بازتاب روایات محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی در میراث روایی شیخ صدوق(ره)‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترای مدرسی معارف اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن اسلامی، دانشکدۀ الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22059/jqst.2023.358108.670180

چکیده

نام محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی در برخی از روایت‌های آثار صدوق وجود دارد. منابع روایی و رجالی متقدم امامیه داده‌های کمتری از این محدث ارائه کردند. پژوهش پیش‌رو با هدف شناسایی فرد یاد شده و نیز تبیین چرایی مراجعة صدوق به این فرد در شهر ری برای نقل روایت شکل گرفت. یافته‌ها نشان دهندة امامی بودن این محدث است که گزارش‌های صدوق از وی در موارد زیادی با روایت‌های منابع دیگر همخوان است. روایاتی مرتبط با کلام، اخلاق، فضائل برخی ماه‌ها، اخبار تاریخی دربارة معصومان به‌ویژه حضرت حجت(ع)، برخی نصوص ائمه نظیر حدیث لوح و از همه مهم‌تر نص امام حسن عسکری(ع) بر فرزندش، دیدار با حسین بن روح نوبختی، بخشی از اخبار وی است. حجم بالای روایات و وجود اساتیدی مانند محمد بن همام عالم نامی امامیه، احمد ابن عقده و عبدالعزیز بن یحیی مورخ شیعه اهمیت دو چندانی به محمد بن ابراهیم طالقانی می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند الإمام احمد بن حنبل؛ لبنان-بیروت؛ مؤسسة الرسالة؛ 1416ق.
ابن سعد، محمد؛ الطبقات‏الکبرى؛ تحقیق: محمد عبد القادر عطا؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیة؛ 1410 ق.
ابن عساکر، علی بن حسن؛ تاریخ مدینه دمشق؛ محقق: علی شیری؛ بیروت؛ دارالفکر؛ 1415 ق.
ابن ماجه، محمد بن یزید؛ سنن؛ محقق: بشار عواد؛ لبنان؛ دارالجیل؛ 1418ق.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق؛ الفهرست؛ بیروت؛ دار المعرفه؛ 1398ق.
ابن‌بابویه، علی بن حسین؛ الامامه و التبصره من الحیره؛ قم؛ مدرسه الامام المهدی (ع)؛ 1404 ق.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین؛ مقاتل الطالبیین؛ تحقیق: سید احمد صقر؛ بیروت؛ دار المعرفة؛ بی‌تا.
ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود؛ الأخبار الطوال؛ تحقیق: عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال؛ قم؛ منشورات الرضی؛ 1368 ش.
ابونعیم، احمد بن عبدالله؛ حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ مصر؛ دار ام القری.
اردبیلی، محمد بن علی؛ جامع الرواه و ازاله الاشتباهات عن الطرق و الاسناد؛ لبنان؛ دار الاضواء؛ 1403ق.
بخارى، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ جمهوریة مصر العربیة؛ وزارة الاوقاف؛ المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة؛ لجنة إحیاء کتب السنة-مصر-قاهره؛ 1410ق.
بلاذری، احمد بن یحیى؛ انساب الاشراف؛ بیروت؛ دار الفکر؛ 1417ق،
بیهقی، احمد بن حسین؛ دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه؛ تحقیق: عبدالمعطی قلعجی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1405ق.
ثقفی، ابراهیم بن محمد؛ الغارات؛ محقق: جلال الدین محدث؛ تهران؛ انجمن آثار ملی؛ 1395ق.
خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ محقق: مصطفی عبدالقادر عطا؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیه؛ 1417ق.
خویی، ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث؛ قم؛ مرکز نشر آثار شیعه؛ 1410ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد؛ التدوین فی اخبار قزوین؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ منشورات محمد علی بیضون؛ 1408ق.
راوندی، قطب الدین؛ الخرائج و الجرائح؛ قم؛ مدرسۀ امام مهدی؛ 1409 ق.
زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت؛ دارالکتاب العربی؛ 1407ق.
سمعانی، عبد الکریم بن محمد؛ الأنساب؛ تحقیق عبد الرحمن بن یحیى المعلمى الیمانى؛ حیدر آباد؛ مجلس دائرة المعارف العثمانیة؛ 1382ق.
صالحی شامی، محمد بن یوسف؛ سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد؛ محقق: عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1414ق.
صدوق، محمد بن علی؛ الامالی؛ تهران؛ کتابچی؛ 1376.
ــــــــــ؛ التوحید؛ محقق، هاشم حسینی؛ قم؛ جامعۀ مدرسین؛ 1398ق.
ــــــــــ؛ الخصال؛ محقق: علی اکبر غفاری؛ قم؛ جامعۀ مدرسین؛ 1362ش.
ــــــــــ؛ عللالشرایع؛ قم؛ داوری؛ 1385ش.
ــــــــــ؛ عیون اخبار الرضا (ع)؛ تهران؛ نشر جهان؛ 1378ق.
ــــــــــ؛ فضائل الاشهر الثلاثه؛ محقق: غلامرضا عرفانیان؛ قم؛ داوری؛ 1385ش.
ــــــــــ؛ کمال‌الدین و تمام‌النعمه؛ محقق، علی اکبر غفاری؛ تهران؛ اسلامیه؛ 1395ق.
ــــــــــ؛ معانی الاخبار؛ محقق: علی اکبر غفاری؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین؛ 1403ق.
ــــــــــ؛ من لایحضره الفقیه؛ قم؛ انتشارات جامعۀ مدرسین؛ 1413ق.
صفار، محمد بن حسن؛ بصائرالدرجات؛ محسن بن عباسعلی کوچه باغی، قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی؛ 1404ق.
طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک؛ تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم؛ بیروت؛ دار التراث؛ 1387ق.
طبری آملی، محمد بن جریر؛ المسترشد؛ قم؛ کوشانپور؛ 1415ق.
طوسی، محمد بن حسن؛ الامالی؛ قم؛ دارالثقافه؛ 1414 ق.
ــــــــــ؛ الرجال؛ محقق: جواد قیومی؛ قم؛ مؤسسه النشر الاسلامی لجامعه المدرسین؛ 1373ش،
ــــــــــ؛ الغیبه؛ محقق: عبدالله تهرانی و علی احمد ناصح؛ قم؛ دارالمعارف السلامیه؛ 1411ق.
ــــــــــ؛ فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول؛ قم؛ ستاره؛ 1420ق.
قاضی شوشتری، نورالله،؛ احقاق الحق و إزهاق الباطل؛ قم؛ مکتبه آیت الله المرعشی؛ 1409ق.
کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ 1407ق.
مفید، محمد بن محمد؛ الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد؛ قم؛ کنگره شیخ مفید؛ 1413ق.
نجاشی، احمدبن علی؛ رجال؛ قم؛ انتشارات جامعۀ مدرسین؛ 1407ق.
نسائی، احمد بن علی؛ المجتبی من السنن (سنن نسائی)؛ ریاض-عربستان، اردن-عمان؛ بیت الافکار الدولیه؛ بی‌تا.
نعمان بن محمد تمیمی مغربی؛ شرح الاخبار فی فضائل الائمه الأطهار؛ محقق: محمد حسینی جلالی؛ قم؛ مؤسسۀ نشراسلامی؛ 1409ق.
نعمانی، محمد بن ابراهیم؛ الغیبه؛ محقق: علی اکبر غفاری؛ تهران؛ نشر صدوق؛ 1397ق.
نمازی، علی؛ مستدرکات علم رجال الحدیث؛ تهران؛ فرزند مؤلف؛ 1414ق.
هلالی، سلیم بن قیس؛ کتاب سلیم؛ محقق: محمد انصاری زنجانی؛ قم؛ الهادی؛ 1405ق.
یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب؛ تاریخ الیعقوبى؛ بیروت؛ دار صادر؛ بى‌تا.