تأثیر مبانی معرفت‌شناختی ویتگنشتاین بر ایزوتسو در تحلیل معنایی مفاهیم اخلاقی- دینی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور

چکیده

ایزوتسو متأثر از مبانی معرفت‌شناختی ویتگنشتاین، بر آن شد تا با استفاده از معناشناسی به زبان قرآن و تحلیل معنایی مفاهیم اخلاقی- دینی بر اساس جهان‌بینی قرآن بپردازد. از نظر او، تفاوت معنایی واژگان، به سبب گوناگونی کاربرد آن‌ها در حوزۀ معنایی است. اگرچه یک واژه از معنای اساسی و اولیۀ واحدی برخوردار است، با ورود به یک نظام خاص، مثلاً جهان‌بینی قرآنی، عناصر تازۀ معنا‌شناختی پیدا می‌کند. بر اساس روش معناشناسی ایزوتسو، هر واژه‌ای در بافت و زمینه‌ای خاص، مثلاً قرآن، با اخذ ویژگی‌های آن واژه و مشتقاتش و در نهایت ارائۀ انگارۀ معنایی، معنا می‌یابد. البته، مجموعۀ باورها، پیش‌فرض‌ها و پیش‌فهم‌های فرد بر انگاره‌ای که به دست می‌دهد، تأثیر می‌گذارد. در این نوشتار، با اشاره به روش معنا‌شناسی ایزوتسو در مفاهیم اخلاقی- دینی قرآن، به تحلیل مبانی معرفت‌شناختی‌ای که وی متأثّر از ویتگنشتاین بوده است، از جمله «دیدن به عنوانِ»، «اصل زمینۀ معنایی» و «نظریۀ کاربردی معنا»، می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابوزید، نصر حامد (1382). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، چاپ سوم، تهران، طرح نو.
[3]. ایازی، سید محمد علی(1382). «چهرۀ پیوستۀ قرآن در دیدگاه ایزوتسو». گردآورنده: شهرام یوسفی‌فر، سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت توشیهیکو ایزوتسو، تهران، دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
[4]. ایزوتسو، توشیهیکو (1378). مفهوم ایمان در کلام اسلامی. ترجمۀ زهرا پورسینا، تهران، سروش.
[5]. ---------- (1361). خدا و انسان در قرآن. ترجمۀ احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[6]. ---------- (1386). مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید. ترجمۀ فریدون بدره‌ای، چاپ دوم، تهران، نشر و پژوهش فرزان.
[7]. ---------- (1385). صوفیسم و تائوئیسم. ترجمۀ محمد جواد گوهری، چاپ سوم، تهران انتشارات روزنه.
[8]. پازوکی، شهرام (1382). «گفتگوی فراتاریخی و فراگفتگو در اندیشۀ ایزوتسو». گردآورنده: شهرام یوسفی‌فر،  سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت توشیهیکو ایزوتسو، تهران، دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
[9]. صفوی، کورش (1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ سوم، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر.
[10]. عدالت‌نژاد، سعید (1382). «روش سمانتیکی در مطالعات اسلامی». گردآورنده: شهرام یوسفی‌فر،  سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت توشیهیکو ایزوتسو، تهران، دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
[11] نیازی، شهریار (1382). «ایزوتسو و معنیشناسی قرآن». گردآورنده: شهرام یوسفی‌فر، سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت توشیهیکو ایزوتسو، تهران، دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
 
[12]. Budd, Malcolm (Jan.1987). “Wittgenstein on Seeing Aspects”. Mind, Vol. 96, No. 381, 1-17.
[13]. Fleming, Noel (Apr. 1957). “Recognizing and Seeing As”. The Philosophical Review, Vol. 66, No. 2, 161-179.
[14]. Fogelin, Robert J. (1987). Wittgenstein. London and New York: Routledge & Kegan Paul.
[15] Glock, Hans-Johann (1996). A Wittgenstein Dictionary. Oxford: Blackwell.
[16]. Hanfling, Oswald (1988). “Theories of Meaning: From Reference to Use”. in G. H. R. Parkinson, ed., An Encyclopedia of Philosophy, Routledge.
[17]. Izutsu, Toshihiko (2002). Ethico-Religious Concepts in the Quran. London: McGill-Queen's University Press.
[18]. Kenny, Anthony, ed. (1994). The Wittgenstein Reader. Oxford: Blackwell.
[19]. Monk, Ray (1990). Ludwig Wittgenstein: The Duty of Genius. New York: Free Press.
[20]. Morris, Katherine J. (Jul. 1994). “The ‘Context Principle’ in the Later Wittgenstein”. The Philosophical Quarterly, 44, 294-310.
[21]. Mulhall, Stephen (2001). “Seeing - Aspects”. in Hans – Johann Glock, ed., Wittgenstein: A Critical Reader, Oxford: Blackwell, 246-267.
[22]. Popper, Karl R. (1963). Conjectures and Refutations, The Growth of Scientific Knowledge. London: Routledge & Kegan Paul.
 [23]. Rundle, Bede (2001), “Meaning and Understanding”. in Hans-Johann Glock, Wittgenstein: A Critical Reader, Oxford: Blackwell.
[24]. Seligman, David B. (Dec. 1976). “Wittgenstein on Seeing Aspects and Experiencing Meanings”. Philosophy and Phenomenological Research, 37, 205-217.
[25]. Stiver, Dan R. (1996). The Philosophy of Religious Language: Sign, Symbol and Story. Oxford: Blackwell.
[26]. Wilkerson, T. E. (Oct. 1973). “Seeing - As”. Mind, 82, 481-496.
[27]. Wittgenstein, Ludwig (1967). Zettel. ed. G. E. M. Anscombe and G. H. von Wright, trans. G. E. M. Anscombe, Oxford: Blackwell. (References are to sections).
[28]. ---------- (1969). On Certainty. ed. G. E. M. Anscombe and G. H. von Wright, trans. D. Paul & G. E. M. Anscombe, Oxford: Blackwell. (References are to sections).
[29]. ---------- (1969). Tractatus Logico-Philosophicus. trans. D. F. Pears and B. F. McGuinness, London: Routledge & Kegan Paul. (References are to numbered sections).
[30]. ---------- (1973). Philosophical Investigations. ed. G. E. M. Anscombe and R. Rhees, trans. G. E. M. Anscombe, 3rd edn., Oxford: Blackwell. (References are to sections of part I and to pages of part II).