خیط ابیض و اسود و زمان تحقّق فجر صادق در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات ایران، دانشکدۀ مطالعات جهان و عضو شورای مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

چکیده

اختلاف مسلمانان در تشخیص زمان اذان صبح به خاطر عدم فهم دقیق و مشترک از آیۀ 187 سورۀ بقره است که برای نخستین بار در سال پنجم هجری زمان فجر صادق را تبیین کرد. اینکه مفهوم نخ سفید و سیاه در این آیه چیست و تشخیص این دو نخ از یکدیگر، دقیقاً با چه لحظهای از زمان شکل‌گیری فجر در افق مصادف می‌شود، موضوع اصلی این پژوهش است. در این راستا با استفاده از تفاسیر و فنون ادبیات عرب و اشعار دوران جاهلی و همچنین با بهره‌گیری از احادیثی که در تفسیر و توضیح این آیه وارد شده است و نیز رصدها و مشاهدات نجومی نویسنده، تلاش می‌شود که معنی و مقصود این آیه تحلیل و بررسی شود و در پایان چنین نتیجه‌گیری می‌شود که زاویۀ ارتفاع منفی خورشید در زمان فجر صادق، 16 درجه زیر افق است.

کلیدواژه‌ها


[1]. آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏. بیروت، دارالکتب العلمیه‏.
[2]. ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه‏. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
[3]. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب‏ (1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت، دارالکتب العلمیه‏.
[4]. ابن هشام، عبدالملک (1971م). السیرة النبویة. تحقیق مصطفی السقا، إبراهیم الأبیاری، عبد الحفیظ شلبی. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[5]. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق).‏ البحر المحیط فی التفسیر. بیروت، دار الفکر.
[6]. ابوعبیده معمر بن مثنی‏ (1381 ق). مجاز القرآن. قاهره، مکتبة الخانجی‏.
[7]. تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر (؟). المطول فی شرح التلخیص. مطبعه سنده.
[8]. بحرانی، هاشم بن سلیمان‏ (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن‏. تهران، بنیاد بعثت.
[9]. جزیری، عبد الرحمن و دیگران (1419ق). الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت وفقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام‌. بیروت، دارالثقلین.
[10]. خطیب تبریزی، یحیی بن علی (1414ق). شرح مقصورة ابن درید. بیروت، مکتبة المعارف.
[11]. خفاجی، احمد بن محمد (1417ق). عنایة القاضی و کفایة الراضی. بیروت، دار الکتب العلمیة.
[12]. زمخشری، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏. بیروت، دارالکتاب العربی.
[13]. سمیعی، محمد (1376). قبله و اوقات شرعی شهرهای ایران: 1385 1376. قم، مؤسسه تحقیقاتی لوا.
[14]. کلینی، محمد بن یعقوب‏ (1407ق). الکافی. تهران، انتشارات اسلامیه.
[15]. گنابادی، سلطان محمد (1408ق). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت، مؤسسة الأعلمی.
[16]. طباطبایی، سید محمد حسین‏ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏. قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏.
[17]. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران، انتشارات ناصرخسرو.
[18]. طبری کیاهراسی، ابوالحسن علی بن محمد (1405ق). احکام القرآن. بیروت، دارلکتب العلمیة.
[19]. طوسی، محمد بن الحسن (1407ق). الخلاف. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[20]. طوسی، محمد بن الحسن‏ (1407ق). تهذیب الاحکام. تهران، دار الکتب الإسلامیه‏.
[21]. ----------  (1390). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران، دار الکتب الإسلامیه‏.
[22]. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت، دار احیاء التراث العربی‏.
[23]. قرطبی محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن‏. تهران، انتشارات ناصرخسرو.
[24]. موحدنژاد، علیرضا (1390). تبیین موضوعی اوقات شرعی و تحلیل فقهی آن. پایان نامه دکتری دانشکده الاهیات دانشگاه تهران.
[25]. نخجوانی، نعمت الله بن محمود (1999م). الفواتح الالهیة و المفاتح الغیبیة. مصر، دار رکابی للنشر.
[26]. Ahmed،Monzur (1997). The Determination of Salat Times، repo.unnes.ac.id/dokumen/astrodb/doc/The Determination of Salat Times.doc [05/10/2014]