واکاوی پیشینهشناسی واژۀ قرآنی «صریم» در آیۀ «فأصبحت کالصّریم» در منابع متقدم و متأخر و معاصر تفسیری و ترجمه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، شیراز، ایران.

2 استادیار، گروه تفسیر و علوم قرآن ، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، قم، ایران،

3 استادیار، گروه تفسیر و علوم قرآن ، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، شیراز، ایران

چکیده

«صریم» در آیۀ «فَأَصْبَحَتْ کَالصَّریم»، از واژگانی است که مترجمان فارسی و لاتین و مفسران، معنای واحدی از آن ارائه نداده‌اند؛ معانی شب، شب تاریک، بایر سیاه، بی‌ثمر، ریگزار، سوخته و تاریک، با خاک‌یکسان‌شده، متروک و ویران، دروشده و چیده‌شده. دو روایت نیز آمده‌ که یکی مبنای برخی مفسران و مترجمان گردیده‌است. این پژوهش با روش تحلیلی و رویکرد زبان‌شناسیِ تطبیقیِ تاریخی با هدف دست‌یابی به علل اختلاف معانی این واژه و ارائۀ معنای صواب صورت پذیرفته است. بررسی منابع لغوی سامی و سیر تفاسیر و تحلیل روایات، نشان می‌دهد که واژه‌پژوهان و مفسران در معنای آن دقت نداشته‌اند. فراوانی معناهای واژه در منابع مورد استفادۀ مفسران و مترجمان در این امر دخیل است. باتوجه به معنای اصلی این واژه که عبارت است از: قطع، بریدن و قطع‌کردن میوۀ درخت؛ معنای پیشنهادی«چیده شده» است. ادبیات جاهلی، معاجم، شواهد زبان‌های سامی و سیاق، مؤید آن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

      قرآن­ کریم.

    1. آدینه ­وند لرستانی، محمدرضا؛ کلمة الله العلیا؛ ترجمه، تجزیه و ترکیب کلام الله؛ چاپ دوم؛ اسوه؛ 1393ش.
    2. آیتی، عبدالمحمد؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ چهارم؛ تهران؛ سروش؛ 1374ش.
    3. ابن أبی‌سلمی، زهیر؛ شرح حسن فاعور؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة؛ ط1؛ 1408ق.
    4. ابن‌الأثیر، ابوالحسن على‌بن محمد الجزرى؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت؛ دار صادر؛ ط1؛ 1385ق.
    5. ابن‌الورد، عروة؛ دیوان الشعر؛ شرح أسماء أبوبکر محمد؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة؛ 1418ق.
    6. ابن‌درید، أبوبکر محمدبن الحسن الأزدی؛ جمهرة اللغة؛ تحقیق رمزی منیر بعلبکی؛ دار العلم للملایین؛ بیروت؛ ط1؛ 1987م.
    7. ابن‌سلیمان، مقاتل؛ تفسیر مقاتلبن سلیمان؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی؛ 1423ق.
    8. ابن‌عاشور، محمدطاهر؛ التحریر و التنویر؛ چاپ اول؛ بیروت؛ مؤسسه التاریخ العربی؛ 1420ق.
    9. ابن‌عطیه، عبدالحق‌بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیه؛ 1422ق.
    10. ابن‌فارس، أحمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق عبد السلام محمد هارون؛ بیروت؛ دار الفکر؛ 1399ق.
    11. ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن مسلم؛ تفسیر غریب القرآن؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار و مکتبه الهلال؛ 1411ق.
    12. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار الکتب العلمیه؛ 1419ق.
    13. ابن‌منظور، محمدبن مکرم‏؛ لسان العرب؛ چاپ سوم؛ بیروت؛ دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر؛ 1414 ق‏.
    14. ابوعبیده، معمربن مثنی؛ مجاز القرآن؛ چاپ اول؛ قاهره؛ مکتبه الخانجی؛ 1381ق.
    15. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح؛ چاپ اول؛ مشهد؛ آستان قدس رضوی؛ بنیاد پژوهش‌های اسلامی؛ 1375ش.
    16. ارفع، کاظم؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ سوم؛ تهران؛ فیض کاشانی؛ 1385ش.
    17. اشرفی تبریزی، محمود؛ ترجمۀ قرآن، جاویدان؛ چاپ چهاردهم؛ 1380ش.
    18. الهی قمشه‌ای، مهدی؛ ترجمۀ قرآن؛ آوای ماندگار؛ چاپ اول؛ 1399ش.
    19. امرؤالقیس؛ دیوانالشعر؛ ضبطه و صحّحه مصطفی عبدالشافی؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیّة؛ ط5؛ 1425ق.
    20. انصاریان، حسین؛ ترجمۀ قرآن کریم؛ تهران؛ سازمان دارالقرآن کریم؛ نشر تلاوت؛ 1393ش.
    21. بحرانی، سیدهاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول؛ قم؛ مؤسسه البعثه؛ 1415ق.
    22. برزی، اصغر؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ بنیاد قرآن؛ 1382ش.
    23. بروجردی، سیدمحمدابراهیم؛ تفسیر جامع؛ چاپ سوم؛ تهران؛ صدر؛ 1366ش.
    24. بیضاوی، ناصرالدین؛ انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی؛ 1418ق.
    25. پاینده، ابوالقاسم؛ ترجمۀ قرآن، چاپ پنجم؛ سازمان انتشارات جاویدان؛ ۱۳۵۷ش.
    26. پورجوادی، کاظم، ترجمۀ قرآن؛ چاپ سوم؛ تهران؛ بنیاد دائرةالمعارف اسلامی؛ 1375ش.
    27. ترجمۀ قرآن قرن دهم؛ مترجم ناشناس؛ تصحیح علی رواقی؛ چاپ اول؛ تهران؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ 1383ش.
    28. تستری، سهل‌بن عبدالله؛ تفسیر التستری؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیه؛ 1423ق.
    29. تشکری آرانی، شهاب؛ ترجمۀ منظوم قرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ پگاه اندیشه؛ 1384ش.
    30. ثقفی‌تهرانی، محمد؛ روان جاوید در تفسیر قرآن مجید؛ برهان؛ چاپ سوم؛ 1386ش.
    31. حجتی، مهدی؛ گلی از بوستان خدا (ترجمۀ قرآن)؛ چاپ دهم؛ قم؛ بخشایش؛ ۱۳۸۴ش.
    32. حق‌شناس، علی‌محمد و همکاران؛ فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی- فارسی؛ چاپ پانزدهم؛ تهران؛ فرهنگ معاصر؛ 1388ش.
    33. حلبی، علی‌اصغر؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ اساطیر؛ 1380ش.
    34. خسروانی، علیرضا؛ تفسیر خسروی؛ چاپ اول؛ تهران؛ کتاب­فروشی اسلامیه؛ 1390ق.
    35. خواجوی، محمد؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ انتشارات مولی؛ 1369ش.
    36. دهلوی، شاه‌ولی‌الله احمدبن عبدالرحیم؛ چاپ سوم؛ تهران؛ احسان؛ 1394ش.
    37. الذبیانی، النابغة؛ دیوان الشعر؛ شرح عباس عبدالساتر؛ بیروت؛ دارالکتب العلمیة؛ ط3؛ 1416ق.
    38. رضایى اصفهانى، محمدعلى و همکاران؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ قم؛ مؤسسۀ تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر؛ 1383ش.
    39. الرقیّات، عبیدالله‌بن قیس؛ دیوان الشعر؛ شرح محمد یوسف نجم؛ بیروت؛ دار صادر؛ 2009م.
    40. رهنما، زین‌العابدین؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ سازمان اوقاف؛ 1354ش.
    41. سباتینو موسکاتی و دیگران؛ مدخل الی اللغات السامیه المقارنه؛ ترجمۀ مهدی المحزونی و عبد الجبار المطبی؛ بیروت؛ عالم الکتب؛ 1414ق.
    42. سراج، رضا؛ ترجمۀ قرآن؛ تهران؛ چاپ اول؛ سازمان چاپ دانشگاه؛ 1390ق.
    43. سمرقندی، نصربن محمد؛ تفسیر بحرالعلوم؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار الفکر؛ 1416ق.
    44. سیدجلال‌الدین، مجتبوی؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ حکمت؛ 1371ش.
    45. سیوطی، جلال‌الدین؛ الدر المنثور فی التفسیر بالماثور؛ چاپ اول؛ قم؛ کتابخانۀ نجفی؛ 1404ق.
    46. شعرانی، ابوالحسن؛ قرآن مجید با ترجمۀ فارسی و خواص سور و آیات؛ چاپ اول؛ تهران؛ کتاب­فروشی اسلامیه؛ 1374ش.
    47. صفارزاده، طاهره؛ ترجمۀ فارسی و انگلیسی قرآن؛ چاپ پنجم؛ قم؛ اسوه؛ 1394ش.
    48. صفوی، سیدمحمدرضا؛ ترجمۀ قرآن بر اساس المیزان؛ چاپ­ اول؛ قم؛ دفتر نشر معارف؛ 1388ش.
    49. صفی‌علی‌شاه، حسن؛ تفسیر صفی؛ چاپ اول؛ تهران؛ منوچهری؛ 1378ش.
    50. صلواتی، محمود؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ مبارک؛ 1387ش.
    51. صنعانی، عبدالرزاق‌بن همام؛ تفسیر القرآن العزیز؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار المعرفه؛ 1411ق.
    52. طاهری قزوینی، علی‌اکبر؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ انتشارات قلم؛ 1380ش.
    53. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چاپ دوم؛ بیروت؛ مؤسسة الاعلمی للمطبوعات؛ 1390ق.
    54. طبرسی، فضل‌بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ سوم؛ تهران؛ ناصر خسرو؛ 1372ش.
    55. طبری، محمدبن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار المعرفه؛ 1412ق.
    56. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ اول؛ بیروت؛ دار احیاء التراث العربی؛ بی­تا.
    57. عاملی، ابراهیم؛ تفسیر عاملی؛ تصحیح: علی‌‎اکبر غفاری؛ چاپ اول؛ تهران؛ صدوق؛ 1359ش.
    58. العبسی، عنترة‌بن شدّاد؛ دیوان الشعر؛ شرح حمدو طمّاس؛ بیروت؛ دارالمعرفة؛ ط2، 1425ق.
    59. فارسی، جلا‌ل‌الدین؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ انجام کتاب؛ 1369ش.
    60. فخررازی، محمدبن عمر؛ تفسیر مفاتیح الغیب؛ بیروت؛ چاپ سوم؛ دار احیاء التراث العربی؛ 1420ق.
    61. فراء نحوی، یحیی‌بن زیاد؛ معانی القرآن؛ چاپ دوم؛ قاهره؛ الهیئه المصریه العامه للکتاب؛ 1980م.
    62. فراهیدى، خلیل‌بن أحمد؛ کتاب العین؛ قم؛ نشر هجرت؛ 1409ق.
    63. فولادوند، محمدمهدی؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ سوم؛ تهران؛ دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی؛ 1376ش.
    64. فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی؛ ترجمه و تفسیر قرآن عظیم؛ چاپ اول؛ انتشارات فقیه؛ 1378ش.
    65. الفیومی، أحمدبن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ تحقیق عبدالعظیم الشتاوی؛ دار المعارف؛ القاهرة؛ ط2، لا تا.
    66. قرشی بنایی، علی‌اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛چاپ سوم؛ تهران؛ بنیاد بعثت؛ 1378ش.
    67. قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ چاپ اول؛ تهران؛ ناصرخسرو؛ 1364ش.
    68. قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن؛ لطائف الاشارات؛ قاهره؛ الهیئه المصریه العامه للکتاب؛ بی­جا؛ 2000م.
    69. قمی، علی‌بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ چاپ سوم؛ تهران؛ دارالکتاب؛ 1363ش.
    70. کاویان‌پور، احمد؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ سوم؛ انتشارات اقبال؛ 1378ش.
    71. کوفی، فرات‌بن ابراهیم؛ تفسیر فرات کوفی؛ چاپ اول؛ تهران؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1410ق.
    72. مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ قم؛ بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم)؛ 1385ش.
    73. مصباح‌زاده، عباس؛ ترجمۀ قرآن؛ بدرقۀ جاویدان؛ چاپ اول؛ 1380ش.
    74. موسوی گرمارودی، سیدعلی؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ دوم؛ تهران؛ قدیانی؛ 1384ش.
    75. مشکینی، علی؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ دوم؛ قم؛ انتشارات الهادی؛ 1381ش.
    76. مصطفوى، حسن‌؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌؛ چاپ اول؛ تهران؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 1368ش.
    77. معزی، محمدکاظم؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ اول؛ قم؛ اسوه؛ سازمان اوقاف و امور خیریه؛ 1372ش.
    78. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چاپ دهم؛ تهران؛ دار الکتب الاسلامیه؛ 1371ش.
    79. ----------؛ ترجمه قرآن؛ چاپ دوم؛ قم؛ ‌دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)؛ 1373ش‌.
    80. میبدی، احمدبن محمد؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ چاپ پنجم؛ تهران؛ امیرکبیر؛ 1371ش.
    81. نسفی، عمربن محمد؛ ترجمه‏ای کهن به فارسی موزون و مسجع به ضمیمۀ آیات قرآن؛ تصحیح عزیز الله جوینی؛ چاپ اول؛ تهران؛ سروش؛ 1376ش.
    82. نوبری، عبدالمجید صادق؛ ترجمۀ قرآن؛ چاپ سوم؛ انتشارات اقبال؛ 1388ش.
    83. یاسری، محمود؛ ترجمه و خلاصۀ تفسیر؛ چاپ اول؛ قم؛ بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع)؛ 1415ق.
    84. یعقوب، اوجین منَّا المطران؛ قاموس کلدانی عربی؛ بیروت؛ منشورات مرکز بابل؛ 1975م.
    85. Abolqasemi Fakhri G.H, Le Coran Transcription et Traduction Rdaction Par, Qum. Ansariyan Publication, 2011.
    86. Adel Theodor Khoury, Der Koran: erschlossen und kommentiert von Düsseldorf: Patmos, 2005.
    87. Ahmadiyya Muslim Jamaat, Der Heilige Qur’an, Veröffentlicht, 2012.
    88. Ahmed Muhammad and Samira, The Koran, Complete Dictionary and Literal Translation, Vancouver, Canada, 1994.
    89. Ali, Abdullah Yusuf, The Holy Qurān: English Translation & Commentary (With Arabic Text) (1st ed). Kashmiri Bazar, Lahore: Shaikh Muhammad Ashraf, 1934.
    90. Amir M.A. Zaidan. At-tafsiir - Der Quraan-Text und seine Transkription und Übersetzung, Islamologisches Institut, 2009.
    91. Arthur John Arberry, The Koran Interpreted, Allen & Unwin, London, 1955.
    92. Beeston, A.F.L., & Ghul, M. A, Sabaic Dictionary/ Dictionanaire, 1982.
    93. Costaz, louis,s.j, Dictionnaire syriaqus- francais, syriac-english dictionary,قاموس سریانی عربی , Beyrouth, dar el-machreq., 2002.
    94. Denise Masson, Le Coran, translation and notes, Paris, Gallimard, 1967.
    95. Dillmann, Augusti: Lexicon linguae aethiopicae, ----, weigel, ----
    96. Irving, T.B. (Al-Hajj Ta'lim Ali), The Qur'an Translation and Commentary, first edition, Amana Books, Brattleboro, Vermont,1985.
    97. Macuch, R. A, mandaic dictionary, Oxford university press,London, 1963.
    98. Margoliouth, MRS, A Compendius syriac Dictionary Founded Upon The Thesarus of R.payne Smith, Oxford at the clarendon press, 1903.
    99. Civil & Ignace J. Gelb, The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago,Chicago, 1962.
    100. Muhammad Hamidullah, Le Saint Coran: traduction et commentaire, paris, Le Club Français Du Livr, 1966.
    101. Muhammad ibn Ahmad ibn Rassoul, Al-Qur’ān al-Karīm. Die ungefähre Bedeutung in deutscher Sprache, Köln, 1991.
    102. Orel,V. E. & O. V, Stolbova. Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction. Leiden: E.J. Brill, 1995.
    103. Pickthall, Marmaduke, The Meaning of the Glorious Koran, New Modern English Edition with brief explanatory notes and Index of subjects,7th Edition, Published by IDCI, 2011.
    104. progressive Muslims, The Message, A Translation of the Glorious Qur'an, Brainbow Press, 2008.
    105. Qarai, Ali, The Qur'an: With a Phrase-by-Phrase English Translation, 6th Edition, Independently published, 2019.
    106. Rudi Paret, Der Koran: Übersetzung von Rudi Paret (German Edition), Kohlhammer Verlag, 12th ed. Edition, 2014.
    107. Sarwar, Shaykh Muhammad, The Holy Qur'an: The Arabic Text and English Translation, sixth edition, e-book, 2011.
    108. Shakir, Muhammad Habib, The holy quran: arabic text and english translation, Worldwide Organization For Islamic Services (WOFIS), 2001.
    109. Zammit, Martin K, A comparative lexical study of Qur'anic Arabic, Leiden, Brill, 2002.