عبیدالله‌بن ‌عبدالله (1411ق). شواهد التنزیل، تحقیق:محمد‌باقر محمودی، مجمع الثقافة الاسلامیة.
[32]. حلبی، نور الدین ( 1400ق). السیرة الحلبیة. بیروت، دار المعرفة.
[33]. حلی،حسن بن یوسف، (1407ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق:حسن حسن زاده آملی،قم،مؤسسة النشر الاسلامی.
[34]. ------------ (؟). نهج الحق و کشف الصدق. قم، دار الهجرة.
[35]. حیدر، اسد (1403ق). الامام الصادق و المذاهب الاربعة. بیروت، دار الکتاب العربی.
[36]. خطیب بغدادی، احمد بن علی (1405ق). الکفایة. تحقیق احمد عمر هاشم، بیروت، دار الکتاب العربی.
[37]. ذهبی، احمد‌بن‌عثمان ( 1382ق)، میزان الاعتدال. تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة.
[38]. راضی، حسین (؟). سبیل النجاة فی تتمة المراجعات. بی‌جا، بی‌نا.
[39]. زرندی حنفی، محمد‌بن‌یوسف ( 1377ق)، نظم درر السمطین. نجف، مکتبة امیرالمؤمنین(ع).
[40]. سلقینی، ابراهیم بن محمد (1411ق). المیسر فی اصول الفقه. بیروت، دار الفکر المعاصر.
[41]. سید رضی، محمد بن الحسین (؟). نهج البلاغة. تحقیق صبحی صالح، قم، دار الهجرة.
[42]. سید مرتضی، علی‌بن الحسین ( 1405ق)، رسائل المرتضی. تحقیق سید مهدی رجایی، قم، دار القرآن.
[43]. سیوطی، جلال الدین (؟). الدر المنثور. بیروت، دار المعرفة
[44]. شافعی، محمد‌بن ‌ادریس (؟). الرسالة. تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، المکتبة العلمیة.
[45]. شرف الدین، عبدالحسین ( 1402ق). المراجعات. بیروت، جمعیة الاسلامیة.
[46]. شریف القرشی، باقر ( 1395ق). حیاة الامام الحسین(ع). نجف، مکتبة الآداب.
[47]. شوکانی، محمد‌بن‌علی ( بی‌تا). نیل الاوطار. بیروت: دار الجلیل.
[48]. شهید ثانی، زین الدین بن نور الدین (1413ق). الرعایة فی علم الدرایة. تحقیق عبدالحسین محمد علی البقال، قم، مکتبة آیة‌ الله ‌العظمی المرعشی النجفی، چاپ دوم.
[49]. شیبانی، محمد‌بن ‌الحسن (؟) السیر الکبیر. بی‌جا: بی‌نا.
[50]. صبحی صالح ( 1363). علوم الحدیث و مصطلحه. قم: رضی.
[51]. صالحی شامی، محمد‌بن‌یوسف ( 1414ق). سبل الهدی و الرشاد. تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوّض، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[52]. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1380). عصای موسی. تهران: امید فردا.
[53]. ------------ (1368). شهید جاوید. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
[54]. صدر، حسن (؟). نهایة الدرایة. تحقیق ماجد الغرباوی، قم، مشعر.
[55]. صدوق، محمد‌بن علی ( 1398ق). التوحید. تحقیق سید هاشم حسینی طهرانی، تهران: مکتبة الصدوق.
[56]. ---------- (1404ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه. تحقیق:علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[57]. ---------- ( 1371). الاعتقادات. تحقیق عصام عبدالسید، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
[58]. ---------- ( 1404ق). عیون اخبار الرضا (ع). تحقیق حسین الاعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
[59]. ---------- (1380). عیون اخبار‌ الرضا(ع). ترجمۀ علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
[60]. طباطبایی، سید محمدحسین ( 1363). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
[61]. طبرانی، سلیمان‌بن ‌احمد (؟). المعجم الأوسط. تحقیق طارق بن عوض و عبدالحسین ابراهیم، بی‌جا: دار الحرمین.
[62]. طبری، محمد‌بن ‌جریر ( 1415ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن. تحقیق صدقی جمیل العطّار، بیروت: دار الفکر.
[63]. ---------- (؟). تاریخ الطبری. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
[64]. عابدی، احمد (1384). مکتب کلامی قم. قم: زائر.
[65]. غزالی، ابوحامد محمد ( 1419ق). المنخول فی علم الاصول. تحقیق محمد حسن هیتو، بیروت: دار الفکر.
[66]. فاضل مقداد، مقداد‌بن‌عبدالله (1380). اللوامع الالهیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
[67]. فیروزآبادی، مرتضی (؟). السبعة من السلف. قم، فیروزآبادی.
[68]. قاسمی، جمال الدین ( 1399ق). قواعد التحدیث. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[69]. قطب راوندی، سعید‌بن هبة الله (1418ق). قصص الانبیاء. تحقیق غلامرضا عرفانیان، قم، مؤسسة الهادی.
[70]. کراجکی، محمد بن علی( 1405ق). الاستنصار. بیروت، دار الاضواء.
[71]. کلینی، محمد‌بن ‌یعقوب ( 1388ق). الکافی. تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
[72]. مالک، مالک‌بن ‌انس (1406ق). الموطأ. تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[73]. مامقانی، عبدالله (1411ق). مقباس الهدایة فی علم الدرایة. تحقیق مؤسسة آل‌البیت، بیروت، مؤسسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
[74]. مبارکفوری، محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم (1410ق)، تحفة الاحوزی فی شرح الترمذی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[75]. متقی هندی، علی بن حسام (؟). کنز العمال. تحقیق بکری حیانی وصفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
[76]. مجلسی، محمد باقر (1386). بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع). تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم.
[77]. مسلم، مسلم بن حجاج (1420ق). صحیح مسلم بشرح الامام النووی. تحقیق عرفان حسّونة، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
[78]. مظفر، محمدحسین ( 1385). پژوهشی در باب علم امام(ع). ترجمۀ علی شیروانی، قم: دار الفکر.
[79]. مفید، محمدبن‌ نعمان (1413ق). اوائل المقالات. تحقیق ابراهیم انصاری، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
[80]. ------------ (؟). الجمل. قم، مکتبة الداوری.
[81]. ------------ ( 1414ق). تصحیح اعتقادات الامامیة. تحقیق: حسین درگاهی، بیروت: دار المفید.
[82]. ------------ (1413ق). الإرشاد. بیروت، دار المفید.
[83]. موسوی جزائری، سید علی‌محمد، (1378). ترجمه و متن کامل مقتل الحسین(ع). بی‌جا: مترجم
[84]. مویدی، علی (1378). فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع). قم، معروف.
[85]. میلانی، علی ( 1405ق)، خلاصۀ عبقات الانوار. قم: مؤسسة البعثة.
[86]. نجمی، محمدصادق ( 1364)، سخنان حسین‌بن ‌علی(ع) از مدینه تا کربلا. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[87]. نوری، حسین (1408ق). مستدرک الوسائل. تحقیق مؤسسة آل البیت، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاءالتراث.
[88]. نووی، یحیی بن شرف (1420ق). المنهاج. بیروت، تحقیق عرفان حسّونة، دار احیاء التراث العربی.