تفسیر آیۀ «علیکم انفسکم» بر اساس خودباشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار.گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استاد. گروه علوم قرآن و حدیث ،دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران،

3 دکتری تفسیر تطبیقی، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم ، ایران.

چکیده

در مورد مسئلۀ اساسی نفس، حداقل دو رویکرد شناخته شده و یک رویکرد گمنام وجود دارد: 1. رویکرد «معرفت نفس»؛ 2. رویکرد «دشمن‌انگاری نفس»؛ 3. رویکرد «میزان‌انگاری نفس» که با عنوان «خودباشی» در این مقاله به روش تحلیلی تبیین شده است. نتیجۀ اصلی این مقاله این است که آیۀ 105 سورۀ مائده (یا آیۀ علیکم انفسکم) عمیق‌تر فهمیده شود؛ چون به دلیل معنای لغوی، سیاق و دیگر آیات و روایات، قابلیت تفسیر بر اساس خودباشی را دارد. 1. اقتضای لغت این است که ملازمت با نفس فقط در مراقبت و حفظ نیست؛ بلکه میزان قراردادن آن هم هست؛ 2. سیاق آیه نشان می‌دهد، نفس در اینجا معنایی فردی و شخصی دارد و در مقابل غیر (دیگران) قرار دارد؛ 3. دیگر آیات قرآن که اطمینان نفس را میزان می‌دانند و نیز قلب را حریم امن الهی توصیف می‌کنند، مؤید این تفسیر هستند که می‌توان آیۀ مذکور را بر اساس خودباشی (میزان‌انگاری نفس) توضیح داد. روایاتی که توصیه به میزان قراردادن نفس هم می‌کنند، از دیگر شواهد تفسیر آیه بر اساس خودباشی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

          قرآن کریم.

    1. ابن بابویه، محمد بن على؛ الخصال؛ قم‏؛ جامعۀ مدرسین؛ ‏1362.
    2. ابن بابویه، محمد بن على؛ معانی الأخبار؛ قم؛ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین؛ 1403.
    3. ابن­شعبه حرانى، حسن­بن على‏؛ تحف‌العقول؛ قم، جامعۀ مدرسین؛1363.
    4. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر انسان به انسان؛ قم؛ اسراء؛ 1387.
    5. ----------؛ تحریر رساله الولایه؛ قم؛ اسراء؛ ۱39۳.
    6. ----------؛ تفسیر تسنیم؛ قم؛ اسراء؛ 1397.
    7. ----------؛ سلونی قبل ان تفقدونی؛ قم؛ اسراء؛ 1399.
    8. حافظ، شمس‌الدین محمد؛ آینه جام (دیوان حافظ همراه با یادداشت‌های شهید مطهری)؛ تهران؛ صدرا؛ 1378.
    9. حر عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل‌الشیعة؛ قم؛ مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام؛ 1409.
    10. حسن‌زاده آملی، حسن؛ دروس معرفت نفس؛ قم؛ الف لام میم؛ بی­تا (الف).
    11. حویزى، عبد على بن جمعة العروسى؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم؛ انتشارات اسماعیلیان؛ ‏

    شریف الرضى، محمد بن حسین‏؛ نهج‌البلاغه (صبحی صالح)؛ قم؛ هجرت؛ ‏1414.

    صدوق، محمد بن علی؛ التوحید؛تصحیح و تعلیق: سید هاشم حسینی طهرانی؛ قم؛ مؤسسة النشر الإسلامی؛ بی­تا.

    1. طاهرزاده، اصغر؛ آشتی با خدا از طریق آشتی با خود راستین؛ اصفهان؛ لب المیزان؛ 1387.
    2. طاهرزاده، اصغر؛ فرزندم این چنین باش (شرح نامۀ 31 نهج‌البلاغه)؛ اصفهان؛ لب المیزان، 1390
    3. طباطبایی، سید محمدحسین؛ تفسیرالمیزان؛ سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ تهران؛ بنیادعلامه طباطبایی؛ چاپ چهارم؛ 1370.
    4. طباطبایی، سید محمدحسین؛ ترجمۀ رساله الولایه (طریق عرفان)؛ حسن‌زاده، صادق؛ قم؛ بخشایش؛ 1381.
    5. عیاشى، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ تهران؛‏ المطبعة العلمیة؛ 1380.
    6. فیض کاشانى، محمد؛ تفسیر الصافی؛ تهران؛ مکتبه الصدر؛ 1415.
    7. فیض کاشانی، محمد؛ الوافی‏؛ اصفهان؛ کتابخانۀ امام أمیرالمؤمنین على (علیه السلام‏)؛ 1406.
    8. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق؛ الکافی؛ تهران؛ دارالکتب الإسلامیة؛ چاپ چهارم؛ 1407.
    9. محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان‌الحکمه (با ترجمه فارسی حمیدرضا مشایخی؛ قم؛ دارالحدیث؛ چاپ دهم (ویرایش دوم)؛ 1388.
    10. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ چاپ دوم؛ دارإحیاء التراث العربی؛ بیروت؛ 1403.

    یعقوبی قائنی، سید حسین؛ سفینه الصادقین؛ تهران؛ انتشارات فقه؛ 1391.