نقد دیدگاه مفسران معاصر دربارۀ تعامل پیامبر با اهل کتاب در مکه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

 طبق قاعده‌ای نانوشته برخی مفسران معاصر بر این باورند که پیامبر(ص) در دوران مکه ارتباطی با اهل کتاب نداشته است و بنابر این، آیات دال بر این ارتباط یا مدنی‌اندـ اگرچه در سور‌ه‌های مکی واقع شده‌اندـ یا مخاطبی غیر از اهل کتاب داشته‌اند. تتبع در آرای مفسران متقدم، ریشه‌های این باور را نشان داده است و تأمل در تحقیقات مستشرقان و دیدگاه آنان مبنی بر علم‌آموزی پیامبر(ص) از اهل کتاب در محیط مکه، زمینه‌های پذیرش این پیش‌فرض را در تفاسیر معاصر آشکار می‌کند. اما این دیدگاه مورد پذیرش همۀ مفسران نیست. وجود آیات متعدد مکی که از فعالیت مجدّانۀ اهل کتاب در مکه خبر می‌دهد، روایات شأن نزول که بر ملاقات یهودیان با پیامبر(ص) دلالت دارد و گزارش‌های متنوع و معتبر تاریخی از حضور یهودیان و مسیحیان مقیم و مسافر در کنار خانۀ خدا، مؤید تعامل پیامبر(ص) با اهل کتاب در مکه است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن اثیر، ابوالحسن علی بن ابی الکرم (1407). الکامل فی التاریخ، جلد1، بیروت، دارالکتب العلیمة.
[3]. ابن حزم الاندلسی، ابومحمد علی بن احمد (1391). جمهرة انساب العرب، مصر، دارالمعارف.
[4]. ابن خلدون‏، عبدالرحمن بن محمد (1408). العبر‏، تحقیق خلیل شحادة، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر.
[5]. ---------- (1363ش.)، العبر‏: تاریخ ابن خلدون، ترجمۀ عبد المحمد آیتی‏، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[6]. ابن عاشور، محمد بن طاهر (؟). التحریر و التنویر، بی‌جا، بی‌نا.
[7]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
[8]. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (1422). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ‏تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت‏، دارالکتب العلمیه.
[9]. ابو شهبة، محمد بن محمد (1423). المدخل لدراسة القرآن الکریم‏، چاپ دوم، القاهرة، مکتبة السنة. ‏
[10]. ابوالولید، محمد بن عبدالله (1403).  اخبار مکه و ما جاء فیها من الأثار، تحقیق رشدی صالح ملحس، بیروت، دارالاندلس.
[11]. البغدادی، محمد بن حبیب (1384).  المنمق فی اخبار قریش، تحقیق خورشید احمد فاروق، حیدرآباد، بی‌نا.
[12]. آلوسی، سید محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، علی عبدالباری عطی، بیروت، دارالکتب العلمیه
[13]. جعفری، یعقوب (؟). تفسیر کوثر، قم، هجرت.
[14]. جعفریان، رسول (1386ش.). سیرۀ رسول خدا(ص)، چاپ پنجم، قم، دلیل ما.
[15]. جواد علی، (1980م.). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم للملایین.
[16]. حسینی همدانی، سید محمد (1404). انوار درخشان‏، به اهتمام محمد باقر بهبودی، تهران، کتابفروشی لطفی.‏ ‏
[17]. الحلبی، علی بن برهان الدین (؟). السیرة الحلبیة: انسان العیون فی سیرة الأمین المأمون، بیروت، المکتبة الإسلامیة.
[18]. دروزة، محمد عزة، (1383). التفسیر الحدیث، چاپ دوم، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة.
[19] . ---------- (؟). سیرة الرسول: الصور المقتبسة من القرآن الکریم، تحقیق عبدالله بن ابراهیم الانصاری، بیروت، منشورات المکتبة العصریة.
[20]. رشید رضا، محمد (1990). تفسیر القرآن الحکیم: المنار، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
[21]. زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی.
[22]. سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
[23]. صادقی، مصطفی (1385). پیامبر و یهود حجاز، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[24]. صبحی صالح، [1374]، مباحث فی علوم القرآن: پژوهش‏هائی دربارۀ قرآن و وحی‏، ترجمۀ محمد مجتهد شبستری‏، چاپ چهارم‏، تهران‏، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[25]. طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن،‌ چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
[26]. طبری، ابو جعفر محمد‌بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
[27]. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم ،تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[28]. طوسی، محمد‌بن حسن (1372). التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[29]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415). نور الثقلین، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم، انتشارات اسماعیلیان.
[30]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[31]. قرشی، سید علی اکبر (1377). احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت.
[32]. قرطبی، محمد ابن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[33]. قطب، سید بن ابراهیم شاذلی (1412).فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت- قاهره، دارالشروق.
[34]. کاشانی، مولی فتح الله (1366). منهج الصادقین فی الزام المخالفین، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی.
[35]. ملاحویش آل غازی، سید عبدالقادر (1382). بیان المعانی‏، دمشق‏، مطبعة الترقی.‏
[36]. مراغی، احمد بن مصطفی (؟)، تفسیر المراغی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[37]. مغنیه، محمد جواد (1424). تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[38] مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
[39]. معرفت، محمد هادی (1382). تاریخ قرآن، چاپ پنجم‏، تهران، سمت‏.
[40]. یعقوبی‏، احمد بن أبی یعقوب (؟). تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر.