بررسی تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و علامه فضل‌الله دربارۀ تفسیر آیۀ شقّ‌القمر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

عموم مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این باورند که آیۀ « اِقْتَربَتِ الساعَةُ وَ انْشَقَّ القَمَرُ [قمر:1] هنگام قیامت نزدیک شد و ماه شکافت» ناظر به معجزۀ شق‌القمر است که در زمان پیامبر خاتم(ص) تحقق یافته است. در مقابل، اندکی از مفسران از جمله سید محمدحسین فضل‌الله (صاحب تفسیر مِن وَحیِ القرآن) بر این باورند که این آیه به شکافته شدن ماه در قیامت اشاره دارد و روایاتی که تحقق آن در زمان پیامبر(ص) را مطرح کرده‌اند قابل اتکا نیستند. علامه طباطبایی در المیزان از نظریۀ مشهور دفاع کرده اما فضل الله آن را نقد کرده و دفاعیات صاحب المیزان را ناکافی دانسته است. در این نوشتار با استناد به شواهد قرآنی و تاریخی نشان داده شده است که نظریۀ مشهور با اشکال‌هایی مواجه است و نظریۀ فضل الله و شماری از عالمان مسلمان که انشقاق قمر را از رویدادهای هنگام قیامت می‌دانند قوی‌تر است.

کلیدواژه‌ها


منابع
[1]. قرآن کریم.
[2]. آلوسی، سیدمحمود (1415). روح المعانی. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[3]. ابن اثیر، علی (1409). اسد الغابة. بیروت، دارالفکر.
[4]. ابن بابویه، محمد (1385). علل الشرائع. قم، کتابفروشی داوری.
[5]. ابن جوزی، ابوالفرج (1422). زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالکتب العربی.
[6]. ابن شهرآشوب، محمد (1379). مناقب آل أبی‌طالب(ع). قم، علامه.
[7]. ابن عاشور، محمد (1984). التحریر و التنویر. تونس، الدار التونسیة للنشر.
[8]. ابن عبدالبر، یوسف (1412)‌. الاستیعاب. بیروت، دارالجیل.
[9]. ابن قتیبه، عبدالله (1419). تأویل مختلف الحدیث. ابن قتیبه، تحقیق محمد محیی الدین الاصفر، بیروت، المکتب الاسلامی- دوحه، مؤسسة الاشراق.
[10]. ابن هشام؛ عبدالملک (؟). السیرة النبویه. بیروت، دارالمعرفة.
[11]. ازهری، محمد (؟). تهذیب اللغة. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[12]. اصبهانی، ابونعیم (1412). دلائل النبوة. بیروت، دارالنفائس.
[13]. امینی، عبدالحسین (1416). الغدیر. قم، مرکز الغدیر.
[14]. بحرانی، سید هاشم (1416). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران، بنیاد بعثت.
[15]. بخاری، محمد (1422). صحیح البخاری. تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، بی جا، دار طوق النجاة.
[16]. بغدادی، عبدالقاهر (1408). الفرق بین الفرق. بیروت، دارالجیل-دارالآفاق.
[17]. بلاذری، احمد (1417). انساب الاشراف. تحقیق سهیل زکار، بیروت، دارالفکر.
[18]. جعفریان، رسول (1385)، سیرۀ رسول خدا(ص). قم، دلیل ما .
[19]. حلیمی، ابوعبدالله (1399). المنهاج فی شعب الإیمان. تحقیق حلمی محمد فودة، بی جا، دارالفکر.
[20]. خصیبی، حسین (1419). الهدایة الکبری. بیروت، البلاغ.
[21]. الخطیب، عبدالکریم (؟). التفسیر القرآنی للقرآن. قاهره، دارالفکر العربی.
[22]. خلیفة بن خیاط (1415). تاریخ.  بیروت، دارالکتب العلمیه.
[23]. رشید رضا (1348 الف). «مسألة انشقاق القمر». مجلة المنار، مصر، ج30، صص261-272.
[24]. --------- (1348 ب). «بقیة الکلام فی احادیث انشقاق القمر». مجلة المنار، مصر، ج30، صص361-376.
[25]. ---------  (1349). «الانتقاد علی المنار»، مجلة المنار، مصر، ج31، صص63-69.
[26]. زرکشی، محمد (1410).  البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
[27]. سیوطی، جلال الدین(1404)، الدر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
[28]. --------- (1421). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت، دارالکتاب العربی.
[29]. طباطبائی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم، جامعه مدرسین.
[30]. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان. تهران، ناصرخسرو.
[31]. طبری، محمد(1387)، تاریخ الطبری. بیروت، دارالتراث.
[32]. طبری، محمد(1412). جامع البیان. بیروت، دارالمعرفه.
[33]. طوسی، محمد(1414 الف). الأمالی. قم، دارالثقافة.
[34]. طوسی، محمد(1414 ب). الرسائل العشر. قم، موسسة النشر الاسلامی.
[35]. طوسی، محمد (؟). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[36]. عبدالرزاق صنعانی (1403). المصنف. تحقیق الاعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی.
[37]. الغزالی السقا، محمد(؟). الطریق من هنا. قاهره، دارالشروق.
[38]. فسوی، یعقوب (1401). المعرفة و التاریخ. بیروت، مؤسسة الرسالة.
[39]. فضل الله، سید محمدحسین (1419). من وحی القرآن. بیروت، دارالملاک.
[40]. قاسم بن محمد(1421). الاساس لعقائد الاکیاس.، صعده، مکتبة التراث الاسلامی.
[41]. قاضی عبدالجبار معتزلی(؟)، تثبیت دلائل النبوة، بیروت، دارالعربیة.
[42]. قمی، علی بن ابراهیم (1367). تفسیر القمی. قم، دارالکتاب.
[43]. ماتریدی، ابومنصور(1426). تأویلات أهل السنة. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[44]. المراغی، احمد (1365). تفسیر المراغی. مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
[45]. مرزوقی، احمد (1417). کتاب الأزمنة و الأمکنة. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[46]. مسلم بن حجاج (؟). صحیح مسلم. تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[47]. معرفت، محمدهادی (1415). التمهید فی علوم القرآن. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[48]. مغنیه، محمدجواد (1424). التفسیر الکاشف. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[49]. مفید، محمد (1413). الإرشاد. قم، کنگره شیخ مفید.
[50]. مقدسی‌، مطهر (؟). البدء و التاریخ، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیة .
[51]. میلانی، سیدعلی (1414). نفحات الازهار. قم، مهر .