چگونگی مواجهۀ علامه طباطبایی (ره) با آیات مجمل در «المیزان»‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه قرآن، دانشکدۀ قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران

10.22059/jqst.2024.345661.670035

چکیده

مقولۀ مجمل و مبین ازجمله مباحث مهم در علوم قرآن، ادبیات عرب و اصول فقه استکه توجه به آن در فهم آیات قرآن سهم به‌سزایی دارد. بازخوانی منابع کهن حکایت از آن داردکه وجود عواملی چند دریک عبارت می‌تواند زمینه‌ساز اجمال درکلام باشد؛ فهم دقیق یک متن، نیازمندِ خروج عبارت از ابهام است که معمولاً با بهره‌گیری از مبین‌ها اتفاق می‌افتد. چگونگیِ مواجهه هریک از مفسرین با آیات مجمل براساس شیوۀ تفسیری آن‌ها متفاوت است؛ دراین میان اندیشه‌ها و نیز نحوۀ مواجهه علامه طباطبایی به‌عنوان مفسر شهیر معاصر و احیاگر روش تفسیری قرآن به قرآن، دارای اهمیت ویژه‌ای است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه ‌بر روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر داده‌های محتوایی تفسیر المیزان به این مهم دست یابد که علامه با آیاتی که در آن‌ها یکی از اسباب اجمال وجود دارد، چگونه برخورد داشته‌اند. به نظر می‌رسد علامه در مواجهه با آیات مجمل شیوه‌ای منحصر به فرد دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن جوزی، عبد الرحمان بن علی؛ فنون الأفنان فی عجائب القرآن؛ بیروت؛ مؤسسه الکتب الثقافیة؛ 1422ق.
ابن درید، محمد بن حسین؛ جمهرة اللغة؛ بیروت؛ دارالعلم للملایین؛ 1988م.
ابن سیده، علی بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیة؛ 1421ق.
ابن فارس بن زکریا، ابو الحسین؛‌ ‌معجم مقاییس اللغة؛‌ عبد السلام محمد هارون؛‌ قم؛ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم؛ 1404ق.
ــــــــــ، مجمل اللغة؛ بیروت؛ مؤسسه الرسالة؛ 1406ق.
الجوزیه، ابن قیم؛ الامثال فی القرآن؛ مکتبۀ الصحابه؛ بی‌جا؛ 1406 ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ مصحح احمد فارس؛ لبنان؛ دارالفکر؛ 1414ق.
ابوالبقاء، ایوب بن موسی؛ الکلیات؛ مصر؛ المطبعة العامرة؛ 1287ق.
أبی سعود، محمد بن محمد؛ تفسیر أبی سعود؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی؛ 1983م.
أزهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغۀ؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی؛ 1421ق.
اوسی، علی رمضان؛ روش علامه طباطبایی در تفسیر؛ مترجم: حسین میرجلیلی؛ تهران؛ سازمان تبلیغات؛ 1381ش.
آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیۀ؛ 1415ق.
باقلانی، ابوبکر؛ نکت الانتصار لنقل القرآن؛ اسکندریه؛ منشاة المعارف؛ بی‌تا.
جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه؛ قاهره؛ 1476ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی ألفاظ القرآن؛ مصحح: صفوان عدنان؛ لبنان؛ دارالعلم؛ 1412ق.
زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى؛‌ تاج العروس من جواهر القاموس؛ محقق/ مصحح: على شیرى؛ بیروت؛‌ دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع؛ 1414ق.
زمخشری، محمود بن عمر؛ أساس البلاغة؛ بیروت؛ دار صادر؛ 1979م.
سبزواری، محمد؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت؛ دارالتعارف للمطبوعات؛ 1406ق.
سید مرتضی، علی بن حسین؛ الموضح عن جهۀ اعجاز القرآن؛ مشهد؛ آستان قدس؛ 1382ش.
سیوطی، جلال الدین؛ المزهر فی علوم اللغة و أنواعها؛ دار إحیاء الکتب العربیة؛ بی‌جا؛ بی‌تا.
ــــــــــ، الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت؛ دار الکتاب العربى؛ 1421ق.
صاحب بن عباد؛ المحیط فی اللغة؛ بیروت؛ عالم الکتاب؛‌ 1414ق.
صافی، محمود؛ الجدول فی اعراب القرآن و صرفه؛ دمشقف دارالرشید؛ 1418.
طباطبائی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه؛ 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران؛ انتشارات ناصرخسرو؛ 1372ش.
طریحى، فخر الدین‌؛ مجمع البحرین؛ مصحح: سید احمد حسینى؛ تهران؛ کتاب‌فروشى مرتضوى؛ 1416ق.
علوی مهر، حسین؛ روش‌ها و گرایش‌های تفسیری؛ تهران؛ اسوه؛ 1381ش.
فخررازی، ابوعبدالله محمد بن عمر فخرالدین؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت؛ دار إحیاء التراث العربی؛ 1420ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم؛ نشر هجرت؛ 1410ق.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب؛ ‏القاموس المحیط؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیة؛ 1415ق.
الفیومى، احمد بن محمد مقرى؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ قم؛ منشورات دار الرضی؛ بی‌تا.
مؤدب، سیدرضا؛ روش‌های تفسیر قرآن؛ تهران؛ سمت؛ 1393ش.
مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ تهران؛ دار محبی الحسین؛ 1419ق.