خط مایل در مصاحف کهن (خاستگاه، گسترۀ رواج، علت افول)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم؛قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، پردیس فارابی قم ، قم. ایران

چکیده

خط ­شناسی بخش مهمی از مصحف­شناسی است که می­تواند در برآورد زمان و مکان کتابت یک مصحف نقشی تعیین­ کننده ایفا نماید، اگر  این مهم با باوری نادرست همراه شود، برآورد زمان و مکان کتابت برخی مصاحف نیز با قضاوت نادرست همراه گشته و از این رهگذر نتایج و سپس شبهه­ هایی در بارۀ تاریخ قرآن کریم پدید خواهد آمد؛ یکی از  این باورهای نادرست پیرامون خطی کهن به نام «مایل» رخ داده که پژوهشگران امروزی با نام «حجازی» از آن یاد می­ کنند؛ مقالۀ حاضر با مراجعه به اسناد روشن می‌سازد که خاستگاه خط یادشده، شام بوده و پس از انتقال به برخی دیگر از سرزمین­ها و پیش از پایان قرن نخست هجری رو به افول نهاده؛ این دستاورد تعیین زمان و مکان کتابت برخی مصاحف بسیار کهن را دگرگون نموده و مانع پدید آمدن شبهه­ های پیرامون تاریخ قرآن کریم خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. الأکوع، إسماعیل بن علی و آخرون، مصاحف صنعاء، کویت، دار الآثار الإسلامیة، تاریخ نشر نامعلوم.
  3. البطلیوسی، عبد الله بن محمد، الاقتضاب فی شرح أدب الکُتاب، تحقیق: السقا مصطفی و زمیله، القاهرة، مطبعة دار الکتب المصریة، 1996م.
  4. التوحیدی، أبو حیان، ثلاث رسائل لأبی حیان التوحیدی، رسالة فی علم الکتابة، تحقیق: الکیلانی إبراهیم، دمشق، المعهد الفرنسی بدمشق، 1951م.
  5. جعیط، هشام، الکوفة نشأة المدینة العربیة الإسلامیة، الکویت، مؤسسة الکویت للتقدیم العلمی، الطبعة الأولی، 1986م.
  6. الدانی، أبو عمرو، المقنع فی معرفة مرسوم مصاحف أهل الأمصار، تحقیق: دهمان محمد أحمد، دمشق، دار الفکر، 1403هـ .
  7. ----------، المحکم فی نقط المصاحف، تحقیق: حسن عزة، دمشق، دارالفکر، الطبعة الثانیة، 1407هـ.
  8. دروش، فرانسوا، قرآن­های عصر اموی، ترجمۀ: مرتضی کریمی­نیا و آلاء وحیدنیا، تهران، انتشارات هرمس، چاپ اول، 1394ش.
  9. الراشد، سعد عبد العزیز، کتابات إسلامیة غیر منشورة من رواوة المدینة المنورة، الریاض، دار الوطن للنشر و الإعلام، الطبعة الأولی، 1413هـ.
  10. ---------- ، کتابات إسلامیة من مکة المکرمة، الریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1416هـ.
  11. الزجاجی، أبو القاسم، أمالی الزجاجی، تحقیق هارون عبد السلام، بیروت، دار الجیل، الطبعة الثانیة، 1407هـ.
  12. أبو صفیة، جاسر بن خلیل، بردیات قرة بن شریک، الریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الإسلامیة، الطبعة الأولی، 1425هـ.
  13. الطبری، ابن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق: أبوالفضل إبراهیم محمد، مصر، دارالمعارف، الطبعة الثانیة، تاریخ نشر نامعلوم.
  14. أبو عبید، القاسم بن سلام، فضائل القرآن، تحقیق: غاوجی وهبی سلیمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی، 1411هـ.
  15. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، قم، انتشارات الشریف الرضی، الطبعة الأولی، 1380ش.
  16. ابن غلبون، التذکرة فی القراءات، تحقیق: عبد الفتاح بحیری إبراهیم، القاهرة، الزهراء للإعلام العربی، الطبعة الثانیة، 1411هـ.
  17. الفراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، تحقیق: المخزومی مهدی و زمیله، قم، مؤسسة دار الهجرة، الطبعة الثانیة، 1409هـ.
  18. کریمی­نیا، مرتضی، «قرآن 1200 در موزۀ آستانۀ حضرت معصومه علیها السلام، قرآنی از عهد مأمون عباسی یا قرن پنجم هجری»، آینۀ پژوهش، سال بیست و نهم، شمارۀ چهارم، مهر و آبان 1397ش، صص 87-96‌.
  19. المنجد، صلاح الدین، دراسات فی تاریخ الخط العربی، بیروت، دار الکتاب الجدید، الطبعة الثانیة، 1979م.
  20. النجدی، عبد الله بن عیسی، تاریخ مدینة البصرة، تحقیق: فاخر جبر، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، الطبعة الأولی، 1431هـ.
  21. ابن الندیم، محمد بن إسحاق، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، قم، المکتبة المرعشیة، تاریخ نشر نامعلوم.

 

 

پژوهش های قرآن و حدیث
دوره 55، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 504-487

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار