بازپژوهی مفهوم عبارت قرآنی «وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیهِ …» و نقد برداشت‌های تفسیری از آن‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علوم و قرآن و حدیث، دانشکدۀ علوم قرآنی کرمانشاه، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

10.22059/jqst.2024.370036.670287

چکیده

بررسی و نقد برداشت‌های تفسیری از قرآن کریم ضرورتی انکارناپذیر و حرکتی در جهت فهم مراد جدی خداوند متعال در قرآن کریم است. بیان سرگذشت حضرت یونس (ع) یکی از قصص قرآنی است که مفسران برداشت‌های تفسیری متفاوتی از آن به دست داده‌اند. مساله اصلی پژوهش حاضر بررسی و نقد برداشت‌های تفسیری در آیات 87 و 88 سوره انبیاء با تاکید بر عبارت «وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیهِ …» و طرح رویکردی نوین به این آیات است. پژوهشی با این رویکرد فاقد پیشینه بوده و با روش توصیفی و تحلیلی خواهد کوشید با استفاده از مبنای عصمت انبیاء، سیاق، معنا‌شناسی واژگان و شبکه معنائی آیه، به خوانشی کاملا نوین از آیه دست یابد. نتایج به دست آمده چنین می‌نماید یونس (ع) دچار هیچ گناه یا ترک اولائی نشده و بر اساس قاعده سیاق مرتبط، خداوند متعال او را از غم و اندوهی که به آن مبتلا شده، نجات داده‌است. همچنان که بر اساس قواعد معناشناسی انحصار واژه ظن در معنی شک یا گمان صحیح نبوده و زمانی که مورد ابتلای الهی قرار گرفته، در حین انداخته شدن در دریا توسط سایر سرنشینان، یقین و اطمینان او به خداوند بر تنگ نگرفتن بر او در دل سختی‌ها و ایمان ستودنی در توجه به خداوند بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1393). چاپ چهل و پنجم. تهران: انتشارات اسوه.
کتاب مقدس (2002م). ترجمه قدیم. چاپ سوم. بی‌جا: انتشارات ایلام.
ابن بابویه، محمد بن علی صدوق (1378). عیون اخبار الرضا (ع). تحقیق: مهدی لاجوردی. چاپ اول. تهران: نشر جهان.
ابن فارس، احمد (1401ق). معجم مقائیس اللغه. تصحیح عبدالسلام محمد هارون. چاپ اول. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (2005م). لسان العرب. چاپ چهارم. بیروت:‌دار صادر.
اکاتی، مرضیه، حیدری نسب، علیرضا (1393). بررسی شبهات پیرامون عصمت حضرت یونس (ع). اولین کنگره ملی تفکر و پژوهش دینی.
امینی، سمیرا، خوش فر، محسن (1399). گناه منافی با عصمت انبیاء در داستان حضرت یونس از دیدگاه فریقین. ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ایران.
بهجت پور، عبدالکریم (1395). همگام با وحی. چاپ اول. قم: انتشارات تمهید.
بیومی مهران، محمد (1408ق). دراسات تاریخیه من القرآن الکریم. بی‌چا. بیروت:‌دار النهضه العربیه.
رازی، فخرالدین ابوعبدالله بن محمد (1420ق). مفاتیح الغیب. چاپ ششم. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی الفاظ غریب القرآن، چاپ اول، دمشق: دارالعلم.
سلامت باویل، لطیفه (1396). «تحلیل ساختار روایت داستان یونس پیامبر در قرآن بر اساس نظریات ژرار ژنت.» نشریه پژوهشنامه قرآن و حدیث. شماره 20.
طباطبایى، محمدحسین (1414ق) ‏. المیزان‏ فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی‏.
طبرسى، فضل بن حسن (1372) ‏. مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم (1413ق). دلائل الامامه. تحقیق: قسم الدارسات الاسلامیه موسسه البعثه. چاپ اول. قم: نشر بعثت.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن الحسن (1411ق). الغیبه (کتاب الغیبه للحجه). تصحیح عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح. چاپ اول. قم: دارالمعارف الاسلامیه.
عزیزی، سعید؛ راد، علی (1401). «رویکرد مفسران فریقین و شبهه قرآنی عصمت یونس ع؛ تحلیل، نقد انتخاب.» مجله پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. دوره 8 شماره 15.
عسگری، ابوهلال حسن بن عبدالله (1400ق). الفروق فی اللغه. چاپ اول. بیروت:‌دار الآفاق الجدیده.
عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق). التفسیر. چاپ اول. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
فرات کوفی، ابوالقاسم، فرات بن ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات کوفی. تحیق محمد کاظم محمودی. چاپ اول. تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
قمى، على بن ابراهیم (1363). تفسیر القمی. چاپ سوم. قم:‌دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی. تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. بی‌چا. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کمالی زاده اردکانی، حسین، راد (1396). «شبهات درباره حضرت یونس در تفاسیر فریقین؛ پاسخ‌ها و رویکردها.» دوفصلنامه مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی. دوره 2 شماره 3.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403ق). بحار الأنوار. چاپ دوم. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بی‌چا. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق). أوائل المقالات. قم: کنگره شیخ مفید.