تبیین و ارزیابی نظریۀ سزگین دربارۀ شناسایی و بازسازی منابعِ جوامع روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

براساس نظریۀ فؤاد سزگین، نقل حدیث از همان آغاز مبتنی بر منابع مکتوب بوده است و گرچه مؤلفان آثار خود را به­شکل شفاهی نقل می‌کردند اما احادیث یکدیگر را از منابع مکتوب برمی­گرفتند. او سند احادیث را مشتمل بر نام مؤلفان و راویان مجاز کتاب­ها می­داند و براساس تحلیل سندهای جوامع روایی موجود، روشی را برای بازسازی منابع یک اثر و بازسازی آثار از دست­رفته ارائه کرده است. پ‍ژوهشگران ضمن بهره­گیری از روش او، نقدهایی را بر آن وارد ساخته­اند مانند: پیوند دادن وثاقت با مکتوب بودن منابع، عدم تمایز میان درس­نوشته­ها و کتاب­های واقعی، بی‌توجهی به تغییر و تحول متون در روند ارائه در مجالس درس و مخالفت عالمان با کتابت صرف. روش سزگین در شناسایی مؤلفان از راویان نیز کاستی­هایی دارد و در نهایت بیشتر برای شناسایی منابع یک اثر به کار می­آید تا بازسازی یک اثر در شکل اصلی.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (1405ق). الشعر والشعراء. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[2]. ابن ندیم، محمد(1422ق). الفهرست. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[3]. حویزی، عبدعلی بن جمعه(1370ش). نورالثقلین. قم، موسسه اسماعیلیان.
[4]. سزگین، فواد(1380ش). تاریخ نگارش­های عربی. سرویراستار: احمدرضا رحیمی ریسه. جلد 1. تهران، خانۀ کتاب.
[5]. طبری، محمد بن جریر(1420ق). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[6]. عیاشی، محمد بن مسعود(1380ق؟) التفسیرالعیاشی. تهران، المکتبه العلمیه الاسلامیه.
[7]. فیض کاشانی، ‌ملامحسن(1416ق). تفسیر الصافی. تهران، موسسه الهادی.
[8]. قمی، علی بن ابراهیم(1404ق)، تفسیرالقمی، قم، دارالکتاب.
[9]. مهدوی راد، محمدعلی؛ نیل ساز، نصرت، (1385ش). «تاریخ گذاری تفسیر منسوب به ابن عباس». تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، تهران، سال سوم، شماره دوم، ص۶۴-۲۷.
[10]. نیل­ساز، نصرت؛ زرین کلاه، الهام(1391ش)‌. «بررسی دیدگاه اشتاوت و لیمهاوس دربارۀ نسخه مستقل تفسیر مجاهد و پیوند آن با روایات مجاهد در تفسیر طبری». قرآن و مستشرقان، قم، نشر المصطفی، ص 367-401.
[11]. ----------(1391ش) «ماهیت منابع جوامع روایی اولیه از دیدگاه گرگور شوئلر»، مطالعات اسلامی دانشگاه مشهد، مشهد. شماره 88، بهار و تابستان، ص. 133-164.
[12]. ----------(1388ش). «تحلیل انتقادی آرای برخی خاورشناسان دربارۀ اللغات فی القرآن»، مطالعات اسلامی دانشگاه مشهد، مشهد. شماره 82/83، بهار و تابستان، ص۱۹۳-۱۵۹.
.
]13[. Azami, M.M (1996). On Schacht's Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford, Oxford University Press.
]14[. ---------- (1978). Studies in Early Hadith Literature. U.S.A, American Trust Publication.
]15[. Goldfeld, I (1981). “The Tafsir of Abdallah b. Abbas”, Der Islm, 58:125-135.
]16[. Goldziher, I (1907). “Disputes over the Status of Hadith in Islam”, In: Hadith, (ed),Lawrance I. Conrad (2004). Great Britain, Cromwell Press,pp. 55-67.
]17[. ---------- (1890).  Muhammedanische Studien, Halle [=  Goldziher, I (1971). Muslim Studies. Barber, C. R. and Stern, S. M. (trans)].London.
]18[. Landau-Tasseron, E (2004). “On The Reconstruction of Lost Sources”, Al-Qantara, 25:45-91.
]19[. Leemhuis, F (1981). “1075 Tafsir of the Cairene Dar al-kutub and Mugahid’s Tafsir”. In: Peters, R. (ed.) Proceedings of the Ninth Congress of the Union Europeenne des Arabisants et Islamisants, 169-180. Leiden.
]20[. Motzki, H (2005). “Dating Muslim Traditions: A Survey”, Arabica 52:2, 204-253.
]21[. Rippin, Andrew (1994). “Tafsir Ibn Abbas and criteria for dating early tafsir texts”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam 19: 38-83.
]22[.---------- (1981). “Ibn Abbas's AL-Lughat fil-Quran”, Bulletin of the school of oriental and African studies. Xliv:16-25
]23 .[Schoeler, Gregor (2006). The Oral and the Written in Early Islam. (trans) Uwe Vagelpohl, (ed.) James E. Montgomery. Oxon.
]24[. Sezgin, Fuat. (1967). Geschichte des arabischen Schrifttums, Vol. 1. Leiden, Frankfurt/Main.
]25[. Versteegh, C.H.M (1993). Arabic Grammar and Quranic Exegesis in Early Islam. Leiden.
]26[. Wansbrough, John (1977). Quranic Studies: sources and Methods of Scriptural Interpretation. , Oxford, Oxford University Press.