بازشناخت کارکرد قرینه‌های لفظی در فهم حدیث از دیدگاه شیخ انصاری‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

3 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

حدیث، زمانی می‌تواند مورد استناد قرار گیرد که با نقد و ارزیابی، صدور آن از معصوم ثابت گردد. شیخ انصاری همانند دیگر فقیهان شیعه با تشکیل خانواده‌های حدیثی در جای‌جای مباحث فقهی از قرائن مختلف برای رسیدن به مراد واقعی امام بهره می‌برد. ایشان در تراث فقهی خود به قرائن فراوانی، توجه کرده است. قرینه‌ها از جهات گونا‌گونی قابل تقسیم هستند و بر طبق یک تقسیم‌بندی گاهی از جنس لفظ و کلام هستند که آن را قرینه لفظی می‌نامند و گاهی از جنس لفظ و کلام نیست که بدان قرینه مقامی می‌گویند. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به این نتیجه رسیده است که در نگاه شیخ انصاری بررسی قرینه‌های لفظی در فرآیند فهم حدیث تأثیر بسزایی در فهم مراد واقعی معصوم دارد؛ ایشان برای تحصیل ظهور و دستیابی به مراد جدی امام، در تراث فقهی ـ اصولی خود، از قرائن لفظی متنوعی ـ مانند تخصیص، تبیین، حکومت و ورود، تعلیل، سیاق، تقابل، سوال راوی، فهم و تفسیر نخستین راوی، عنوان باب حدیث، امر عقیب حظر، تمثیل ـ استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمّدکاظم (1409). کفایة الأصول. اوّل. قم: مؤسسه آل البیت «علیه‌السّلام».
آملی، میرزا هاشم (1395). مجمع الأفکار و مطرح الأنظار. مقرّر: محمّدعلی اسماعیل‌پور. اوّل. قم: چاپخانه علمیه.
ایروانى، على، الأصول فی علم الأصول (1422). اوّل. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.
ابن ابی جمهور احسائی، محمّد بن علی (1405). عوالی اللآلی. اوّل. قم: انتشارات سیدالشهداء.
انصاری، مرتضی (1413الف). أحکام الخلل فی الصلاة‌. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1414). رسائل فقهیة‌. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1428الف). فرائد الأصول. هشتم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ــــــــــ (1425الف). کتاب الحج. اوّل. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ــــــــــ (1415الف). کتاب الخمس. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1415ب). کتاب الزکاة. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1415ج). کتاب الصلاة. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1413ب). کتاب الصوم. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1415د). کتاب الطهاره. اوّل. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‌.
ــــــــــ (1415ه). کتاب النکاح، اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1415و). رسالة فی الوصایا. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری
ــــــــــ (1415ز). رسالة فی المواریث. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1415ح). القضاء والشهادات. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1413ج). الرسالة الاولی فی الخلل الواقع فی الصلاة. اوّل. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
ــــــــــ (1425ب). مطارح الأنظار. مقرّر: میرزا ابوالقاسم کلانتری طهرانی. اوّل. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ــــــــــ (1428ب). کتاب المکاسب. یازدهم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. تصحیح: محمّدتقی ایروانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (بی‌تا). المحاسن. اوّل. قم:‌دار الکتب الإسلامیه.
بهبهانی، محمّدباقر (1417). حاشیة مجمع الفائدة و البرهان. اوّل. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
ــــــــــ (1424ق). مصابیح الظلام. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
تستری، اسدالله (بی‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار فی أحکام النبی المختار و عترته الأطهار. اوّل. قم: مؤسسه آل البیت «علیه‌السّلام».
جمشیدی، اسدالله (1383). «قواعد فهم حدیث.» معرفت. شماره 83.
حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. تصحیح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت «علیه‌السّلام». قم: مؤسسه آل البیت «علیه‌السّلام».
حکیم، سیّد عبدالصائب (1416). منتقی الاصول. اوّل. الهادی.
ــــــــــ، سیّدمحمّدسعید (1414). المحکم فی أصول الفقه. اوّل. قم: مؤسسة المنار.
حلی، حسن بن یوسف (1982). نهج الحق و کشف الصدق. اوّل. بیروت:‌دار الکتاب اللبنانی.
حیدری، سیّدعلی نقی (1412). اصول الإستنباط فى اصول الفقه. اوّل. قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیة بقم المقدسة.
خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۷الف). محاضرات فی أصول الفقه. مقرر: محمّداسحاق فیاضی. چهارم. انصاریان.
ــــــــــ (1417ب). مصباح الأصول. مقرّر: محمّدسرور واعظ حسینی بهسودی. پنجم. قم: مکتبة الداوری.
صدر، سیّدمحمّدباقر (1431). بحوث فی علم الأصول. مقرر: سید محمود هاشمی شاهرودی. چهارم. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت «علیه‌السّلام».
ــــــــــ (1395). دروس تمهیدیة فی علم الاصول المعالم الجدیدة للاصول. دوّم. تهران: مکتبة النجاح.
صدوق، محمّد بن علی (1362). الخصال. مصحح: غفاری، علی اکبر. اوّل. قم: جامعه مدرسین.
ــــــــــ (1413). من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفاری. دوّم. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
طوسی، محمّد بن حسن (1390). الإستبصار فیما إختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ــــــــــ (1407). تهذیب الأحکام. تصحیح: حسن موسوی خرسان. چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
عاملی، سیدجواد (1419). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. تصحیح: محمّدباقر خالصی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عاملی، محمّد بن مکی (1417). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. دوّم. قم. دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی نباطی، علی بن محمد (1384). الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم. اوّل. نجف: المکتبة الحیدریة.
عراقی، ضیاءالدین (1417). نهایة الأفکار. مقرّر: محمّدتقی بروجردی نجفی‏. سوّم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدعلی (1418). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. اوّل. قم: مؤسسه آل البیت «علیه‌السّلام».
کشی، محمّد بن عمر (1348). رجال الکشی. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمّد بن یعقوب (1429). الکافی، تصحیح:‌دار الحدیث. قم:‌دار الحدیث.
مجلسی، محمّدباقر (1410). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (1389). فرهنگ‌نامه اصول فقه. اوّل. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مسعودی، عبدالهادی (1384). «از مفهوم تا مقصود (تلاش‌های علامه محمدتقی مجلسی در فهم مقصود حدیث).» علوم حدیث. شماره 35-36.
ــــــــــ (1386). روش فهم حدیث. سوّم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
مظفر، محمّدرضا (1370). اصول الفقه. چهارم. قم: اسماعیلیان.
مهریزی، مهدی (1377). «موانع فهم حدیثعلوم حدیث. شماره 8.
نائینی، محمّدحسین (1368). أجود التقریرات. مقرّر: سیّدابوالقاسم خویی. اوّل. قم: انتشارات مصطفوی.
نجفی، محمّدحسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی. هفتم. بیروت:‌دار إحیاء التراث العربی.