مطالعۀ مخطوطاتِ فراوان و متنوع قرآنی به جامانده از ایرانیان در طی ادوار مختلف به عنوان مستندی تاریخی از سرگذشت و سیر تحول قرائات می‌تواند به ارائۀ تصویری روشنتر از تاریخ انتقال متنِ قرآنی و تاریخ شیعه در منطقۀ جغرافیایی مهم و پهناوری از جهان اسلام یعنی ایران، منجر شود. این مقاله با مطالعۀ بیش از 40 قرآن دست‌نویس مربوط به ایران پس از حملۀ مغول و به ویژه، دوران صفوی به عنوان نخستین حکومت ملی و شیعه در ایران پس از اسلام، درکنار بررسی دیگر مستندات تاریخی از سرگذشت قرائات در ایران نشان می‌دهد که درپی حملۀ مغول به ایران درخشش و تأثیر‌گذاری محافل قرائی ایران، همچون محافل کهن خراسانی، رو به افول نهاده و بعدها این محافل به تدریج تحت تأثیر محافل قرائی تثبیت شده در خارج از ایران، با پذیرش قرائات هفتگانه یا دهگانۀ رسمی دوباره پا گرفته‌اند. تصویری که از بررسی قرآن‌های خطی ایرانی دوران صفوی از قرائات مطلوب ایرانیان شیعی و نحوۀ ثبت آن در مصاحف آن روزگار به دست می‌آید، نشان می‌دهد هرچند قرائت عاصم به‌طور چشم‌گیری نسبت به دیگر قرائات ارجحیت داشته، اما برخلاف عثمانی در ایران ترجیح مطلق بر روایت حفص از عاصم نبوده است. نه تنها حضور پررنگ روایت ابوبکر شعبه از عاصم به عنوان دومین قرائت مطلوب ایشان در بسیاری از قرآن‌های خطی دیده می‌شود، بلکه گاه روایت او به عنوان روایت اصلی و مرجّح بر روایت حفص، در قرآن‌ها ثبت شده است.
ابن الجزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، تحقیق: جمال‌الدین محمد شرف و مجدی فتحی السید؛ طنطا، دار الصحابة للتراث، 2009م.
ابن مهران، احمد بن حسین، الغایة فی القراءات العشر، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 2007م.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب اسحق، کتاب الفهرست للندیم، تحقیق: رضا تجدد. تهران، بی‌نا، بی‌تا.
ایازی، سید محمدعلی؛ حجتی، سید محمدباقر؛ پارچه باف دولتی، کریم، "نقش قرائت قرآن در ترجمه و تفاسیر ایرانی در قرن دهم هجری قمری"؛ فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات علوم قرآن وحدیث، دانشگاه الزهرا، سال دوازدهم، شمارۀ 1، پیاپی 25، بهار 1394.
جزری، محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، جزری، تحقیق: علی محمد ضباع، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، مقدمه: شهاب الدین مرعشی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
خزاعی، ابی الفضل محمد بن جعفر، المنتهی و فیه خمس عشرة قراءة، تحقیق: محمد شفاعت ربانی، مدینة منوره، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1434هـ.ق.
دانی، عثمان بن سعید، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، تصحیح: اوتو پرتزل، دار الکتب العلمیه، بیروت، منشورات محمد علی بیضون، 2005م.
ذهبی، محمد بن احمد، سیر الاعلام النبلاء، تحقیق: شعیب ارناووط، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1994م.
----------، معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار، تحقیق: طیار آلتی قولاچ، استانبول، مرکز البحوث والاسلامیه التابع لوقف الدیانة الترکی، 1416هـ.ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، تحقیق: عزیزالله عطاردی قوچانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1365ه.ش.
رحمتی، محمد کاظم، "اندرابی و کتاب الایضاح فی القراءات: متنی کهن از کرامیان خراسان"، آینۀ میراث، دورۀ جدید سال دوم، شمارۀ چهارم، پیاپی 27، زمستان 1383.
ستوده نیا، محمدرضا، "نگرشی بر قرائت عاصم به روایت شعبه و تاثر آن بر تفسیر شیعی در عهد صفویه"، مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد چهادهم، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1381.
شاطبی، قاسم بن فیره، حرز الامانی و وجه التهانی فی القراءات السبع، قاهره، مکتبة الازهر الشریف، 2001م.
مقدسی، شمس الدین محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، لایدن، بریل، 1877م.
موسوی بجنوردی، کاظم، تاریخ جامع ایران، جلد 14، "تاریخ علوم قرآن و حدیث در ایران"، احمد پاکتچی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1393ه.ش.
مؤلف ناشناخته، تاریخ سیستان، تحقیق: محمد تقی بهار، تهران، پدیده خاور، 1366 ه.ش.
وحیدنیا، آلاء." ملاحظاتی در تصحیح مخطوطات کهن قرآنی برمبنای شیوۀ کارل لاخمان در تصحیح متون"، دوفصلنامۀ تاریخ و تمدن اسلامی، دورۀ 15، 1 (پیاپی 29)، بهار و تابستان 1398.
هذلی، یوسف بن علی بن جبارة ابن محمد بن عقیل، الکامل فی القراءات العشر و الاربعین الزائده علیها، تحقیق: جمال بن السید بن رفاعی الشایب، بی‌جا، مؤسسه سما للنشر و التوزیع، 2007م.
)