اعتبارسنجی کتاب «ارشاد القلوب الی الصّواب»‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشجوی دکترا، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

10.22059/jqst.2023.355699.670149

چکیده

ارشاد القلوب الی الصواب اثر عالم بزرگ شیعه حسن بن ابی الحسن محمد دیلمی در موضوع اخلاق است که دربردارندۀ مواعظ و نصایح از قرآن و حدیث و بزرگان گذشته است که علما و دانشمندان شیعه آن‌را مورد ستایش قرار داده و به آن اعتماد نموده‌اند. باتوجه‌به اینکه مهم‌ترین ویژگی این کتاب، بیان گرم، شیوا و اثربخش در واعظی و پندآموزی است، به نظر می‌رسد این کتاب می‌تواند منبع ارزشمندی در زمینۀ پندآموزی باشد.ازاین‌رو اعتبارسنجی کتاب ارشاد القلوب، هدف اصلی این نوشتار است. اکنون این سوال مطرح است که احادیث موجود در این کتاب در چه درجه‌ای از اعتبار قرار دارد؟ پژوهش حاضر به‌منظور پاسخ به این سؤال با روش تحلیلی توصیفی به بررسی کتاب ارشاد القلوب پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این کتاب علاوه بر شیوۀ سخن‌وری دلپذیر مؤلف، احادیث کتاب با ملاک شهرت روایی گردآوری شده و با توجه به ضعف‌هایی که در آن وجود دارد، جزءکتب در رتبۀ سوم شیعی به شمار می رود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن فهد حلى، احمد بن محمد؛ عده الداعی و نجاح المساعی؛ قم؛ نشر دارالکتب اسلامیه؛ 1407.
احمدیان، مینا و حسن بن محمد دیلمی؛ دانشنامۀ‌ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل؛ تهران؛ بنیاد دایرة المعارف اسلامی؛ 1393.
احمدی میانجی، علی؛ مکاتیب الرسول (ص)؛ بی‌جا؛ دارالحدیث؛ بی‌تا.
اسد بیگی، اردشیر و حمیده طلائی؛ بررسی بنیش و نگرش در غررالاخبار و درر الآثار فی مناقب ابی الائمه الأطهار؛ مجلۀ‌ تاریخ و تمدن اسلامی؛ شمارۀ‌ 29؛ صص 124-103؛ 1398.
افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء؛ دمشق؛ مطبعة الخیام؛ بی‌تا.
امین، سید محسن؛ اعیان شیعه؛ تحقیق حسن امین؛ بیروت؛ دارالتعارف للمطبوعات؛.1403
آقابزرگ تهرانی، محمد محسن؛ الذریعة إلى ‏تصانیف ‏الشیعة؛ قم؛ اسماعیلیان؛ 1408.
بحرانی، سید هاشم؛ حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار (ع)؛ قم؛ مؤسسة المعارف الإسلامیة؛ بی‌تا.
بحرانى اصفهانى، عبدالله بن نورالله؛ عوالم العلوم و المعارف والأحوال-الإمام علی بن أبی طالب (ع)‏؛ تحقیق محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى؛ قم‏؛ مؤسسة الإمام المهدى (عج) ‏؛ 1382.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏؛ البرهان فی تفسیر القرآن‏؛ قم‏؛ مؤسسه بعثه‏؛ 1374.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏؛ مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر؛ قم‏؛ مؤسسة المعارف الإسلامیة؛ 1413‏.
بروجردى، آقا حسین‏؛ جامع أحادیث الشیعة؛ تهران‏؛ انتشارات فرهنگ سبز؛ 1386.
بغدادی، اسماعیل باشا؛ هدیة العارفین اسماء المولفین و آثار المصنفین من کشف الظنون؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛1413.
پاک‌نیا، عبدالکریم؛ آشنایی با منابع معتبر شیعه: ارشاد القلوب الى الصواب؛ نشریۀ‌ مبلغان؛ ش122؛.1389
حایری، سید مهدی و حسن بن محمد دیلمی؛ دایرةالمعارف تشیع؛ زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و دیگران؛ تهران؛ نشر شهید سعید محبی؛ 1378.
حر عاملی، محمد بن حسن؛ الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة؛ قم؛ مکتبة المفید؛ 1104.
حر عاملی، محمد بن حسن؛ امل الآمل؛ قم؛ دارالکتاب الاسلامی؛ تحقیق سید احمد حسینی؛ بی‌تا.
حر عاملى، محمد بن حسن‏؛ وسائل‌الشیعة؛ قم‏؛ مؤسسة آل‌البیت (ع)؛ 1409‏.
حسینی جلالی، سید محمد حسین؛ فهرس التراث؛ قم: دلیل ما؛ 1422.
حکیم طباطبایی، سید محسن؛ حقایق الاصول؛ قم؛ مؤسسه آل‌البیت؛ 1427.
خویی، سید ابوالقاسم؛ مصباح‌الاصول؛ نجف؛ مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی؛ 1386.
خویی، سید ابوالقاسم؛ معجم الرجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ قم؛ دفتر نشر آیت‌الله خویی (ره)؛ بی‌تا.
دیلمی، حسن بن ابی‌الحسن؛ ارشاد القلوب الی الصواب؛ محقق سید هاشم میلانی، قم، مؤسسۀ‌ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان؛ 1387.
دیلمی، حسن بن ابی‌الحسن؛ غرر الخبار و درر الآثار فى مناقب ابى ائمه الطهار (ع)؛ قم؛ دلیل ما؛ 1311.
دیلمی، حسن بن محمد؛ ارشاد القلوب الی الصواب؛ ترجمه سید عبدالحسین رضایی؛ تهران؛ نشر اسلامیه؛ 1377.
دیلمی، حسن بن محمد؛ ارشاد القلوب الی الصواب؛ ترجمۀ هدایت‌الله مسترحمی؛ تهران؛ نشر مصطفوی؛ 1349.
دیلمی، حسن بن محمد؛ ارشاد القلوب الی الصواب؛ قم؛ نشر شریف الرضی؛ 1412.
صدر، محمدباقر؛ دروس فی علم الاصول الجزء الاول من الحلقه الثاله؛ مؤسسۀ‌ انتشارات دار العلم؛ 1428.
طباطبایی بروجردی، سید مهدی (سید بحر العلوم)؛ الفوائد الرجالیة؛ بی‌جا؛ منشورات مکتبة الصادق؛ بی‌تا.
عاملی، بهاءالدین محمد بن حسین؛ منهاج النجاح فی ترجمۀ مفتاح الفلاح؛ تهران؛ حکمت؛ 1384.
علیزاده مقدم، بدرالسادات و ساسان طهماسبی کیهانی؛ تاریخ تحولات سیاسی؛ اجتماعی؛ اقتصادی و فرهنگی ایران از روال ایلخانان تا آغاز حکومت صفویان؛ تهران؛ انتشارات دانشگاه پیام‌نور؛ 1398.
فتال نیشابورى، محمد بن احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین؛ قم؛ انتشارات رضى‌؛ 1375.
فخر الشریعه، حسن؛ ترجمۀ سست و ناهنجار ارشاد القلوب؛ علوم قرآن و حدیث؛ نشریۀ‌ نور علم؛ شمارۀ‌ 48؛ 1371.
قمی؛ شیخ عباس؛ الکنی و الالقاب؛ بی‌جا؛ بی نا؛ بی‌تا.
قمی؛ شیخ عباس؛ فوائد الرضویه؛ بی‌جا؛ انتشارات مرکزی؛ 1327.
قمى، عباس‏؛ سفینة البحار؛ قم‏؛ اسوه‏؛ 1414.
کاظمی، عبدالنبی؛ تکملة الرجال؛ بی‌جا؛ مهر؛ 1425.
لطف‌آبادی، محسن و الهیار خلعتبری و عطاءالله حسنی؛ ناپایداری سیاسی در ایران قرن هشتم هجری: بررسی آماری میزان عمر حکومت‌ها و میانگین سلطنت حکام؛ مجلۀ‌ تاریخ ایران؛ دورۀ 11؛ شمارۀ‌ 1؛ 1397.
مجلسی، محمد تقی؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ص)؛ بی‌جا؛ دار الکتب الاسلامیه؛ 1404.
مجلسی، محمدباقر؛ بِحارُالاَنوار الجامعۀ لِدُرَرِ أخبارِ الأئمةِ الأطهار؛ بیروت؛ مؤسسة وفاء؛ 1403.
مدنی بجستانی، محمود؛ فرهنگ کتب حدیثی شیعه؛ تهران؛ مؤسسۀ‌ انتشارات امیر کبیر؛ 1385.
مدنى، علیخان بن احمد؛ الدرجات الرفیعة فى طبقات الشیعة؛ بیروت؛ مؤسسة الوفاء؛ 1983.
مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ بیروت؛ مؤسسة اعلمی للمطبوعات؛ 1410.
معارف، مجید؛ جوامع حدیثی اهل‌سنت؛ تهران، سازمان سمت؛ 1396.
موسوی خوانساری، محمد باقر؛ روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات؛ قم: اسماعیلیون؛ 1390.
ناصری مقدم، حسین و محمد فقیهی و عباس علی سلطانی؛ نارسائی شهرت روایی در عرصۀ‌ فقه و حدیث؛ مجلۀ‌ فقه و اصول؛ تابستان 1392؛ شمارۀ‌ 93؛ صص 57 تا 74.
نورى، حسین بن محمدتقی؛ مستدرک‌الوسائل و مستنبط المسائل‏؛ قم‏؛ مؤسسة آل‌البیت (ع)؛ 1408.