اعجاز علمی عبارت «تَصریف الریاح» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آب و هواشناسی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی.

چکیده

باد یا جریان هوا در قرآن کریم با لفظ «ریح» و «ریاح» چهل و دو بار و با تعبیر «تصریف الریاح» دو بار آمده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های باب تفعیل تکثیر، مبالغه و تکرار است. ریشۀ «صرف» در لغت از جمله به معنای بازگرداندن چیزی از حالتی به حالت دیگر است. دانش امروز گویای استعداد جریان‌های هوا برای تغییرات کمیِ سمت و سرعت و تغییرات کیفیِ دما، «نم» و «اُمگا» است. این معانی در ظرف تصریف می‌گنجد ولی اگر ریشه «دَوَر» و «دَوَل» استفاده میشد، شاید فراتر از تغییر کمی جهت به عنوان ویژگی قابل درک باد، معنایی دیگر پیش رو نبود. چنانکه التبیان می‌گوید: «تَصْرِیفِ الرِّیاحِ: تحویلها من حال إلى حال جنوباً و شمالاً و ...». دانش امروز، جریان‌های هوا را عمدتاً متاثر از سه نیروی «شیب فشار هوا»، «کوریولیس» و «اصطکاک» می‌داند که دچار تغییر سمت و سرعت می‌شوند و به دنبال آن با گذر از روی آب‌ها و خشکی‌ها و با گذر از عرض‌های جغرافیایی گوناگون، مقادیر نم و دمای آن‌ها تغییر می‌کند و به تغییرات جوی کوتاه و بلندمدت می انجامند. همچنین همپایگی نشانۀ «تصریف ریاح» در آیات مورد پژوهش با «اختلاف شب و روز» و «نزول باران» می‌تواند گویای اهمیت الگوی پیوستۀ بادها باشد. یعنی اثرپذیری بادها از اختلاف پاندولی شب و روز سبب موجی شدن آن‌ها، نزول و صعود هوا و بارش‌های آسمانی می‌شود. در الگوی جهانی چنانچه بادها بدون «تصریف» بود، سرزمین‌های پهناور درون خشکی‌ها از حیات کنونی انسانی، جانوری و گیاهی تهی بود زیرا آب نداشت.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن عجیبه، احمد بن محمد (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: نشر دکتر حسن عباس زکی.
[2]. ابن هائم، شهاب الدین احمدبن محمد (1423ق). التبیان فی تفسیر غریب القرآن. بیروت، نشر دارالغرب الاسلامی.
[3]. ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر (بی تا).  التحریر و التنویر. بیروت: نشر موسسة التاریخ.
[4]. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت، دار صادر.
[5]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. تحقیق محمدجعفریاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: آستان قدس رضوی.
[6]. اسفراینی، ابوالمظفر شاهفوربن طاهر (1375ش). تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تحقیق نجیب مایل هروی و علی اکبر الهی خراسانی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
[7]. اندلسی، ابوحیان محمدبن یوسف (1420ق). البحرالمحیط فی التفسیر. تحقیق صدقی محمد جمیل، ج4، بیروت، لبنان، دارالفکر.
[8]. براتی، غلامرضا (1386ش). پدیده‌های جوی غالب در مناطق حاره و جنب حاره. کرمانشاه، نشر دانشگاه رازی.
[9]. براتی، غلامرضا؛ عاشوری، فاطمه؛ (1386ش). «طراحی الگوهای هم‌دید شدیدترین بادهای کرانه‌های جنوبی دریای خزرـ سال‌های 1366 تا 1368،مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی؛ 62، صص67-80.
[10]. بلاغی نجفی، محمدجواد (1420ق). آلاالرحمن فی تفسیرالقرآن. تحقیق واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، قم: نشر بنیاد بعثت.
[11]. بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت، لبنان، دار احیاء التراث.
[12]. بوشر، کیت (1373ش). آب و هوای کره زمین - منطقۀ برون‌حاره، جلد دوم، ترجمه بهلول علیجانی، تهران، نشر جهاد دانشگاهی.
[13]. تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله (1423ق). تفسیر التستری، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
[14]. جصاص، احمد بن علی (1405ق). احکام القرآن. تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت، لبنان، داراحیاءالتراث .
[15]. جعفری، یعقوب (1377ش). تفسیر کوثر. قم، نشر هجرت.
[16]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد (1363ش). تفسیر اثنا عشری، تهران: نشر میقات.
[17]. حسینی شیرازی، سید محمد (1423ق). تبیین القرآن، بیروت، لبنان، دارالعلوم.
[18]. خدابخش، حسن (1388ش).  هواشناسی عمومی، تهران؛ نشر رجا.
[19]. راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق).  المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، دمشق، الدار الشامیه.
[20]. رشیدالدین میبدی، احمدبن ابی سعد (1371ش). کشف الاسرار و عدة الابرار. تحقیق علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر.
[21]. ریاضی، حشمت الله (1372ش).  ترجمه بیان السعادة فی مقامات العبادة، تهران، انتشارات دانشگاه پیام‏نور.
[22]. زمخشری، محمد (1407ق).  الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل. بیروت، لبنان، دارالکتاب العربی.
[23]. سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله (1419ق).  ارشادالاذهان. بیروت، لبنان، دارالتعارف للمطبوعات.
[24]. سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد (1380ش). تفسیر سورآبادی. تحقیق علی اکبر سعیدی سیرجانی،تهران، فرهنگ نشرنو.
[25]. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1427ق). همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
[26]. صادقی تهرانی، محمد (1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم، نشر فرهنگ اسلامی.
[27]. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ج5. قم، نشر جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
[28]. طبرسی، فضل‌بن‌حسن، (1372/1360ش).  مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، تهران، نشر ناصرخسرو.
[29]. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (1412ق).  جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، لبنان، دارالمعرفه.
[30]. علیجانی،بهلول؛ کاویانی، محمدرضا (1371ش). مبانی آب‌وهواشناسی. تهران، انتشارات سمت.
[31]. فراء، ابوزکریا عیسی بن زیاد (؟). معانی القرآن. تحقیق احمد یوسف نجاتی و محمد علی نجار و عبدالفتاح اسماعیل شعبی، مصر، دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
[32]. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410ق).  کتاب العین. چاپ دوم، نشر هجرت.
[33]. قاسمی، محمد جمال الدین (1418ق). محاسن التاویل. بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
[34]. قرائتی، محسن (1383ش).  تفسیر نور. تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
[35]. قرشی، سیدعلی اکبر (1377ش). احسن الحدیث، تهران، نشر بعثت.
[36]. ---------- (1371ش).  قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[37]. کاشانی، ملافتح الله (1373ش). خلاصة المنهج. تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، نشر اسلامیه.
[38]. کاویانی، محمدرضا (1380ش). میکروکلیماتولوژی. تهران، انتشارات سمت.
[39]. مرتضی زبیدی، محمدبن محمد (1414ق).  تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت، لبنان، دارالفکر.
[40]. مصطفوی، حسن (1360ش).  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران، نشر کتاب.
[41]. ---------- (1380ش). تفسیر روشن. تهران، نشر کتاب.
[42]. مکارم شیرازی، ناصر (1374ش ). تفسیر نمونه. تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه.
[43]. نخجوانی، نعمت الله بن محمود (1999م).  الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبیه. مصر، دار رکابی.
[44]. نظری، علی اصغر (1374). تاریخ علم جغرافیا. تهران، نشر پیام نور.
[45]. نووی جاوی، محمد بن عمر (1417ق). مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید، بیروت، لبنان، دارالکتب العلمیه.
[46]. Aristotle, (350 B C E). “Meteorology. Book II, Part6. Translated by E. W. Webster”. (http://classics.mit.edu//Aristotle/meteorology.html).
[47]. Bryant, E. (1997). “Climate Process and Change”. U.K. Cambridge University Press.
[48]. Garber, J. (2008). “Harmony in healing: The theoretical basis of ancient and medieval medicine”. New Brunswick. USA.
[49]. Dreveton, C. Benech, B. Jourdain, S. (1998). “Classification of windstorms over France”. International Journal of Climatology. 18, 1325-1343.
[50]. Goudie, A. (1988). Encyclopaedic Dictionary of Physical Geography, 3th dition, Pub. MC.Hill.
[51]. Horstmeyer, S. L. (2005). An outline of the history of meteorology. GEO165-Meteorology. College of Mt. Saint Joseph.
[52]. Markowski, P. Richardson, Y. (2010). Mesoscale Meteorology in Mid-latitudes. Barcelona. John Wiley and Sons Press.
[53]. McIlveen, R. (1992). Fundamentals of Weather and Climate, London, Chapman & Hall Press.
[54]. Strahler, A. H. Strahler. A. N. (1992). Modern Physical Geography. Fourth Edition John Wiley & Sons INC Press.
[55]. Themis, Ch. V. Papadopoulos, V. Nikolopoulos, E. I. (2010). Quick SCAT observations of extreme wind events over the Mediterranean and Black Seas during 2000–2008. International Journal of Climatology. DOI: 10.1002/joc.2213.
[56]. William, C. M. (1999). Introduction to Weather Predicting Simplified. USA, McGraw-Hill Press.
[57]. http://www.theoi.com/Titan/Anemoi.html.