نقد نظریۀ امیرمعزی درباره تحریف قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکترا، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

در فصل بیستم از جلد اولِ «قرآن مورخان»، محمدعلی امیرمعزی رابطۀ تشیّع و قرآن را بررسی کرده و با ارائۀ شواهدی، معتقد است که تشیّع نخستین، به صورت گسترده‌ای قائل به تحریف لفظی قرآن بوده‌‌اند. وی احتمال می‌دهد که نسخۀ رسمی مصحف تا زمان عبدالمک‌بن مروان تثبیت نشده، چرا که همۀ نشانه‌های ویراستاری طولانی مدت نیز در قرآن مشهود است. حاکمیت وقت نیز، آیات مربوط به ولایت امام علی (ع)، اسامیِ اهل‌بیت (ع) و دشمنانشان را حذف کرده است. با توجه به جایگاه ویژه و اهمیت اصالت متن و نقش اثبات آن در حجیّت قرآن، نوشتار حاضر با روش تاریخی- تحلیلی، ادعای نویسنده را که بر بُعد آخرالزّمانیِ پیام‌های آغازین حضرت محمّد (ص)، محوریّت مطلق چهرۀ امام علی (ع) در تشیّع و درگیری‌های داخلی مسلمانان بنا شده، بررسی و در بوتۀ نقد قرار داده است. جستار حاضر ضمن بررسی مسیر پژوهشی و شواهد مورد ادعای امیرمعزی، با تتبع در منابع اسلامی و با ارائۀ شواهدی بر عدم تحریف لفظی قرآن در نگاه تشیّع نخستین، نشان داده است که دلایل امیرمعزی دربارۀ حمایت وسیع تشیّع نخستین از تحریف قرآن کریم و عدم اصالت متن آن ناکافی بوده و تلقی مشهور تشیّع دربارۀ صیانت قرآن از تحریف لفظی به قوت خود باقی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1377). تهران: نشر الهدی.
نهج البلاغه (1379). ترجمۀ محمد دشتی. قم: نشر مشهور.
صحیفه سجادیه (1386). ترجمۀ میرزا ابوالحسن شعرانی. قم: انتشارت قائم آل محمد (ع).
ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمدبن علی (بی‌تا). الفتوح. 9 جلد. بی‌جا.
ابن حزم اندلسی، علی بن أحمد (بی‌تا). الفصل فی الملل والأهواء والنحل. 5 جلد. قاهره: مکتبه الخانجی.
ابن طیفور، أبوالفضل أحمد‌بن أبی‌طاهر (بی‌تا). بلاغات النساء. بی‌جا.
ابن المنصور الیمن، جعفر (1404ق). کتاب الکشف. تحقیق و تقدیم: مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس.
ابو مخنف، لوط بن یحیی بن سعید (1367). وقعه الطف. تحقیق: محمدهادی یوسفی غروی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
الأسفرایینی، ابومظفر طاهر بن محمد (1403ق). التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین. چاپ اول. لبنان: عالم الکتب.
اشعری، ابوالحسن (1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. چاپ سوم. آلمان-ویسبادن: انتشارات فرانس شتاینر‌.
امیرمعزی، محمدعلی (2022). تشیع و قرآن. ترجمۀ محسن متقی و زهیر میرکریمی. کانال تلگرامی؛ عنقاء: جستارهایی نقادانه در دین‌پژوهی. مشاهده در تاریخ 30/08/1402. از https://t.me/anqanotes
انصاری، اسماعیل (1375). اسرار آل محمد (ع). ترجمۀ کتاب سلیم بن قیس هلالی. چاپ اول. قم: نشر الهادی.
انصاری، حسن (1398). بررسی‌های تاریخی. آیا جاحظ شیعیان را متهم به تعقیدۀ تحریف قرآن کرده؟ مشاهده در تاریخ 25/07/1402. از https://ansari.kateban.com/post/4224
ایازی، سیدمحمدعلی (1378). کاوشی در تاریخ جمع قرآن. رشت: انتشارات کتاب مبین.
باقری، جعفر [سامی صبیح علی] (1427ق). الخلفاء الاثنا عشر. قم: مرکز الابحاث العقائدیه.
پناهی، سمیه و نکونام، جعفر (1398). قریب الوقوع بودن حکومت خدا در کتاب مقدس و قرآن، معرفت ادیان، 10 (4)، 20-7.
ثقفى، ابراهیم‌بن محمد (1395ق). الغارات. 2 جلد. تهران‌: انجمن آثار ملّى.
جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر (1411ق). العثمانیه. بیروت: دارالجلیل.
ــــــــــ (1384ق). الرسائل. 4 جلد. قاهره: مکتبه الخانجی.
جعفریان، رسول (1382). افسانه تحریف قرآن. ترجمۀ محمود شریفی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
حافظ البُرسی، رجب‌بن محمد (1422ق). مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیرالمؤمنین (ع). بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات.
حفنی داود، حامد (1399ق). نظرات فی الکتب الخالده. چاپ اول. قاهره: المطبعه دارالعلم.
خامه‌گر، محمد (1398). تفسیر ساختاری قرآن کریم. چاپ دوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خویی، ابوالقاسم (1408ق). البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: نشر دارالزهراء.
صدوق، ابوجعفر محمدبن علی (1414ق). اعتقادات الامامیه. قم: کنگره شیخ مفید.
طباطبایی، محمدحسین (1391). شیعه در اسلام. چاپ دهم. قم: بوستان کتاب.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. 10 جلد. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبری، محمدبن‌جریر (1415ق). المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب (ع). قم: نشر کوشانپور.
ــــــــــ (1418ق). تاریخ الطبری المعروف بتاریخ الامم و الملوک. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
فضل بن شاذان (1350). الایضاح. تحقیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی. بی‌جا.
فقهی‌زاده، عبدالهادی و صادقی، سیدجعفر (1393). نقش عباسیان در جعل و تحریف روایات مهدوی، فصلنامه مشرق موعود، 8 (29)، 135-164.
کشفی دارابی، سیدجعفر (1274ق). تحفة الملوک. نسخه خطی مجلس به شماره: 13240/279 ص38-37.
کلینی، محمد بن یعقوب (1387). الکافی. 15جلد. قم: إنتشارات دارالحدیث.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع). چاپ دوم. 110 جلد. بیروت:‌دار إحیاء التراث العربی.
مدرسی طباطبایی، سیدحسین و رحمتی، محمدکاظم (1380). بررسی ستیزه‌های دیرین درباره تحریف قرآن. مجله هفت آسمان، 3 (11)، 78-41.
معرفت، محمدهادی (1386). التمهید فی علوم القرآن. 10 جلد. قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). پیام امام امیرالمؤمنین (ع). 15 جلد. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ــــــــــ. (1427ق). استفتائات جدید. 3 جلد. قم: انتشارات مدرسه أمیرالمؤمنین (ع).
مفید، محمد بن محمد (1413ق). الأمالی. قم: کنگره شیخ مفید.
ملکی تبریزی، میرزا جواد (1422ق). صراط النجاه فی اجوبه الاستفتاءات. 10 جلد. قم: دارالصدیقه الشهیده.
نجارزادگان، فتح الله (1384). تحریف‌ناپذیری قرآن. تهران: نشرمشعر.
نصربن مزاحم (1370). پیکار صفین. ترجمۀ پرویز اتابکی. محقق و مصحح: هارون عبدالسلام محمد. چاپ دوم. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
Amir-Moezzi Mohammad Ali& Guillaume Dye (2019). Le Coran des historiens. 3 vol. Paris: Cerf.