تکامل و بازآفرینی اوصاف و افعال ابراهیم خلیل (ع) در شخصیت حضرت خاتم‌الانبیاء (ص)‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

با سیر در تاریخ نبوت و رسالت، اموری را می‌یابیم که با حضرت ابراهیم علیه‌السلام شروع شده‌اند، اما بروز و استمرار مشهودی از اغلب آنها در رسالت‌های قبل و بعد از وی به دلایلی همچون کتمان و تحریف و گاه شرایط زمانی و مکانی برخی انبیاء الهی دیده نمی‌شود، در عین حال، بخش اعظمی از این امور دیده می‌شوند که با ظهور پیامبر خاتم (ص) تکمیل، بلکه می‌توان گفت اغلب بازآفرینی می‌‌شوند. از جمله این امور می‌توان عناوینی همچون: ابوّتِ امّت و بر جای نهادن ذرّیه‌ای با اهداف بزرگ رسالت و امامت، گزاردن حجّ و تقدیم قربانی، دعوت جهانی به فطرت و حنیفیت، خصلت‌‌های رأفت و رحمت در مقیاس‌های رسالی و جهانی، آوردن کتاب، مکانت اسوه حسنه و رؤیاهای رسالیِ صادقه را نام برد. این مقاله با تمرکز بر سخن قرآن کریم، بیان و بازخوانی‌‌ای از سیر ختم نبوت را ارائه و نشان می‌دهد که کار رسول خاتم (ص) در عین «مصدق» بودن نسبت به کوشش پیشینیان یک بازآفرینی زنده به مدد شخصیت جامع و جهانی اوست. این پژوهش بر آن است تا این نمونه‌ها را با استناد به آیات قرآن کریم، بازخوانی و ارائه دهد و برای نیل به این هدف از منابع کتابخانه‌ای بهره برده و روش تحلیلی تفسیری را برگزیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


القرآن الکریم (1384). احمد نیریزی (خط). ترجمه مهدی آیت‌اللهی. تهران: جهان آرا.
ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن زین‌الدین (1403ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. چاپ اول. قم: مؤسسه سیدالشهداء.
آلوسی، محمودبن عبدالله (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. 16جلد. تحقیق علی عبدالباری عطیه. بیروت:‌دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
ابن‌بابویه، محمدبن علی. معانی الاخبار (1361). تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن‌بابویه، محمدبن علی (1362الف). الأمالی. تهران: انتشارات کتابخانه اسلامیه.
ابن‌بابویه، محمدبن علی (1362ب). الخصال. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
ابن‌بابویه، محمدبن علی (1363). من‌لایحضره الفقیه. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی (1378ق). عیون أخبار الرضا (ع). بی‌جا: انتشارات جهان.
ابن‌بابویه، محمدبن علی (1425ق). علل الشرایع. قم: مکتبه الحیدریه.
ابن‌‌حنبل‌، احمد (1414ق). مسند. 50 جلد. بیروت:‌دار الفکر.
ابن شهر آشوب، محمدبن على (1379ق). مناقب آل أبی طالب. 4 جلد. قم: نشر علامه.
ابن‌فارض (بی‌تا). دیوان ابن‌فارض [دواوین]. تحقیق مهدی محمد ناصرالدین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
بحرانی، هاشم‌بن سلیمان (1417ق). البرهان فی تفسیر القرآن. 5 جلد. قم: دارالتفسیر.
بخاری، محمدبن اسماعیل (1409ق). الجامع الصحیح. 9 جلد. بیروت:‌دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی). 5جلد. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
جفری، آرتور (1385). واژه‌های دخیل در قرآن مجید. تحقیق فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
جوادی آملی، عبداللّه (1386). تسنیم: تفسیر قرآن کریم. 70 جلد. قم: اسراء.
جوادی‌آملى، عبدالله (1382). خاتمیت پیامبر اسلام. ماهنامه پاسدار اسلام. 14 (259)، 15-25.
حر عاملى، محمد بن حسن‏ (1409ق). وسائل الشیعة. 20 جلد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حویزی، عبدعلی‌‎بن جمعه (1415ق). تفسیر نور الثقلین. 5 جلد. قم: نشر اسماعیلیان.
خرّاز رازی، علی بن محمد (1401ق). کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر. قم: بیدار.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417ق). تاریخ بغداد. 14 جلد. تحقیق مصطفی عطا. بیروت:‌دار الکتب العلمیة.
خوش‌منش، ابوالفضل (1391). دو پیشوای ملل: حضرت ابراهیم و حضرت رضا (ع). مشهد: بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع).
خوش‌منش، ابوالفضل (1398). تناسب سوره‌ها. تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
ریپین، اندرو (1380). رحمان و حنفاء در قرآن. ترجمه ابوالفضل خوش‌منش. بولتن مرجع. ش 6. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. 4 جلد. تصحیح مصطفی حسین احمد. بیروت: دارالکتاب العربی.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). الخاتمیة فی الکتاب و السنة و العقل الصریح. تهران: مشعر.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (1429ق). ‌الجامع الصغیر فی أحادیث البشیر النذیر. 2 جلد. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
شعرانی، ابوالحسن (1398). نثر طوبی. 2 جلد. تهران: اسلامیه.
صادقی طهرانی (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. 30 جلد. قم: فرهنگ اسلامی.
صبحی صالح (1412ق). نهج‌ البلاغه. قم: هجرت.
صفّار، محمدبن حسن (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص). قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
طالقانی، سیدمحمود (1350). پرتوی از قرآن. 6 جلد. تهران: انتشار.
طباطبایی، سیدمحمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. 20 جلد. قم: مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1377). جوامع الجامع. 2جلد. تصحیح ابوالقاسم گرجی. تهران: دانشگاه تهران.
طبری، محمدبن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. 10 جلد. بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمدبن حسن (1414ق). الامالی. قم:‌دار الثقافة.
غزّالی، محمدبن محمد (1414ق). مجموعة رسائل الامام الغزالی. 4 جلد. بیروت: دارصادر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی. 8جلد. تحقیق علی اکبر غفاری. تهران:‌دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمّدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار. 110جلد. تصحیح سید ابراهیم میانجی و محمّدباقر بهبودی. بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.
مدنی، سید علی‌بن احمدابن‌ معصوم الحسینی المدنی (بی‌تا). الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعوّل. مشهد: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. 14جلد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی (1354). ختم نبوت. مشهد: انتشارات وحی.
مطهری، مرتضی (1396). خاتمیت. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1380). اسلام و مقتضیات زمان. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). آشنایی با قرآن. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). نقدی بر مارکسیسم. تهران: صدرا.
مفید، محمدبن محمد (1413ق). الامالی. تصحیح علی اکبر غفاری و حسین استادولی. قم: کنگره شیخ مفید.
مودودی، ابوالأعلی (1403ق). ختم النبوة فی ضوء القرآن و السنة. ریاض: مکتبة الرشد.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1370). مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: اشراق.
میرو (1363). دیکتاتوری کارتل‌ها. همایون الهی (اقتباس). تهران: امیرکبیر.
نامور، اکرم (1389). خاتمیت از دیدگاه شهید مطهری. مطالعات قرآنی نامه جامعه، 70 (2)، 24-40.
هاکس، جیمز (1377). قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.
Dubois, J; Mitterend, H; Dauzat, A. (2006). Grand dictionnaire étymologique et historique du français. Paris: Larousse.
Léon-Dufour, Xavier et les autrres. (1974). Vocabulaire de théologie biblique; Les éditions du Cerf. Paris: Paris.   
Vidal, J; autres, L. (1984). Dictionnaire des religions. Paris: Presse Universitaire de France.