معیار اصلاح جامعه در سیرۀ پیامبران از منظر قرآن‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مفهوم اصلاح و افساد از مفاهیم ارزشی هستند که حکم افراد به لحاظ مبانی نظری و دیدگاه‌های متفاوت در باره آن‌ها مختلف خواهد بود. از یک نگاه «حاکمیت دین الهی» به رضایت مردم، معیاری برای اصلاح فرد و جامعه می‌باشد و از نگاهی دیگر رضایت اکثریت مردم معیار است گرچه به رضای خدا و موافق دین او نباشد. از این رو لازم است معیارهای اصلاح از منظر متون دینی و عقل ناب مورد بحث و بررسی قرار گیرند. این جستار در صدد بررسی این پرسش است که در فرض اذعان به ثبوت وظیفه اصلاح اجتماع بر پیامبران و به لحاظ اهداف اعلامی آنان، معیار یا معیارهای تحقق اصلاحات آن‌ها کدامند؟ با استفاده از آیات قرآن و دریافت‌‌های عقل می‌توان به معیار‌هایی مانند رشد علمی، عقلی، اخلاقی و معنوی، آزادی، حاکمیت دین الهی، التزام به قانون عدل و گسترش حق و عدالت در حوزه فردی و اجتماعی که در نهایت به رفاه، سربلندی، عزت، امنیت، سعادت جامعه و حیات طیبه منتهی می‌شوند، اشاره نمود. با ارزیابی عملکرد اصلاحی پیامبران در جوامعی که ایشان حضور داشتند، به منظور تحقق این معیارها می‌توان بر موفقیت یا عدم موفقیت هر یک از آنان حکم نمود. بدیهی است که تحقق معیارها در زمان حیات هر پیامبر شاخص موفقیت وی محسوب می‌شود و فقدان معیارها و وضعیت نابسامان جوامع منتسب به آنان در زمان‌های بعد ملاک عدم موفقیت پیامبران نمی‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن‌کریم (1373). ترجمه محمدمهدی فولادوند. تهران: دارالقران الکریم، چاپ اول.
آل یاسین‏، جعفر (1929). الفارابی فی حدوده و رسومه. ‏ بغداد-عراق: عالم الکتب
آمدی، عبد الواحد (1360). غرر الحکم و درر الکلم. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1379 ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفة.
ابن خلدون، عبد الرحمان (1362). مقدمه ابن خلدون. ترجمة محمد پروین گنابادی. چاپ چهارم. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1412 ق). لسان العرب. چاپ دوم. لبنان. بیروت: ‌دار احیاء الثرات العربی. مؤسسة التاریخ العربی.
باطنی، محمدرضا (1371). فرهنگ معاصر انگلیسی ـ فارسی. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.
بخاری، ابو عبدالله، محمد بن اسماعیل (بی تا). الجامع الصحیح. لبنان. بیروت: ‌دار احیاء الکتب العربیۀ.
جوادی آملی، عبدالله (1397). جامعه در قرآن. چاپ پنجم. قم: مرکز نشر اسراء
حر، سید حسین، (1385)، اصلاحات اجتماعی در سیره و سنت پیامبر اعظم (ص).  فصلنامه قرآنی کوثر، 21، 94-107.
حر عاملی، محمد بن الحسن (1389 ق). وسائل الشیعة. تهران: المکتبة الاسلامیة.
راغب اصفهانی (1393 ق). مفردات الفاظ ‌القران. چاپ اول. دمشق: ‌دار القلم. لبنان. بیروت: ‌دار الشامیة.
رشید رضا، محمد (1414 ق). تفسیرالقرآن الحکیم. لبنان. بیروت: دارالمعرفه.
شریف الرضی، محمد بن حسین (1414 ق). نهج‌البلاغه. تحقیق صبحی صالح. قم: ‌دار الهجرة.
صباغیان، علی و رئیسیان، غلامرضا و پیروزفر، سهیلا، (1400). نمودهای تحقق امنیت اجتماعی در قرآن با تکیه بر داستان حضرت موسی و فرعون. نشریه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 1، (49)، 171-202.
طباطبایی، سید محمد حسین (بی تا). روابط اجتماعی در اسلام. تهران: مؤسسه انتشارات بعثت.
طباطبایی، سید محمد حسین (1391 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
طبرسی، شیخ ابی علی الفضل بن الحسن (1365). مجمع ‌‌البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
عسکری، ابو هلال (1353). الفروق اللغویۀ. قم: منشورات بصیرتی.
عمید، حسن (1357). فرهنگ عمید. چاپ اول. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
قاسمی، جمال الدین (1418 ق). محاسن التأویل. چاپ اول. لبنان، بیروت: ‌دار الکتب العلمیه. منشورات محمد علی بیضون.
قطب، سید (1425 ق). فی ظلال القرآن. چاپ سی و پنجم. لبنان. بیروت: ‌دار الشروق.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. چاپ پنجم. تهران: ‌دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1398 ق). بحار الانوار. چاپ دوم. تهران: منشورات المکتبة الاسلامیة.
مصباح، محمدتقی (1372). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. چاپ دوم. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ــــــــــ (1393). تیشهها اصلاحات، ریشهها. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (بی تا). انسان و سرنوشت. قم: انتشارت صدرا.
ــــــــــ (1357). عدل الهی. چاپ دهم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــ (بی تا). فطرت. قم: انتشارت صدرا.
ــــــــــ (1374). مجموعه آثار. چاپ پنجم. قم: انتشارت صدرا.
معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی معین. چاپ هشتم. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
منتظرالقائم، اصغر (1386). «نهضت اصلاحات اجتماعی رسول الله (ص) و پیامدهای آن.» مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2، (23).
یدالله پور، بهروز (1385)، سیر اصلاحات در حکومت علوی. نشریه معرفت، 1، (102)، 74-90.