کاوشی در مکی یا مدنی بودن سورۀ رعد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

تعیین مکی یا مدنی بودن و زمان نزول هر سورۀ قرآن، در شناخت بهتر و دقیق‌تر آن و برگزیدن و برتری دادن روایات و اقوال تفسیری، تأثیری بسزا دارد. در این زمینه، شمار زیادی از سوره‌های قرآن، بدون اختلاف نظر، مکی و شمار کمتری مدنی هستند و در اندک سوره‌هایی اختلاف وجود دارد؛ سورۀ رعد در زمرۀ دستۀ سوم است. با گردآوری و بررسی روایات و اقوال ترتیب نزول و مکی و مدنی بودن سوره‌ها، اقوال مفسران در مکان نزول سوره و روایات سبب نزول در بخش‌های سوره، بیشتر مکی بودن آن به دست می‌آید. همچنین بررسی ضوابط سوره‌های مکی و مدنی و تحلیل ساختارها و موضوعات این سوره، تأکیدی است بر مکی بودن آن و با آیات پایانی این سوره در شأن حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) سازگارتر است.

کلیدواژه‌ها


قرآن مجید
     [1].  آلوسی، سید محمود(1415ق.). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
     [2].  ابن ابی الحدید، عبد الحمید (؟). شرح نهج البلاغه، محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی.
     [3].  ابن جزی، ابوالقاسم(1416ق.). التسهیل لعلوم التنزیل، محقق: عبدالله الخامدی، چاپ سوم، بیروت، شرکة دار الارقم ابی ارقم.
     [4]. ابن جوزی، ابوالفرج عبد الرحمن(1422ق.). زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دار الکتب العربی.
     [5]. ----------(1422ق.).  فنون الافنان فی عجائب علوم القرآن، بیروت، موسسة الکتب الثقافیه.
     [6]. ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین(1900م.). وفیات الأعیان، محقق: احسان عباس، بیروت، دار صادر.
     [7]. ابن سعد، ابوعبدالله محمد بن سعد(1408ق.). الطبقات الکبری، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم.
     [8]. ابن ضریس، ابوعبدالله محمد بن ایوب بحلی(1408ق.). فضائل القرآن و ما انزل من القرآن بمکه و ما انزل بالمدینه، دمشق، دار الفکر.
     [9]. ابن طاووس، علی بن موسی(؟). سعد السعود للنفوس المنضود، قم، دار الذخائر.
     [10]. ابن عاشور، محمد بن طاهر( ؟).  التحریر و التنویر، بی جا.
     [11]. ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب(1422ق.). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. به کوشش: عبدالسلام محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه.
     [12]. ابن هشام، عبد الملک(1375ق.). سیرة النبویة، محقق: مصطفی السقا، ابراهیم ابیاری، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
     [13]. ابوعبید، قاسم بن سلاّم هروی(1426ق.). فضائل القرآن، بیروت ، دارالکتب العلمیه.
     [14]. اندلسی، ابوحیان(1420ق). بحر المحیط فی التفسیر، محقق: صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر.
     [15]. بحرانی، سید هاشم(1416ق.). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت.
     [16]. بغدادی، علاء الدین علی بن محمد(1415ق). لباب التاویل فی معانی التأویل، بیروت، دارالکتب العلمیه.
     [17]. بغوی، حسین بن احمد(1420ق.). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، به کوشش: عبدالرزاق مهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
     [18]. بلخی، مقاتل بن سلیمان(1423ق.). تفسیر مقاتل بن سلیمان. به کوشش: شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربیه.
     [19]. بیضاوی، عبد الله بن عمر(1418ق.). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
     [20]. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد(1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
     [21]. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم(1422ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
      [22]. ثمالی، ابوحمزه(1420ق.). تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار المفید.
      [23]. جرجانی، ابوالمحاسن(1377ش.). جلاء الذهان و جلاء الاحزان. تهران، دانشگاه تهران.
      [24]. جعفریان، رسول(1371ش.). مرجئه: تاریخ و اندیشه، چاپ چهارم، قم، نشر خرّم،.
      [25]. جفری، آرتور(1392ق.). مقدمتان فی علوم القرآن. چاپ سوم، قاهره، مکتبة الخانجی.
      [26]. حسکانی، عبدالله بن احمد(1411ق.). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. به کوشش: محممد باقر محمودی، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
      [27]. حسنی، ابوالعباس احمد بن محمد(1419ق.). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. محقق: احمد بن عبدالله قرشی رسلان، قاهره، دکتر حسن عباس زکی.
[28]. حسین احمد عبدالرزاق(1420ق.). المکی و المدنی فی القرآن الکریم. قاهره، دار ابن عفان.
[29]. دروزه، محمد عزت(1383ق.). التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء التراث العربیة.
[30]. دمشقی، ابن کثیر اسماعیل بن عمرو(1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دار الکتب العلمیه.
[31]. ذهبی، شمس الدین(1382ق.). میزان الاعتدال، محقق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة.
[32]. رازی، ابوالفتوح(1408ق.). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
[33]. رازی، فخر الدین ابوعبدالله محمد بن عمر(1420ق.). مفاتیح الغیب:تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[34]. زرقانی، عبد‌العظیم(1408ق.). مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار الفکر.
[35]. زرکشی، بدر الدین محمد بن عبدالله(1415ق.). البرهان فی علوم القرآن، به کوشش: عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار المعرفه.
[36]. زرکلی، خیر الدین(2002م.). الأعلام. بیروت، دار العلم للملایین.
[37]. سفیان ثوری، ابوعبدالله (1403ق.). تفسیر ثوری. بیروت،دارالکتب العلمیه.
[38]. سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد(؟).  بحرالعلوم. بی جا.
[39]. سمعانی،ابوالمظفر(1418ق.). التفسیرالقرآن. محقق: یاسر بن ابراهیم و غنیم بن عباس بن غنم، سعودیه، دارالوطن.
[40]. سیوطی، جلال الدین(؟). الاتقان فی علوم القرآن. به کوشش: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، منشورات رضی.
[41]. ----------(1421ق.). التحبیر فی علم التفسیر، بیروت، دار الفکر.
[42]. ---------- (1404ق.). الدر المنثورفی تفسیر المأثور. قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی(ره).
[43].  شوکانی، محمد بن علی(1414ق.).  فتح القدیر، دمشق، دار ابن کثیر.
[44].  شهرستانی، محمد بن عبدالکریم(1376ش.). مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار. محقق: محمد علی آذرشب، چاپ پنجم، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب.
[45].  شیحی، ابوالحسن علاء الدین(1415ق.). لباب التأویل فی معانی التنزیل. محقق: محمد علی شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[46]. شاطبی، محمد بن موسی(1341ش.). الموافقات، بی جا، دارالفکر.
[47]. صالح، صبحی(1988م.). مباحث فی علوم القرآن. چاپ سوم، بیروت، دارالعلم للملایین.
[48].  طباطبایی، سید محمد حسین(1417ق.).  المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[49]. طبرسی، فضل بن حسن(1372ش.). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، تهران، ناصر خسرو.
[50].  طبری، ابوجعفر محمد بن جریر(1420ق). جامع البیان عن تاویل القرآن. بی جا، موسسة الرساله.
[51]. طنطاوی، سید محمد(؟). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. بی جا.
[52].  طوسی، محمد بن حسن(؟). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث.
[53]. عبد الباقی، محمد فواد(1364ق.). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. قاهره، دارالکتب المصریه.
[54]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه(1415ش.). تفسیر نورالثقلین. قم، انتشارات اسماعیلیان.
[55]. عیاشی، محمد بن مسعود(1380ش.). کتاب التفسیر. تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، چاپخانۀ علمیه.
[56].  فیض کاشانی، ملا محسن(1415ق). تفسیر الصافی. تهران، انتشارات صدر.
[57].  قرطبی، محمد بن احمد (1384ق.).  الجامع لاحکام القرآن. قاهره، دارالکتب المصریه.
[58].  قمی، علی بن ابراهیم (1367ش.). تفسیر قمی. چاپ دوم، قم، دار الکتب.
[59]. قمی، شیخ عباس(1379ش). منتهی الآمال فی تواریخ النبی والآل. چاپ دوم، قم، دلیل ما.
[60]. قمی نیشابوری، نظام الدین(1416ق). غرائب القرآن و رغائب الفرقان. محقق: شیخ زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[61]. کاشانی، ملافتح الله(1336ش. ). منهج الصادقین فی الزام المخالفین. چاپ چهارم، تهران، کتاب فروشی محمد حسن علمی.
[62]. ماوردی، علی بن محمد(؟). النکت والعیون. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[63]. مراغی، احمد بن مصطفی(؟). تفسیر المراغی. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[64]. مظهری، محمد ثناء الله(1412ق.). التفسیر المظهری، پاکستان، مکتب رشدیه.
[65]. مکی، مجاهد بن جبر(1410ق.).  تفسیر مجاهد. محقق:دکتور محمد بن عبدالسلام، مصر،دارالفکرالاسلامی.
[66]. نحاس، ابوجعفر محمد بن احمد بن اسماعیل(؟).  الناسخ و المنسوخ فی القرآن. بیروت، موسسه الکتب الثقافیه.
[67]. نسفی، ابوالبرکات(1419ق.). تفسیر النسفی. چاپ دوم، محقق: یوسف علی بدیوی، بیروت، دارالکلم طیب.
[68]. واحدی نیشابوری، ابوالحسن(1412ق).  اسباب النزول القرآن. چاپ دوم، بی جا، دارالاصلاح.
[69]. ----------(1415ق.). الوسیط فی تفسیر قرآن المجید. تحقیق: شیخ عادل احمد عبد، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[70]. یعقوبی، احمد بن اسحاق(1422ق). تاریخ یعقوبی، چاپ دوم، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
[71]. یمانی صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق(1419ق.). تفسیر عبدالرزاق، تحقیق: محمود محمد عبده، چاپ دوم، بیروت،دارالکتب العلمیه.