تبیین ریشه‌های قرآنی اندیشۀ کلامی اعجاز قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه سیستمهای قرآنی پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

برخی اندیشمندان میان «اعجاز» قرآن در اصطلاح متکلمان و «الهی بودن» این کتاب فرق نهاده، در همسویی اندیشۀ اعجاز قرآن با‌ آیات قرآن تشکیک کرده‌اند. از سوی دیگر بعضی دانشمندان برای دفاع از اعجاز ذاتی قرآن در برابر اندیشۀ «صرفه»، دلالت آیات موسوم به تحدّی را کافی ندانسته و بر اجماع امّت تکیه دارند. گویا نقش قرآن به عنوان سرچشمۀ اندیشۀ کلامی اعجاز قرآن چندان شناخته نیست. در این پژوهش با استناد به بیان‌های گوناگون قرآن روشن می‌شود که این کتاب آسمانی، همۀ مولفه‌های مذکور در تعریف کلامی معجزه را دارد؛ یعنی علاوه بر الهی بودن، خارق‌العاده و موجب اتمام حجّت است. در نتیجه، ریشۀ قرآنی اندیشۀ اعجاز قرآن به آیات تحدّی محدود نیست بلکه تعبیر‌های گوناگونی در قرآن مانند اطلاق لفظ آیه بر عبارت‌های قرآن و بر معجزات پیامبران پیشین بر خلاف کتب آسمانی دیگر، اوصاف شگفت‌انگیز قرآن، شهادت قرآن بر رسالت پیامبر(ص)، ارجاع به قرآن دربرابر درخواست معجزه از سوی کافران، ... مبیّن اعجاز ذاتی این کتاب آسمانی است.

کلیدواژه‌ها


[1].             قرآن
[2].             آذرنوش، آذرتاش (1390). واکاوی و معادلیابی تعدادی از واژگان قرآنکریم، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
[3].             آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[4].             ابراهیم‌نژاد، محمدرضا (1389). «اعجاز تشریعی قرآن»، آینۀ معرفت، دانشگاه شهیدبهشتی، شماره24، صص135-160.
[5].             ابن‌فارس، ابو‌الحسین ‌احمد (1387). ترتیب مقاییس اللغه، ترتیب: علی عسکری و حیدر مسجدی، قم، انتشارات حوزه و دانشگاه.
[6].             ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة: منشورات محمد علی بیضون.
[7].             ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1426). لسانالعرب، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.
[8].       اخوان‌مقدم، زهره (1391). «تحدی درمحک عقل و نقل و نقد سیرنزولی آیات موسوم به ‌آن»، اولین همایش اعجازقرآن‌کریم، ایران، تهران، پژوهشکدۀ اعجاز قرآن، دانشگاه شهید بهشتی، ص172-190.
[9].             باقلانی، ابو‌بکر محمد بن ‌الطیب (1429). اعجاز القرآن، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.          
[10].         پهلوان، منصور (1382). «تحقیق در وجه اعجاز قرآن کریم»، سفینه، تهران، شماره1، صص5-17.
[11].         جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد(1426). تاج اللغه و صحاح العربیة، الطبعة الرابعة، بیروت، دار احیاء التراث‌ العربی.
[12].         خلیفه، رشاد (1365). اعجاز قرآن، ترجمه سید محمد تقی آیت‌اللهی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.
[13].         خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). البیان فیتفسیرالقرآن، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
[14].         رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر، الطبعة الثالثة، بیروت، دار احیاء التراث العربی. 
[15].         راغب ‌اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمد(1428).المفردات، الطبعة الخامسة، بیروت، دارالمعرفه.  
[16].         رافعی، مصطفی صادق، اعجاز القرآن و البلاغة النبویة، دار الکتب العربیه.
[17].         رضایی ‌اصفهانی، محمدعلی (1389). «چیستی و چالش‌های اعجاز علمی ‌قرآن»، قرآن و علم، تهران، شماره7، صص11-44.
[18].         رضایی ‌اصفهانی، محمدعلی (بی‌تا). «اعجاز قرآن و ابعاد ‌آن»، دانشنامه موضوعی ‌قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ ‌اسلامی:مرکز فرهنگ ومعارف قرآن.
[19].         رهبری، احمد (1391). قرآن و باستان ‌شناسی، تهران، دانشگاه‌هنر.
[20].         روحانی‌مشهدی، فرزانه (1392). امام مهدی(ع)و سرگذشت پیامبران الهی در قرآن، تهران، انتشارات‌منیر.
[21].         زرکشی، محمد بن عبدالله(1410). البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
[22].         زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامضالتنزیل، الطبعة الثالثة، بیروت،دار الکتاب العربی.
[23].         سید مرتضی، علی ‌بن‌ الحسین الموسوی(1429). الموضح عن جهة اعجاز القرآن، چاپ دوم، مشهد، موسسه چاپ‌ و نشر آستان ‌قدس ‌رضوی.
[24].         سیوطی، ابوبکر جلال‌الدین (1421). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب ‌العربی.
[25].         ---------- (1404). الدر المنثور فیالتفسیر بالماثور، قم، کتابخانه ‌عمومی حضرت‌آیت‌الله‌العظمى‌مرعشى‌نجفى.
[26].         ---------- (بی‌تا). معترک الأقران فی إعجاز القرآن‏،دارالفکرالعربى‏.
[27].         شاذلی، سیدبن‌قطب (1425).فی ظلالالقرآن،الطبعة35، بیروت، دار الشروق.
[28].         ---------- (1415). التفسیر الفنی فیالقرآن،بیروت،دارالشروق.
[29].         صبحی صالح (1372). مباحث فی علوم القرآن، چاپ پنجم، قم، منشورات‌ الرضی.
[30].         صباغ، محمد بن ‌لطفی(1410). لمحات فی علوم القرآن واتجاهاتالتفسیر، بیروت، المکتب ‌الاسلامی.
[31].     طالب‌پور، علیرضا (1391).«مرزهای دانش از دیدگاه قرآن مجید»،اولین همایش اعجاز قرآن‌کریم،تهران،پژوهشکده اعجازقرآن، دانشگاه شهید بهشتی.
[32].         طباطبائی، سیدمحمدحسین (1390)،المیزان فی تفسیرالقرآن،چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الأعلمی‌للمطبوعات‏.
[33].         طبری، محمدبن‌جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت، دارالمعرفه.
[34].         طوسی، محمدبن‌حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیرالقرآن‏، بیروت، دار احیاء التراث ‌العربی.
[35].         عابدی، احمد (1385). «نگرش امام خمینی(ره) به اعجاز قرآن»، شیعه‌شناسی، شماره14، صص25-44.
[36].         عایشه بنت‌الشاطئ (1404)، الاعجاز البیانی للقرآن، الطبعة الثانیة، قاهره، دارالمعارف.
[37].         فراهیدی، خلیل ‌بن ‌احمد (1415). کتابالعین، چاپ دوم، قم، انتشارات هجرت.
[38].         الفیومی، سعیدصلاح (1422). الاعجاز العددی فی القرآن، قاهره، مکتبة القدسی.
[39].         قاضی‌زاده،کاظم (1374). «نگرشی به نظریه صرفه»، نامه مفید، قم، شماره3،صص39-76.
[40].         قمی ‌مشهدی، محمد بن ‌محمدرضا (1368). کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران، وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی.
[41].     کاظمی، سید خاور عباس (1391). «اعجاز عرفانی قرآن‌ کریم از منظر امام‌ خمینی»، اولین همایش اعجاز قرآن‌کریم، تهران، پژوهشکده اعجازقرآن، دانشگاه شهید بهشتی،صص60-69.
[42].     کریمی‌نیا، مرتضی (1392). «ریشه‌های‌تکوین نظریه ‌اعجاز قرآن ‌و تبیین ‌وجوه‌ آن درقرون‌نخست»، پژوهش‌های‌ قرآن ‌و حدیث، تهران، دانشگاه تهران، سال46، شماره1، صص113-144.
[43].         مطهری، مرتضی (1388). مجموعه ‌آثار، تهران، انتشارات صدرا.
[44].         مکارم،ناصر و جمعی ‌از نویسندگان (1371)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[45].         مودب، سیدرضا (1389). «اعجاز تاریخی قرآن»، قرآن و علم، قم، سال‌چهارم، شماره7، ص69-91.
[46].     مهدوی‌راد، محمدعلی، روح الله شهیدی (1393). «اندیشۀ اعجاز: زمینه‌ها و سیر تطوّر آن تا قرن‌سوم»، پژوهشنامه ‌ثقلین، قم، پردیس فارابی دانشگاه تهران، سال1،دوره1، شماره2، صص169-190.
[47].         النوفل، عبدالرزاق (1407). الإعجاز العددی للقرآنالکریم‏، الطبعة الخامسة، بیروت، دارالکتاب ‌العربی.