تقطیع حدیث (ارزیابی تقطیع در الجامع الصغیر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ خارج فقه و فلسفه، حوزة علمیه قم

چکیده

الجامع­الصغیر سیوطی، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش معجم­نگاری الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی میزان روشمندی کتاب مذکور در تقطیع روایات پرداخته است.پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونه­ای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، به بررسی 400 روایت از روایات این کتاب پرداخته و طبق قوانین علم احتمال، نتایج آن را با خطای پنج درصد به کل کتاب تعمیم داده است. نتایج نشان داده این کتاب، در 3/17 درصد موارد به تقطیع روایات دست زده و در 7/82 درصد موارد، روایات را تقطیع نکرده است. همچنین، در موارد تقطیع، در 5/72 درصد تقطیع درست (غیر مُخلّ به معنا) و در 4/27 درصد موارد تقطیع نادرست وجود دارد. همچنین گونه­های تقطیع نادرست و درصد هریک نیز به تفصیل و با ذکر نمونه‌هایی از هر گونه، و نیز استدلال بر وجه نادرستی آن، بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


1 [. ابن المرزبان، محمد بن خلف، (1420ق). المروءة، چاپ اول، بیروت، دار ابن­حزم.
] 2 [. ابن­اثیر جزری، مبارک بن محمد، (1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ چهارم، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
] 3 [. ابن­الصلاح، عثمان بن عبدالرحمن، (؟). مقدمة ابن الصلاح، محقق: د عائشة عبد الرحمن (بنت الشاطئ)، قاهره، دار المعارف.
] 4 [. ابن­جوزی، جمال الدین عبد الرحمن، (1386ق). الموضوعات، تحقیق: عبد الرحمن محمد عثمان، چاپ اول، مدینه، المکتبة السلفیة.
] 5 [. ابن حنبل، أحمد بن محمد، (1416ق). مسند الإمام أحمد بن حنبللإ محقق: أحمد محمد شاکر، چاپ اول، قاهره، دار الحدیث.
] 6 [. ابن­فارس، أحمد بن فارس، (1404ق). معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
] 7 [. أبویعلی موصلی، أحمد بن علی، (1404ق). مسند أبی­یعلی، چاپ اول، دمشق، دار المأمون ­للتراث.
] ۸ [. ایمان، محمد تقی، نوشادی، محمودرضا، (1390ش). تحلیل محتوای کیفی، دو فصلنامه­ی «پژوهش»، قم، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان.
] ۹ [. ببی، ارل، (1378ش). تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه رضا فاضل، چاپ پنجم، قم، انتشارات سمت.
] ۱۰ [. بخاری، محمد بن إسماعیل، (؟). التاریخ­الکبیر، حیدر آباد – الدکن، دائرة المعارف العثمانیة.
] 1۱ [. بخاری، محمد بن إسماعیل، (1422ق). صحیح­البخاری، چاپ اول، بیروت، دار طوق النجاة.
] 1۲ [. بیابانگرد، اسماعیل، (1386ش). روش‌های تحقیق در روان‌شناسی و علوم‌تربیتی، چاپ دوم، تهران، نشر دوران.
] 1۳[. ترمذی، محمد بن عیسی، (1998م). سنن الترمذی، بیروت، دار الغرب الإسلامی.
] 1۴ [. حاجی خلیفة، مصطفی بن عبدالله، (1941م). کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون، چاپ اول، بغداد، مکتبة المثنی.
] 1۵ [. حافظ‌نیا، محمدرضا، (1386ش). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ سیزدهم، تهران، انتشارات سمت.
] 1۶ [. حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، (1411ق). المستدرک علی الصحیحین، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة.
] ۱۷ [. حسینی سیستانی، علی، (1414ق). الرافد فی علم الأصول، چاپ اول، قم، لیتوگرافی حمید.
] ۱۸ [. حمودة، طاهر سلیمان، (1410ق). جلال الدین السیوطی عصره وحیاته وآثاره وجهوده فی الدرس اللغوی، چاپ اول، بیروت، المکتب الاسلامی.
] ۱۹ [. خطیب بغدادی، احمد بن علی، (؟). الکفایة فی علم الروایة، تحقیق: أبو عبدالله السورقی , إبراهیم حمدی المدنی، مدینه منوره، المکتبة العلمیة.
] 2۰ [. خطیب شربینی، محمد بن أحمد، (1415ق). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، چاپ اول، دار الکتب العلمیة.
] 2۱ [. دلاور، علی، (1386ش). روش­های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، چاپ دوم، دانشگاه پیام نور.
] 2۲ [. دیانی محمد حسین، (1387ش). گلوگاه‌های پژوهش در علوم اجتماعی، چاپ سوم، مشهد، نشر چاپار.
] 2۳ [. رایف، دانیل و همکاران، (1381ش). تحلیل‌ پبام‌های رسانه‌ای (کاربرد تحلیل محتوای کمّی در تحقیق)، ترجمه مهدخت بروجردی علوی، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش.
] 2۴ [. رفیع‌پور، فرامرز، (1382ش). تکنیک‌های خاص تحقیق در علوم اجتماعی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار.
] 2۵ [. زمخشرى، محمود بن عمر، (1979م). أساس البلاغة، بیروت، دار صادر، چاپ اول.
] 2۶ [. سیوطی، عبد الرحمن بن أبی­بکر، (1428ش). الجامع­الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت، دارالفکر.
] ۲۷ [. سیوطی، عبد الرحمن بن أبی­بکر، (؟). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق: أبو قتیبة نظر محمد الفاریابی، دار طیبة.
] ۲۸ [. شهید ثانی، زین الدین، (1390ش). الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة (ضمن مجموعه رسائل فی درایة الحدیث)، چاپ چهارم، قم، دارالحدیث.
] ۲۹ [. شوکانی، محمد بن علی بن محمد، (1413ق). نیل الأوطار، تحقیق: عصام الدین الصبابطی، چاپ اول، مصر، دار الحدیث.
] 3۰ [. صاحب بن عباد، إسماعیل بن عباد، (1413ق). المحیط فی اللغة، چاپ اول، بیروت، عالم الکتاب.
] 3۱ [. طباطبایی، محمد کاظم، (1390ش). منطق فهم حدیث، چاپ اول، قم، موسسه امام خمینی.
] 3۲ [. طبرانی، سلیمان بن أحمد (1409ق). مکارم الأخلاق، چاپ اول، بیروت، دارالکتب­العلمیة.
] 3۳ [. طبرانی، سلیمان بن أحمد، (بی­تا). المعجم الکبیر، چاپ دوم، قاهره، مکتبة ابن تیمیة.
] 3۴ [. طوسی، محمد بن حسن، (1417ق). العُدة فی أصول الفقه، چاپ اول، قم، نشر علاقبندیان.
 
] ۳۵ [. عطیه، محی‌الدین، یوسف، محمد خیر رمضان، حنفی، صلاح الدین، (1418ق). دلیل مولفات الحدیث الشریف المطبوعه القدیمه و الحدیث، چاپ دوم، دار ابن­حزم. عسقلانی، احمد بن علی، (؟). هدی­الساری، دار­مصر، قاهرة.
] ۳۶ [. فلیک، اوه، (1388ش). درآمدی بر تحقیق کیفی، چاپ دوم تهران، نشر نی.
] ۳۷ [. کحلانی، محمد بن إسماعیل، (1432ق). التَّنویرُ (شَرْحُ الجَامِع الصَّغِیرِ)، محقق: دکتور محمَّد إسحاق محمَّد إبراهیم، چاپ اول، ریاض، مکتبة دارالسلام.
] ۳۸ [. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407ق). الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
] ۳۹ [. کتانی، محمد بن أبی­الفیض، (1421ق). الرسالة المستطرفة لبیان مشهور کتب السنة المشرفة، محقق: محمد المنتصر بن محمد الزمزمی، چاپ ششم، بیروت، دارالبشائرالإسلامیة.
] 4۰ [. کیوی، ریمون، کامپنهود، لوک وان، (1389ش). روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه­ی عبد الحسین نیک گهر، چاپ پنجم، تهران، نشر توتیا.
] 4۱ [. مامقانی، عبدالله، (1411ق). مقباس­الهدایة، چاپ اول، قم، موسسة آل­البیت.
] 4۲ [. محمدی‌مهر، غلامرضا، (؟). روش‌ تحلیل ‌محتوا (راهنمای‌عملی‌تحقیق)، چاپ اول، تهران، دانش نگار.
] 4۳ [. مسعودی، عبد‌الهادی، (1389ش). روش فهم حدیث، چاپ پنجم، سمت و دانشکده علوم حدیث.
] 4۴ [. مسلم بن حجاج، (؟). صحیح مسلم، بیروت، دارإحیاء­التراث­العربی.
] 4۵ [. معارف، مجید، (1387ش). شناخت حدیث (مبانی فهم متن – اصول نقد سند)، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و موسسۀ نبا.
] ۴۶ [. مناوی، عبدالرئوف، (1415ق). فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[۴۷]. موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم (1427ق). فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
[۴۸]. موسوی خمینی، روح الله (1382ش). تهذیب الأصول، چاپ اول، قم، دار الفکر.
] ۴۹ [. نادری، عزت‌الله، سیف‌ نراقی، مریم، (1388ش). روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی با تاکید بر علوم تربیتی، چاپ پنجم، تهران، ارسباران.
] 5۰ [. نوری،حسین بن محمد تقی (1408ق). ،مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول قم، ، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
] 5۱ [. هروی، محمد بن یوسف، (1387ش). بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، چاپ اول، قم، موسسه احیاء طب طبیعی.
 [۵۲]. همدانی، آقارضا بن محمد هادی (1416ق). مصباح الفقیه، چاپ اول، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
] 5۳ [. هولستی، اُل- آر.، (1373). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امیری،‌ چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
] 5۴ [. واس، دی.ای، (1389ش). پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ دوازدهم، تهران، نشر نی.