زمان تحقق دین الهی و کارکرد آن در شخصیت‌سازی، موضوع محوری سورۀ ذاریات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدرسی معارف قرآن و حدیث، دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مدرسی معارف قرآن و حدیث، دانشگاه تهران؛

10.22059/jqst.2022.334534.669884

چکیده

هر سوره دارای غرض واحدی است که کشف آن، در به هم پیوستگی آیات نقش مهمی دارد. این پژوهش به دنبال پاسخی تحلیلی برای این پرسش است که غرض محوری سورۀ ذاریات، با وجود اسلوب­های مختلفِ هشدار، بشارت، توصیه، ذکر نمونه و داستان در آن، چیست؟ برای پاسخ از تحلیل محتوا استفاده شده است. تفاسیر، با توجه به معنای یوم­ الدین جزای انسان‌ها در قیامت را، غرض محوری این سوره دانسته‌اند، اما این پژوهش، با بهره­ گیری از فرایند تفسیر ساختاری سوره­ها و با توجه به قرائن درون‌ متنی و برون ­متنی موجود، "برپایی دین الهی در برهه ای از زمان و در قالب ایجاد تحول حداکثری در شخصیت­ سازی" را به عنوان غرض محوری آن به اثبات رسانده ‌است. طبق تحلیل کمی، موضوع حتمی بودن وعدۀ تحقق دین در جامعه %32، نمونه‌‌هایی از زمینه چینی های صورت‌گرفته برای رسیدن به جامعۀ ایده ­آل %53 و هشدار به منکران وعدۀ برپایی دین در جامعه %15 موضوعات سوره را به خود اختصاص داد، که نشان   می دهد به لحاظ آماری، سوره به موضوع برپایی دین در جامعه اشاره داشته و گویای محوریت این موضوع در آن است. این برداشت با توجه به قرائن درون­متنی و برون‌متنی تأیید شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. قرآن کریم.
    2. ابن‏ عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
    3. أحمد بن فارس بن زکریاء القزوینی الرازی، أبو الحسین، معجم مقاییس اللغة، دمشق، دار الفکر، 1399ق.
    4. استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی، 1409ق‌.
    5. اسماعیلی‌زاده، عباس، «واکاوی معنا «دین» در کاربردهای قرآنی آن»، آموزه‌های قرآنی، مشهد، سال 9، شمارۀ ۱۵‌، بهار و تابستان، صص27-46، ۱۳91 .
    6. الهی زاده، محمدحسین، درسنامۀ تدبر ترتیبی قرآن مبانی (مبادی و روش)، مؤسسۀ تدبر در قرآن و سیره، 1394.
    7. آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    8. بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة، 1415ق.
    9. ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
    10. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1393ش.
    11. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم الملایین، 1404ق.
    12. حجازی، محمد محمود، التفسیر الواضح، بیروت، دار الجیل، 1413ق.
    13. حجتی، محمدباقر؛ بی­آزار شیرازی، عبدالکریم، تفسیر کاشف، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۲ .
    14. الحرانی، ابن شعبة، تحف العقول، قم، انتشارات نشر اسلامی، 1404ق.
    15. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع و النشر، 1411ق.
    16. حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفی، 1404ق.
    17. حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، دمشق، دارالفکر، 1420ق.
    18. حوی، سعید، الاساس فی التفسیر، قاهره، دار السلام، 1424ق.
    19. حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
    20. خامه­گر، محمد، اصول و قواعد کشف استدلالی غرض سوره­های قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1396ش.
    21. خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، دار الفکر العربی، 1424ق.
    22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیۀ، 1412ق.
    23. زبیدی، ماجد ناصر، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل البیت، بیروت، دار المحجة البیضاء، 1428ق.
    24. زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دار الفکر، 1411ق.
    25. سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
    26. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامی، 1406ق.
    27. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی‌للمطبوعات، 1390ق.
    28. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372.
    29. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، 1375.
    30. طوسی، خواجه نصیرالدین، اوصاف الاشراف، سید محمد‌رضا غیاثی کرمانی، قم، مؤسسۀ فرهنگی-انتشاراتی حضور، ۱۳۸۲.
    31. طوسی، محمد بن الحسن، کتاب الغیبه، قم، دارالمعارف اسلامی، ‌1411ق.
    32. طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، 1369.
    33. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    34. قرشی بنابی، علی‏اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت، 1375.
    35. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، 1363ق.
    36. کریپندورف، کلوس، مبانی روش­شناسی تحلیل محتوا، ترجمه: هوشنگ نائینی، تهران، انتشارات سروش، 1378.
    37. کلینی، ابوجعفر محمّد، کافی، تهران، انتشارات دار الکتب اسلامی، 1362.
    38. گنجه‌ای، جمال، سخن نو در تفسیر قرآن، جلد چهارم، انتشار در فضای مجازی، ۱۴0۰ش.
    39. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعۀ لدرر أخبار الأئمة الأطهار‌(ع)، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
    40. مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، 1419ق.
    41. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
    42. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
    43. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1424ق.
    44. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
    45. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1374ش.
    46. نظام الاعرج، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1416ق.
    47. نوبری، علیرضا، میردامادی، سید مجتبی، «تحلیل و تبیین معرفت­شناسانۀ آیۀ تطهیر»، مطالعات تفسیری، سال 10، شمارۀ 40، زمستان، صص۳۵-۴۶، 1398.