معنا شناسی سکینه در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن و انقلاب اسلامی، دانشکدۀ معارف و اندیشۀ اسلامی، دانشگاه تهران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.

3 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

قرآن کریم در شش آیه، از نزول «سکینه» از سوی خدا بر پیامبر(ص) و مؤمنان و در آیات دیگری با مشتقات همین واژه از سکینه بودن امور دیگری برای انسان‏ها سخن گفته است. آیا «سکینه» در آیات شش‌گانه با سکینه‌ای که از امور دیگر برای انسان‌ها حاصل می شود از یک سنخ است؟ یا آنکه میان آنها تفاوت ماهوی وجود دارد؟ این تحقیق با روش استنادی، تحلیلی و با مراجعه به تفاسیر و بررسی و نقد آراء مفسِران در باب چیستی حقیقت سکینه، این نتیجه را در اختیار می‏گذارد که سکینه در آیات شش‌گانه، حقیقتی فرامادی است که تحت شرایط خاص و در موقعیت‏های ویژه‏ای بر قلب پیامبر(ص) و مؤمنان نازل می‌شود‏ و آثار و نتایج ویژه‏ای را برای آنان در پی دارد. از این رو سکینه در آیات ششگانه با سکینه‌ای که از امور دیگر حاصل می‏شود تفاوت ماهوی دارد.

کلیدواژه‌ها


[1]  قرآن کریم.
[2]  ابن عاشور، محمدبن طاهر ( ؟ ).  التحریر و التنویر . بی‌جا، بی‌نا.
[3]  ابن عجیبه، احمدبن محمد (1419ق).  البحر المدید فی تفسیر القرآن الکریم. تحقیق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، ناشر دکتر حسن عباس زکی.
[4]  ابن منظور، محمدبن مکرم ( 1996م ).  لسان العرب. بیروت، دار صادر.
[5]  ابن هاشم، شهاب‌الدین احمد ابن محمد (1423ق).  التبیان فی تفسیر غریب القرآن. بیروت، دارالغرب الاسلامی.
[6]  اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر (1375).  تاج التراجم فی تفسیر القرآن للآعاجم. تحقیق: نجیب مایل هروی و علی‏اکبر الهی خراسانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[7]  بغدادی، علاء الدین علی بن محمد (1415ق).  لباب التأویل فی معانی التنزیل. تصحیح: محمدعلی شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[8]  بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423ق).  تفسیر مقاتل بن سلیمان.تحقیق:عبدالله محمد شحاته، بیروت،دار احیا التراث.
[9]  بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق).  انوار التنزیل و اسرار التأویل. تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[10]           راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق).  المفردات فی غریب القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت و دمشق، دارالعلم الدار الشامیه.
[11]           زحیلی، وهبه بن مصطفی؛ (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. چاپ دوم، بیروت و دمشق، دارالفکر المعاصر.
[12]           زمخشری، محمود (1407ق). الکشّاف عن حقایق غوامض التنزیل. چاپ سوم، بیروت، دارالکتاب العربی.
[13]           سبزواری نجفی، محمدبن حبیب الله (1419ق). ارشاد الأذهان الی تفسیر القرآن. بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
[14]           سمرقندی، نصربن محمد بن احمد ( ؟ ). بحرالعلوم. بی ‏جا، بی نا.
[15]           سیوطی، جلال‏الدین ؛ محلی، جلال‏الدین (1416ق). تفسیر الجلالین. بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات.
[16]            شبّر، سید عبدالله (1412ق). تفسیر القرآن الکریم. بیروت، دارالبلاغه للطباعه و النشر.
[17]           طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[18]           طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع‏البیان فی تفسیر القرآن. مقدمه: محمدجواد بلاغی، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصرخسرو.
[19]           طبری، ابو جعفر محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دارالمعرفه.
[20]           طریحی، فخرالدین (1375). مجمع‏البحرین و مطلع النیرین. تحقیق: سید احمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
[21]           طنطاوی، سیدمحمد ( ؟ ). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. بی‏جا، بی‏نا.
[22]           طوسی، محمدبن حسن ( ؟ ). التبیان فی تفسیر القرآن. مقدمه: شیخ آغا بزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر علیلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[23]      فراهیدی، خلیل ابن احمد (1425ق). ترتیب کتاب العین. تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرایی؛ تصحیح: اسعدالطیب، چاپ دوم، تهران، اسوه.
[24]           فضل الله، سید محمد حسین (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. چاپ دوم، دارالملاک للطباعة و النشر، بیروت.
[25]           فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب ( ؟ ). القاموس المحیط. بیروت، دارالجیل.
[26]            فیض کاشانی، ملا محسن؛ (1418ق). الأَصفی فی تفسیر القرآن. تحقیق: محمدحسین درایتی و محمدرضا نعمتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[27]           کاشانی، محمدبن مرتضی (1410ق). تفسیر المعین. تحقیق: حسین درگاهی، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
[28]           کلینی، محمدبن یعقوب ( ؟ ). اصول کافی. ترجمه و شرح: سید هاشم رسولی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
[29]           گنابادی، سلطان محمد (1408ق). تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده. چاپ دوم، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
[30]           مراغی، احمدبن مصطفی ( ؟ ). تفسیر المراغی. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[31]           مصطفوی، حسن (1360).  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[32]           مغنیه، محمد جواد (1424ق).  تفسیر الکاشف. تهران، دارالکتب الأسلامیه.
[33]           ملاحویش آل غازی، عبدالقادر (1382ق). بیان المعانی. دمشق، مطبعه الترقی.
[34]           میرزا خسروانی، علی‏رضا (1390ق). تفسیر خسروی. تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران، انتشارات الاسلامیه.
[35]           نیشابوری، نظام‏الدین حسن بن محمد (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه.